Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis

De entree… het verwelkomen… gastvrij zijn…? Hoe doen we dit in verpleeghuizen? Het zijn immers de eerste indrukken die bewoners en hun betrokkenen van een verpleeghuis krijgen… Iedereen heeft beelden bij en verwachtingen van een verpleeghuis. Bij binnenkomst in een verpleeghuis wordt direct een gevoel opgeroepen. Het is een moment dat de toon zet voor het wel of niet welkom voelen. Een moment van meer of minder vertrouwen krijgen. Een eerste indruk in hoe ‘thuis’ je hier kunt zijn. Een eerste beeld van hoe je hier ‘jezelf’ mag zijn. Een eerste en zeer bepalende indruk van het verpleeghuis, van de omgeving waar je gaat wonen of op bezoek komt bij een dierbare.

Langer thuis wonen staat hoog op de politieke agenda en is een wens van ouderen. Maar wat als thuis wonen niet meer mogelijk is? Voor deze mensen is een verblijf in een verpleeghuis een optie. Het stereotype verpleeghuis is voor de toekomstige bewoners vaak een schrikbeeld. De zorg wordt in hun beleving steeds meer uitgekleed, er zijn voortdurend minder handen aan het bed en er zijn medebewoners die ook veel zorg nodig hebben. Toekomstige bewoners worden in een later stadium van hun ziekteproces opgenomen en hun verblijf in het verpleeghuis is veelal korter maar wel intensiever.

Het stereotype beeld van het traditionele verpleeghuis met lange gangen maakt steeds meer plaats voor huiselijke omgevingen waar veel aandacht is voor vormgeving en beleving. De beleving van de mens staat centraal in de vormgeving. Er zijn verschillende methoden en principes die ten grondslag liggen aan het ontwerp van een zorgomgeving, zoals Planetree en het Heal-principe. Planetree beoogt zorg waarbij zorgverleners, patiënten, cliënten, bewoners en hun naasten zoveel mogelijk betrokken zijn bij de zorg: een helende omgeving, gezonde organisatie en betere zorg zijn de uitgangspunten van Planetree. Heal staat voor ‘humanity, environment and love’. Op basis van deze principes wordt naar alle betrokkenen gekeken: de bewoners, de bezoekers en de zorgprofessionals. Een van de primaire gedachten hierachter is dat de bewoner zich thuis moet voelen. In plaats van de onpersoonlijke flat van vroeger, wordt het verpleeghuis een omgeving die huiselijkheid uitstraalt met herkenningspunten van vroeger, waaronder de eigen spullen. Hoe de omgeving beleefd wordt door de bewoners is leidend, en tegelijkertijd moet het gebouw functioneel en de inrichting praktisch zijn voor zorgprofessionals. Technologie speelt daarbij een steeds belangrijkere rol.

De zorgsector in Nederland is enorm in beweging. In 2013 is door de Nederlandse overheid het scheiden van wonen en zorg ingevoerd. Hierbij dienen ouderen en ook mensen die enige vorm van ondersteuning nodig hebben zelfstandig te blijven wonen. De meeste mensen willen ook zolang mogelijk thuis blijven in hun bekende en vertrouwde omgeving. De indicaties voor de zorgbehoefte zijn ingedeeld in zorgzwaartepakketten (ZZP). Met ingang van 1 januari 2016 komen mensen met indicatie tot en met ZZP4 niet meer in aanmerking voor verblijf in een verpleeghuis. Om een indruk te geven van de ZZP4 indicatie, deze wordt (door Actiz) ongeveer omschreven als: ‘Dan zit je in een rolstoel of heb je een zodanig dementieel beeld dat je niet meer weet welke dag en hoe laat het is’.

