Top

2017 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Leerboek Gezondheidsrecht

Redacteuren: Prof. Dr. D.P. Engberts, Dr. L.E. Kalkman-Bogerd

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek geeft artsen en geneeskundestudenten duidelijkheid over juridische vraagstukken in de dagelijkse praktijk. Hoe is de relatie tussen arts en patiënt geregeld? Waarop komt het juridisch aan bij gedwongen opneming, levensbeëindiging of vermoedens van kindermishandeling? Deze en andere onderwerpen worden uitgebreid behandeld. Leerboek gezondheidsrecht is een helder en levendig boek, dankzij de beschrijving van concrete voorbeelden.

Het boek gaat onder meer in op de soorten wetgeving binnen de gezondheidszorg, de relatie arts-patiënt, de opneming en behandeling van psychiatrische patiënten en onbekwamen, vraagstukken rond het begin en het einde van het leven, orgaantransplantatie, bloedtransfusie en medische aansprakelijkheid. Verder behandelt het de belangen van derden, de wettelijke regeling van de beroepsuitoefening, de invloed van het Europese recht op de Nederlandse gezondheidszorg en de verhouding van het gezondheidsrecht tot de biomedische ethiek.

Deze vierde druk bevat een nieuw hoofdstuk over geneesmiddelenrecht. Ook is er aandacht voor nieuwe thema’s, zoals de elektronische uitwisseling van medische gegevens. Het spreekt voor zich dat de nieuwe druk gebaseerd is op de actuele stand van de wetgeving en rechtspraak.

Leerboek gezondheidsrecht is bij uitstek geschikt voor geneeskundestudenten, omdat zij het kunnen gebruiken voor het verplichte studieonderdeel Gezondheidsrecht. Daarnaast is het als naslagwerk interessant voor artsen en voor iedereen die beroepshalve bij de gezondheidszorg is betrokken.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Inleiding

Samenvatting

Een samenleving kan alleen bestaan als verhoudingen tussen mensen een zekere voorzienbaarheid hebben wat betreft hun beloop en ontwikkeling. Om niet te eindigen in chaos en stagnatie moet voorzienbaar zijn hoe duurzame verhoudingen worden vormgegeven, hoe overeenkomsten tot stand komen, welke verplichtingen daaruit voortvloeien en hoe nakoming kan worden afgedwongen in geval van wanprestatie. Kortom, een samenleving zonder regels is niet denkbaar. Wat het karakter is van die regels, is een vraag die daarna komt. De gezondheidszorg is een deel van de samenleving waar de regels gelden die in de hele samenleving gelden, maar wordt ook bepaald door regels die speciaal voor de gezondheidszorg zijn gemaakt. In en achter de dorre bewoordingen van deze regelgeving gaat een mensbeeld schuil, een visie op de belangen van patiënten, op de doelen van geneeskunde en gezondheidszorg en op wat mensen hopen en vrezen als het over hun lijf en hun leven gaat.

D. P. Engberts

2. Relatie arts-patiënt

Samenvatting

De reflectie op de aard van de relatie arts-patiënt en de daarmee samenhangende verplichtingen is eeuwenlang een aangelegenheid geweest die in hoofdzaak artsen bezighield. In de gedachtegang van de eed van Hippocrates was de relatie arts-patiënt een afgeleide van de verplichtingen van de arts. De patiënt was geen zelfstandige drager van rechten, maar veeleer het object van de professionele verplichtingen die de arts op zich heeft genomen. In de twintigste eeuw is de relatie arts-patiënt sterk veranderd. In Nederland wordt die relatie sinds 1995 geregeld door de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst, waarvan niet mag worden afgeweken ten nadele van de patiënt. Afwijkende afspraken in het voordeel van de patiënt zijn dus wel rechtsgeldig.

D. P. Engberts

3. Opneming en behandeling in de geestelijke gezondheidszorg

Samenvatting

De Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) biedt de mogelijkheid om patiënten met een psychiatrische stoornis of een verstandelijke handicap onder bepaalde omstandigheden gedwongen op te nemen en onder bepaalde voorwaarden dwangbehandeling toe te passen. Vanaf de inwerkingtreding in 1994 was er kritiek op de reikwijdte (psychogeriatrische patiënten en patiënten met een verstandelijke beperking) en waren er praktische problemen bij d uitvoering van de wet. Ondanks verschillende aanpassingen werd de Wet Bopz bij de derde evaluatie (in 2007) onvoldoende toekomstbestendig geacht. De wet zal op termijn worden vervangen door een Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz), gericht op psychiatrische patiënten, een Wet zorg en dwang (Wzd), gericht op psychogeriatrische patiënten en patiënten met een verstandelijke beperking en een Wet forensische zorg (Wfz), gericht op verdachten en bestraften.