Zorgorganisaties streven in de toekomst steeds meer naar het aanbieden van zorg in een zo normaal mogelijke leefomgeving. Medewerkers stimuleren en ondersteunen cliënten zoveel mogelijk om regie te nemen over hun eigen dagelijkse activiteiten. Waarden als autonomie, het behouden van eigen identiteit en participatie vormen het uitgangspunt van de zorgverlening. Dit vraagt om een omschakeling bij organisaties en haar zorgverleners, zowel in zorgvisie als vaardigheden en competenties. Zorgverleners gaan meer gebruik maken van de capaciteiten die bewoners nog hebben en zich steeds minder richten op het volledig overnemen van taken. In de huidige praktijk is het erg moeilijk gebleken om bovengenoemde verandering van zorgmodel toe te passen in bestaande, traditionele instellingen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is dat de zorgomgeving niet is aangepast aan de nieuwe therapeutische doelen, zoals het realiseren van meer autonomie. Als reactie zijn er afgelopen decennia nieuwe initiatieven gerealiseerd, veelal kleinschalige woonvormen. Radicale veranderingen worden hierin vormgegeven, zowel wat betreft de fysieke, organisatorische als ook de psychosociale omgeving. Dit hoofdstuk geeft in vogelvlucht enkele nieuwe initiatieven op dit gebied weer. Het eindigt met voorwaarden om goede zorg ook in de toekomst te blijven bieden.

Een veilige en vertrouwde omgeving betekent ook dat mensen met dementie zoveel mogelijk zelf de regie kunnen houden, in hun waarde worden gelaten, mee kunnen doen, maar ook de mogelijkheid hebben om ‘nee’ te zeggen. Kortom, mensen met dementie zijn net zulke mensen als wij dat zijn: mensen met behoefte aan verbondenheid, liefde en vriendschap, aan bezigheden en erbij horen. Door het voortschrijdend ziekteproces zijn mensen met dementie in toenemende mate voor het vervullen van deze behoeften afhankelijk van mensen in hun omgeving. Daarom is de sociale omgeving van mensen met dementie, naast de fysieke omgeving, zo belangrijk.

Het Zwitserse Centrum voor Gerontologie van de Universiteit van Zürich werkt samen met de Alzheimervereniging Zürich, Sanatorium Kilchberg, Kunsthaus Zürich, gemeente Horgen, verpleeghuis Entlisberg, ouderencentrum Zürich, zorgorganisatie pflegimuri en Kunsthaus Aarau, aan een project waarin kunst en dementie samenkomen. Het door het centrum geïnitieerde project Opgewekte Kunstverhalen zet aan tot het op creatieve wijze verhalen vertellen door mensen met dementie op basis van opvallende afbeeldingen en schilderijen. Dit proces verloopt door middel van het stellen van open vragen. Het programma bestaat sinds 2012 in Zwitserland, en is gebaseerd op de TimeSlips-methode. Deze werkwijze is ontwikkeld door de cultureel antropologe Anne Basting uit de Verenigde Staten, en heeft als basis het samen met mensen met dementie bekijken van afbeeldingen. Deze methode wordt in Zwitserland toegepast in het Kunsthaus Zürich met de aldaar tentoongestelde schilderijen. Het gaat in dit project om het op fantasierijke wijze samenstellen en vertellen van een verhaal en de groepservaring die tijdens dit proces wordt opgedaan. Wat telt is de spontane actie van het verhalen vertellen door de persoon die aan het woord is, die op een niet-oordelende bejegening kan rekenen, en de interactie tussen vragensteller en de persoon met dementie wat het creatieve proces bevordert. Bij aanvang van een nieuwe sessie wordt aan de deelnemers het verhaal van de voorafgaande sessie voorgelezen, als een aanmoediging om het proces in de sessie op gang te brengen.

Het lijkt zo logisch en vanzelfsprekend dat kleur en licht van groot belang kunnen zijn in verzorgings- en verpleeghuizen, maar het is een vrij recent inzicht. Menigeen kan zich nog herinneren dat zorginstellingen standaard werden uitgerust met krijtwitte of grijze muren, al even muisgrijs linoleum op de vloer en tl-licht aan het plafond. Het alom aanwezige bruin en beige uit de jaren zeventig en tachtig was weliswaar een stap in de goede richting, maar maakte instellingen ook inwisselbaar en karakterloos. Een afgewogen vormgeving leek geen enkele rol te spelen.

Mensen beter tot hun recht laten komen in een aangename en functionele omgeving is een specialisme. Het optimaliseren van de zorg-, leer- en werk omgeving bij zorg- en welzijnsinstellingen is essentieel voor degene die zorg nodig heeft en degene die zorg biedt. Door inzet van specialistische kennis op het gebied van inrichting van ruimten kan, in nauwe samenwerking met de opdrachtgever, deze doelstelling worden gerealiseerd. Hierbij is steeds de gebruiker het uitgangspunt.

Er is een terechte trend gaande om een verpleeghuis zo huiselijk mogelijk te maken. Dit komt duidelijk tot uiting in de hang naar kleinschalige woonvormen. Zo wordt er een einde gemaakt aan lange, onpersoonlijke gangen en worden er woongroepen ontworpen waar bewoners onder begeleiding zelf koken en wassen. Die trend zet zich ook door in de manier waarop het interieur wordt vormgegeven. De bewoners mogen steeds vaker hun eigen meubels meenemen. Natuurlijk willen we in die omgeving geen ongezellig “zeil” meer op de vloer. Waar misschien al te makkelijk overheen wordt gestapt is dat een vloerbedekking in een verpleeghuis niet alleen bepalend is voor de beleving van een ruimte. Het heeft tevens grote invloed op tal van andere aspecten en kan zelfs het primaire zorgproces ondersteunen of verstoren. Een verpleeghuis verschilt namelijk op een aantal belangrijke punten van een woonhuis omdat het naast een woon- ook een werkomgeving is. Bovendien worden er door het intensieve gebruik veel hogere eisen gesteld aan de toegepaste materialen. Er is niet één specifieke vloerafwerking die de perfecte oplossing biedt omdat er binnen een verpleeghuis niet alleen verschillende doelgroepen wonen maar ook omdat verschillende ruimten voor uiteenlopende doelen gebruikt worden. Daarnaast heeft elke organisatie haar eigen strategische doelen en een eigen signatuur die van invloed kunnen zijn op de keuze. Om tot een goede keuze te komen, worden hieronder een aantal aspecten genoemd die belangrijk zijn om mee te nemen in de overweging. Sommige van deze aspecten kunnen met elkaar conflicteren.

Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. Het is van belang dat organisaties meebewegen met de veranderingen in hun sector. Uitbreiding van bedrijfsactiviteiten, aangepaste wetgeving en veranderende rollen van de organisatie stellen voortdurend nieuwe eisen aan ruimten en gebouwen. Dat geldt zeker voor de zorgsector en vraagt daarom niet alleen om inzicht in toekomstige ontwikkelingen, maar vooral ook om flexibiliteit van de huisvesting.

Omgeven door park en bos vormen twaalf huizen Boswijk een veilig dorpje in een groene omgeving in Vught (Figuur 13.1). Boswijk is ontworpen met veel aandacht voor het gevoelige karakter en de onorthodoxe eigenschappen van zijn bewoners, ouderen met dementie. In nauwe samenwerking met de opdrachtgever en een sociaal geriater is een bezielde zorgvisie met kennis en intuïtie vertaald in een veilig en herkenbaar huis. De impact van de omgeving op zelfredzaamheid, cognitie en welbevinden van de bewoners in Boswijk wordt zichtbaar aan de hand van de beschrijving van een dag uit het leven van een fictieve bewoonster Heleen. Haar kortetermijngeheugen werkt slecht en ze kan geen plannen maken; voor de meeste dagelijkse dingen moet ze aangespoord worden. Dat gaat alleen goed als haar zintuigen voldoende, maar niet teveel geprikkeld worden. Boswijk helpt haar dagen een ritme te geven.

Mevrouw Thijssen staat op het tuinpad en er staat redelijk veel wind. ‘Het is koud’, zeg ik. Mevrouw Thijssen kijkt mij aan en zegt: ’Ik heb het altijd koud’. ‘Oh’, zeg ik, ‘hoe komt dat dan?’. ‘Omdat ik hier moet wonen, omdat ik gek denk’. Tijdens het gesprekje lopen we verder het pad op en een kort windstootje doet een hoopje bladeren uiteen waaien. De blaadjes dwarrelen langzaam naar beneden. Mevrouw Thjissen wijst ernaar en zegt: ‘Zo, net als die, allemaal door elkaar’.