L. E. Kalkman-Bogerd

4. Vruchtbaarheid en voortplanting

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden juridische aspecten besproken die samenhangen met de medische zorg rond het begin van het leven. Enerzijds gaat het daarbij om technieken ter voorkoming of beëindiging van zwangerschap, anderzijds om vruchtbaarheidsbevorderende technieken en draagmoederschap. In dit hoofdstuk wordt verder aandacht besteed aan de zorg rond zwangerschap en geboorte, aan de juridische status van de ongeborene en aan de juridische gevolgen van de geboorte.

L. E. Kalkman-Bogerd

5. Rondom het einde van het leven

Samenvatting

Iedere samenleving heeft gebruiken en regels die samenhangen met het overlijden van mensen. Weliswaar is het overlijden van een mens in emotionele zin vooral iets dat de directe nabestaanden raakt, in meer verwijderde zin is het ook een aangelegenheid die het bredere samenlevingsverband aangaat, waarbij dikwijls een religieuze of levensbeschouwelijke gemeenschap een rol speelt en waarbij steeds ook de burgerlijke samenleving is betrokken. Om die laatste betrokkenheid gaat het in dit hoofdstuk.

D. P. Engberts

6. Orgaantransplantatie en bloedtransfusie

Samenvatting

Al in het begin van de twintigste eeuw was het chirurgisch mogelijk om organen te transplanteren, maar pas decennia later wist men een getransplanteerd orgaan ook duurzaam te laten functioneren. Vanaf 1966 worden in Nederland met succes niertransplantaties verricht en sinds de jaren tachtig ook lever-, pancreas-, hart- en longtransplantaties. Jaarlijks wordt daarnaast een groot aantal weefseltransplantaties verricht met huid, bot en hoornvlies. De Wet op de orgaandonatie (WOD) beoogt een viertal doelen te bereiken: meer rechtszekerheid voor patiënten, donors, nabestaanden, artsen en ziekenhuizen, vergroting van het aanbod en rechtvaardige verdeling van de beschikbare organen en voorkomen dat financiële belangen gaan overheersen. Sinds de invoering in 1998 is de WOD driemaal geëvalueerd, veelal met het doel het aanbod van donororganen te vergroten.

D. P. Engberts

7. Belangen van derden: medische verklaringen, keuringen en adviezen

Samenvatting

Handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg worden niet altijd uitsluitend verricht ten behoeve van de curatieve hulpverlening. Medische handelingen met een niet-curatief doel zijn bijvoorbeeld het afgeven van een doktersbriefje voor school, medische advisering in aansprakelijkheidszaken, en het uitvoeren van een medische keuring voor een verzekeraar of arbodienst.

L. E. Kalkman-Bogerd

8. Preventieve gezondheidszorg

Samenvatting

Het doel van preventie is enerzijds de gezondheid te bevorderen, anderzijds de gezondheid te beschermen. Dit kan bereikt worden door ziekten en aandoeningen te voorkomen of in een vroeg stadium op te sporen en door complicaties te voorkomen. De Wet publieke gezondheid (Wpg) regelt de taken en de bevoegdheden van de overheid op het terrein van infectieziektenbestrijding en collectieve preventie. In het kader van de publieke gezondheidszorg is ook de Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO) van belang.

Y. M. Drewes

9. Wetenschappelijk onderzoek

Samenvatting

Wetenschappelijk onderzoek is onontbeerlijk om nieuwe behandelingen, geneesmiddelen en onderzoeksmethoden te ontwikkelen voor bestaande en nieuwe ziekten. De Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) geeft een algemeen kader. Aanvullende regels zijn er voor geneesmiddelenonderzoek, onderzoek met lichaamsmateriaal, onderzoek met medische gegevens en onderzoek met dieren.