Hoe ziet het “Verpleeghuis van de Toekomst” eruit en waaraan moet dit voldoen, vanuit het technische en onderhoudstechnische vlak? Waarmee zouden wij als ontwerpende partij en de uiteindelijk gebruikende partijen rekening moeten houden en hoe vertaalt zich dat in het verpleeghuis van de toekomst? Het is lastig om te voorspellen hoe de toekomst van de zorg en met name de verpleeghuiszorg er uit komt te zien. De zorg is continu in beweging en aan verandering onderhevig. Het is van groot belang dat wij voor de realisatie van het verpleeghuis van de toekomst in de eerste plaats gaan denken aan wat de bewoners willen. Vaak wordt er op dit moment nog gedacht in “wat er allemaal kan” maar niet in “wat we eigenlijk willen”. Een voorbeeld hiervan: de samenleving vraagt van de bouw dat er een duurzaam gebouw gerealiseerd moet worden, dus moet de bouwsector dit met een warmtepomp en lage temperatuurverwarming realiseren (dit kan en wordt veel toegepast). Wat wij eigenlijk willen is een gebouw waarin het prettig en comfortabel leven is.

Akoestische bewaking is een niet-invasieve manier van zorg die met name in de nachtzorg kan worden ingezet. Met inzet van deze technologie kunnen bewoners door middel van geluidsignalen worden bewaakt, zonder dat zij in hun slaap hoeven te worden gestoord. Akoestische bewaking draagt in het algemeen bij aan het vergroten van de efficiency in de zorg.

Zoals elke dinsdagochtend is Martine Diepstraten al vroeg bezig met het ontbijt voor haar moeder. Even later helpt ze haar uit bed en met aankleden. Aan de ontbijttafel neemt ze de dag door met haar moeder. “Vanmiddag om één uur komt de huishoudelijke hulp. Vergeet je dit keer niet te vertellen, dat ze de oven en de keukenkastjes moet doen? Die zijn vies”. Haar moeder antwoordt: “Ja ja, maar er komt elke keer iemand anders. En dan vergeet ik het te vragen”. Martine maakt zich zorgen over het geheugen van haar moeder. “Hier heb je het halsmedaillon voor je alarmapparaat. Die lag weer eens op het tafeltje in de hal. O ja, en vanavond ben ik wat later om je in bed te helpen. Niels heeft een uitvoering op school”. Martine vraagt zich af, of ze dat wel onthoudt en legt een briefje op tafel.

Een normaal slaapwaakritme is belangrijk voor het goed kunnen functioneren van ons als mens. Een verstoord ritme kan zorgen voor stemmingswisselingen en cognitieve achteruitgang. Bij mensen met dementie is dit slaapwaakritme echter vaak verstoord. Dit hangt samen met zowel de ziekte als met het proces van ouder worden. In verpleeghuizen zien we dit probleem dan ook regelmatig.

Daniëlle is als zorgmedewerker werkzaam op een locatie voor psychogeriatische zorg. Het is een gesloten afdeling voor mensen met gevorderde dementie. Haar afdeling bestaat in totaal uit 12 kleinschalige groepswoningen met voor ieder zes bewoners op de begane grond. De bewoners mogen overdag in het gehele complex komen. Alleen op de buitenschil zit beveiligingstechnologie voor bewoners met een groot risico om weg te lopen. Maar binnen dit complex zijn er wel diverse ruimten, waar de bewoners niet mogen komen, zoals ruimten waar materiaal is opgeslagen. Deze ruimten moeten daarom afgesloten zijn voor de bewoners.

Met technologie is het mogelijk op afstand te communiceren en toezicht te houden. De laatste jaren is de ontwikkeling van technologie, met name voor mensen met dementie, fors toegenomen. In verpleeghuizen is deze technologie vooral bedoeld om risicovolle situaties (zoals vallen, dwalen), tijdig te detecteren. Daarnaast wordt technologie gebruikt om het slaapwaakritme te monitoren, maar ook om sociaal contact te ondersteunen. Voorbeelden van het laatste zijn sociale robots, zoals het zeehondje Paro en het hondje Aibo. Vooral de eerste groep, de zogenaamde toezichthoudende technologie, die bedoeld is de veiligheid te verhogen, roept ethische vragen op. Over het gebruik hiervan bestaan geen duidelijke juridische normen. Wel is een handreiking ontwikkeld voor een ethisch verantwoorde toepassing. Enkele overwegingen daaruit worden hierna behandeld.

Robots in de zorg zijn niet langer sciencefiction. Maar het is ook nog lang geen alledaags gegeven. Het is al wel een werkelijkheid in de zin dat er robots in de dagelijkse zorg, zoals de verpleeghuiszorg, in gebruik zijn. Veel mensen denken bij een robot in de zorg aan een soort robotmannetje dat allerlei klusjes en taken kan uitvoeren: zorgtaken maar ook huishoudelijke taken. De realiteit van dergelijke robots op de werkvloer in de zorg is nog heel ver weg. Ook het draagvlak voor dergelijke robots is in de zorg vooralsnog afwezig. Wat wel al een werkelijkheid is zijn andere typen robots die grofweg in twee groepen kunnen worden ingedeeld. Dat zijn ten eerste sociale robots, en ten tweede robots die mensen fysiek kunnen ondersteunen.

Licht is een van de fundamentele levensbehoeften. Zonder licht is er geen leven op aarde mogelijk. Licht zorgt voor de energie van vrijwel alle levensprocessen op onze planeet en fotosynthese is daarvan de bekendste. Daarnaast zorgt licht voor warmte (zonlicht, vuur) en voor allerlei fysiologische processen zoalsde aanmaak van botweefsel. Onze dagelijkse verrichtingen worden sterk beïnvloed door op het oog vallend licht. Voldoende licht overdag helpt om de afgifte van het hormoon melatonine tijdens de nacht te stimuleren. Licht tijdens de nacht daarentegen kan juist de aanmaak van melatonine onderdrukken. Daarmee bepaalt licht wanneer we goed kunnen slapen en wanneer het minder moeite kost om alert en wakker te zijn. Licht is de belangrijkste prikkel waarmee onze slaapwaakcyclus, en daarmee ons volledige bioritme, geregeld wordt. Zonder licht zou ons slaapwaakritme niet in de pas lopen met de 24 uurs licht-donkercyclus op aarde. Voor ouderen geldt dit evenzeer. Licht en verlichting zijn daarom belangrijke aspecten voor het ontwerp van verpleeghuizen.

Tillen is een zware belasting in de zorg. Voor dit doel en met name om lage rugklachten te voorkomen zijn er allerlei systemen beschikbaar, zoals diverse verrijdbare maar ook in de kamer vast opgestelde systemen. Een ervan is een systeem dat aan het plafond gemonteerd wordt. Het aan het plafond gemonteerde tilsysteem bestaat uit één of meerdere rails, die worden bevestigd aan het plafond, de wand of op vrijstaande steunen. In de rail wordt een liftmodule geplaatst die door de rail wordt voorbewogen. Met de liftmodule wordt de eigenlijke tilhandeling uitgevoerd. Het railsysteem bestaat uit diverse componenten, en kan flexibel worden ingepast in zowel nieuwe als bestaande situaties. Vanwege de vele tilhandelingen en vaak beperkte ruimte, worden plafondgemonteerde tilsystemen met name veel toegepast in slaap- en badkamers.