Y. M. Koster-Reidsma, C. E. Philips-Santman

10. Klachtrecht en aansprakelijkheid

Samenvatting

De Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz) ziet erop toe dat de cliënt geïnformeerd wordt over incidenten die voor hem merkbare gevolgen hebben, en dat hierover aantekening in het dossier wordt gemaakt. Ook is in deze wet een klachten- en geschillenregeling opgenomen. De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG ) regelt het tuchtrecht; daarnaast kan er sprake zijn van civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid.

L. E. Kalkman-Bogerd, W. Paping-Kool

11. Beroepenwetgeving

Samenvatting

Mag iedereen in Nederland gezondheidszorg aanbieden? Wanneer mag iemand zich eigenlijk arts of chirurg noemen? Maakt het wat betreft de bevoegdheid tot het verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst uit of de betrokkene in opleiding is of al jaren ervaring heeft als professionele zorgverlener? En is het dan van belang of de betrokkene als zodanig in een register staat of in het bezit is van een diploma van een erkende opleiding? De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) geeft antwoord op deze vragen. De wet is in 2016 aangevuld door de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz).

A. C. Hendriks

12. Geneesmiddelen

Samenvatting

Mag een doktersassistente een geneesmiddel voorschrijven? Aan welke vereisten moet een recept eigenlijk voldoen? Mag een arts een niet-geregistreerd experimenteel geneesmiddel voorschrijven? Mag een apotheek een ander geneesmiddel aan een patiënt meegeven dan is vermeld op het recept? Maakt het voor de vergoeding van een geneesmiddel verschil of het in het ziekenhuis of daarbuiten wordt toegediend? Mag een geneesmiddel via internet worden voorgeschreven? Mag een apotheker een geneesmiddel ter hand stellen zonder recept? En wanneer mag een (huis)arts zelf een geneesmiddel aan een patiënt toedienen? De regelgeving rond geneesmiddelen stoelt in belangrijke mate op Europees recht. De Nederlandse regels zijn opgenomen in de Geneesmiddelenwet (Gnw) en daarop gebaseerde lagere regelgeving.

C. E. Philips-Santman

13. Het stelsel van gezondheidszorg

Samenvatting

Het Nederlandse gezondheidszorgstelsel is volop in beweging. De stelselherziening die in 2006 in gang werd gezet met de Zorgverzekeringswet, had tot doel marktwerking in de zorg te brengen. Nog steeds bepaalt de overheid, met behulp van wet- en regelgeving zoals de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz), de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) en de Jeugdwet, de contouren van het stelsel. De overheid stuurt op kwaliteit, toegankelijkheid, betaalbaarheid en doelmatigheid, maar een zwak punt blijft de transparantie. Een doorontwikkeling van het stelsel blijft dan ook noodzakelijk. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de rollen en interacties van de verschillende partijen in de zorg (par. 13.2), de wettelijke kaders (par. 13.3) en de kwaliteit van zorg (par. 13.4 en 13.5). Het hoofdstuk eindigt met enkele uitdagingen voor de toekomst (par. 13.6).

H. L. Hoeksema, Y. M. Koster-Reidsma, R. E. van Hellemondt

14. Gezondheidsrecht en Europa

Samenvatting

Het in Nederland geldende rechtssysteem wordt maar ten dele bepaald door de Nederlandse wetgever, en wordt in toenemende mate buiten Nederland gevormd. Nederland heeft rechtstreeks of in het kader van internationale organisaties, verdragen gesloten met andere landen. Zo is Nederland partij bij het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Economische Rechten (IVESCR), lid van de Europese Unie (EU) en is het gebonden aan uitspraken van internationale rechtscolleges zoals het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties, het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).

A. C. Hendriks

15. Gezondheidsrecht en medische ethiek

Samenvatting

Dit hoofdstuk gaat over de verhouding tussen gezondheidsrecht en medische ethiek. Manieren waarop ethiek in het recht tot gelding komt, zijn begrippen als ‘goede trouw’, ‘redelijkheid en billijkheid’, ‘goed hulpverlenerschap’, ‘natuurlijke verbintenis’ en ‘natuurrecht’.

D. P. Engberts

Nawerk

Titel: Leerboek Gezondheidsrecht
Redacteuren: Prof. Dr. D.P. Engberts
Dr. L.E. Kalkman-Bogerd
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-1780-6
Print ISBN: 978-90-368-1779-0
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-1780-6