Mevrouw de Groot is onlangs 88 jaar geworden. Tot voor kort woonde ze zelfstandig. Vanwege haar verminderde gezondheid is mevrouw opgenomen in een somatisch verpleeghuis. Van haar drie kinderen wonen er twee in Nederland waarvan een kind in haar woonomgeving. Haar jongste zoon woont buiten Europa. Mevrouw de Groot heeft zich neergelegd dat in deze moderne tijd haar kinderen maar zo af en toe op bezoek kunnen komen. Omdat mevrouw de Groot een beperkt gezichtsvermogen heeft en gebruik maakt van een rolstoel, ontvangt ze zorg en begeleiding in een verpleeghuis. Mevrouw de Groot kan maar moeilijk wennen aan haar nieuwe woonomgeving. Ook haar bed voelt vreemd en onwennig aan. Mede hierdoor slaapt mevrouw slecht. Ze is bang om uit bed te vallen en voelt zich daarbij niet veilig. De verzorgenden kunnen dit niet veranderen. ’s Nachts staat mevrouw tot twee maal toe op om naar het toilet te gaan. Ze vindt het heel belangrijk en prettig om zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven en is bang om incontinent verklaard te worden. Vaak vergeet Mevrouw de Groot om hierbij het licht aan te doen en daarna kan ze slechts moeizaam haar bed weer terugvinden.

Bij het ontwerp van een verpleegkamer kijkt men naast het interieur en de functionaliteit ook naar het binnenklimaat in de kamer. Onder binnenklimaat worden de atmosferische omstandigheden verstaan, zoals luchtvochtigheid, temperatuur en luchtsnelheid. De keuze en invulling van de klimaatapparatuur is van vele factoren afhankelijk, maar het is van groot belang dat dit uiterst zorgvuldig plaatsvindt. In de nadere uitleg wordt er ingegaan op de keuzen, de mogelijkheden, valkuilen en innovaties. Bij dit alles wordt er gekeken vanuit de wensen van de zorgprofessional en heel belangrijk: vanuit de bewoner.

Thermisch comfort kan worden gedefinieerd als ‘de gevoelsstaat die tevredenheid met de thermische omgeving representeert’ en geeft de mate aan waarin een gebruiker tevreden is over het thermisch binnenklimaat in een gebouw. Thermisch comfort is een complex fenomeen. Het wordt behalve door de omgeving ook door persoonsgebonden factoren bepaald. Daarom is het moeilijk om alle personen in eenzelfde ruimte tevreden te stellen wanneer er geen individuele regelmogelijkheden aanwezig zijn. Aan de hand van literatuur blijkt bovendien dat het daadwerkelijke thermisch comfort significant kan afwijken van het thermisch comfort dat vooraf voorspeld werd. Het resultaat hiervan is dat gebruikers zich oncomfortabeler en ontevredener voelen dan vooraf voorspeld werd.

Binnen klinkt geluid anders dan buiten. Dat heeft te maken met reflecties die optreden vanaf de verschillende oppervlakken. Met onze huidige manier van bouwen, waarbij veelal harde materialen gebruikt worden en een strakke uitstraling gewenst is, is het erg belangrijk om hier aandacht aan te besteden. Het belang van een goede geluidomgeving is groot, al is men zich daar niet altijd van bewust. Akoestiek is vaak ondergeschikt aan andere zaken bij een gebouwontwerp zoals de visuele uitstraling, routing en hygiëne. Het gevolg is dat we prachtige, strakke en schone ruimten creëren die niet op het menselijke oor zijn afgestemd. Stel je voor dat je een vertrouwelijk gesprek moet voeren in een open ruimte met meerdere mensen, waarin het geluid ver reikt, of het journaal wilt volgen, terwijl het lawaai uit de keuken alles overstemt, of wilt slapen terwijl je elke keer gestoord wordt wanneer er een verpleegkundige over de gang loopt.

Legionella is een geslacht van bacteriën dat voorkomt in ons drinkwater, in het oppervlaktewater en in de grond. Er zijn meer dan 50 soorten Legionella-bacteriën bekend, waarvan slechts enkele een reëel gevaar vormen voor de mens. Legionella pneumophila is de risicovolste soort en veroorzaker van de veteranenziekte en Pontiackoorts. Bij het beheer en onderhoud van verpleeghuizen is Legionella een relevant onderwerp in relatie tot de veiligheid en gezondheid van de bewoners. Overal waar water verneveld wordt en er kleine waterdruppeltjes ontstaan (zogenaamde aërosolvorming) bestaat de kans op besmetting, zoals bij douches, whirlpools, hogedrukreinigers, tuinsproeiers, fonteinen, en bij koeltorens. Om een infectie te kunnen veroorzaken moeten Legionella-bacteriën door de neus of mond ingeademd worden om zo in de longen terecht te komen. Veelal zullen de trilhaartjes in de luchtwegen de ongewenste bezoekers naar buiten bewegen, maar dit kan alleen als er niet teveel bacteriën zijn en wanneer de trilhaartjes goed functioneren. Risicogroepen op infectie zijn personen met een verminderde weerstand, ouderen en stevige rokers. Vooral voor verpleeghuizen is het, gezien de samenstelling van haar bewoners, van groot belang dat zij extra aandacht schenken aan een Legionella-veilig drinkwatersysteem.

Persoonlijke verzorging is een van de belangrijkste aspecten in ons leven, of het nu gaat om de situatie in een verpleeghuis of gewoon thuis. Het dient voor iedereen, in welke omstandigheden dan ook, toegankelijk te zijn, waarbij hygiëne, autonomie en privacy grote aandacht verdienen. Toilet, wastafel en douche zijn daarbij de belangrijkste voorzieningen.

Voor ouderen in verpleeghuizen is eigen sanitair een voorname wens met betrekking tot lichamelijke verzorging en privacy. Om ruimte en dus kosten te besparen is een prefab badkamer ontwikkeld die in deze wensen tegemoet kan komen. De prefab badkamer kan toegepast worden in zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten.

Ondervoeding is een belangrijk thema in de ouderenzorg. Uit de rapportage Resultaten Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen (LPZ) blijkt dat in verpleeghuizen ongeveer 25% van de bewoners ondervoed is en dat ongeveer 40% van de bewoners in een matige voedingstoestand verkeert. Om ondervoeding te signaleren zijn er tal van screeningsmethoden, die naar gelang het gebruik een andere conclusie geven. Voorbeelden van screeningsmethoden zijn Minimal Nutrition Assessment (MNA) en Short Nutritional Assessment Questionnaire (SNAQRC). Sinds het einde van de jaren ´80 wordt er al gesproken over de noodzaak voor een valide screening van ondervoeding. In Nederland is een redelijke consensus voor het gebruik van de SNAQRC die speciaal voor de verpleeg- en verzorgingshuizen is de ontwikkeld. De SNAQRC is een snel en eenvoudig screeningsinstrument voor routinematige screening van verpleeg- en verzorgingshuisbewoners.

Eten en drinken, niemand kan zonder in het leven. Voor ouderen in het verpleeghuis is het bewust omgaan met eten en drinken essentieel. Veel ouderen genieten minder van hun eten, doordat het minder smaakt. Dat minder eten kan weer leiden tot ondervoeding. Het is echter niet zozeer de smaak, maar de reukzin die achteruit gaat bij ouderen. Om ouderen toch smaakvol en voldoende te kunnen laten eten, is zogenaamde smaaksturing van belang bij de maaltijden. Bij smaaksturing wordt de natuurlijke smaak van een gerecht versterkt met gebruikmaking van natuurlijke ingrediënten. Een voorbeeld van smaaksturing is het vervangen van extra zout door ansjovispasta. Hiermee wordt een extra prikkel toegevoegd. Wat ook een goede smaakversterker vormt, is extra geroosterd kokosstrooisel bovenop een nagerecht. Een ander voorbeeld is het toevoegen van een beetje limoenrasp op een citroensausje. Met de extra geuren die aangebracht worden door de etherische olie uit de rasp is de smaak intenser.

De eerste generatie Marokkanen en Turken in Nederland is inmiddels aan het vergrijzen. Het is belangrijk om te weten welke problemen deze allochtone ouderen ervaren bij hun ouder worden, hoe zij zelf tegen allerlei voorzieningen voor ouderen aankijken en welke zorgvoorzieningen er voor hen beschikbaar zijn.

Mevrouw Jongejans woont in haar eigen huis in een provinciestad in Noord-Brabant. Zij heeft voortschrijdende dementie. Zij heeft een dichtbij wonende dochter, die een fulltime baan in de buurt heeft, een dochter die wat verder woont én een dochter die op een Waddeneiland woont. De kinderen en moeder zelf vinden het belangrijk dat zij zo lang mogelijk thuis kan wonen. Zij ondersteunen haar waar mogelijk en maken hierbij gebruik van een digitaal hulpmiddel: de ShareCare Zorgsite. Ook de zorgcoördinator, de huishoudelijke hulp en de buurvrouw zijn hieraan toegevoegd. Het is een actief communicerende groep, die elkaar met raad en daad bijstaat. Als uiteindelijk mevrouw Jongejans te slecht wordt en geen moment meer alleen gelaten kan worden, moet helaas de stap gezet worden naar het verpleeghuis. Mevrouw overlijdt drie maanden later. De thuissituatie was dus maximaal opgerekt.

In Maastricht is medio 2011 verpleeghuis de Mins geopend. Een huis voor 52 bewoners met een somatische aandoening (ZZP 6 en ZZP 8), volledig binnen de AWBZ gefinancierd. Door het ministerie een doorbraakproject genoemd in de somatische ouderenzorg.

Een opname in een ziekenhuis of verpleeghuis is zelden iets waar je naar uitkijkt. Ook de fysieke omgeving draagt bij aan deze beleving. Bij de opname word je dadelijk een bed toebedeeld en verander je van een persoon in een zorgbehoevende. Deze rol brengt, zowel letterlijk als figuurlijk, een ander perspectief met zich mee. Niet alleen zien anderen jou anders, ook jij ervaart je omgeving op een ongebruikelijke manier. Het bed beïnvloedt je interactie met bezoekers en zorgpersoneel, en je perceptie van de gebouwde omgeving verandert. Een genuanceerd inzicht in deze interactie en perceptie is belangrijk voor architecten om een heilzame zorgomgeving te kunnen ontwerpen. Voor hen is een liggend perspectief namelijk een zeer atypische manier om een gebouw te beschouwen.

Bij sporten en bewegen staan plezier en ontspanning vaak centraal. Ze worden echter steeds meer geassocieerd met gezondheid en fysieke fitheid, en dit zowel preventief als curatief. De gezondheidszorg is net als het sport- en beweegdomein een dynamische sector die continu aan verandering onderhevig is. Door een bundeling van de krachten van beide sectoren kan maximaal ingespeeld worden op de vragen van morgen: vergrijzing, toename van het aantal chronische zieken, de hieraan gerelateerde stijging in zorgkosten, de verwachte krimp in de zorgsector, de vraag naar het bevorderen van de zelfredzaamheid en beweegarmoede. In onze westerse samenleving is beweegarmoede, na roken, de belangrijkste risicofactor die bijdraagt aan de ziektelast.

De bekostiging van het zorgstelsel zorgt voor vergaande plannen richting langer thuis wonen. Doordat de signatuur van de zorg daarmee verandert, krijgen ook zorgondersteunende diensten als schoonmaak te maken met een veranderend behoeftepatroon. Het profiel van de bewoners van verpleeghuizen en projecten voor kleinschalig wonen verandert: zij zijn steeds hulpbehoevender. Dit vraagt om een zwaardere inzet op de kerntaak zorg door de instellingen. Een versterkte focus om bovendien kosten te besparen, vertaalt zich in kostenbundeling en kortingen op overhead. Een toenemende uitbesteding van facilitaire en zorgondersteunende taken en een verdere zoektocht naar efficiencyverbeteringen is daardoor te verwachten. Mede door het vooruitzicht van een tekort aan zorgpersoneel is de taakverbreding van schoonmaakpersoneel in de zorg voor de hand liggend. Bijvoorbeeld in de uitvoering van voedingsgerelateerde, facilitaire en zorgondersteunende taken zoals het serveren van een kopje koffie of eten aan bewoners, tot het ondersteunen bij het wassen.

In het verpleeghuis van de toekomst worden bewoners indien mogelijk betrokken bij het was-, kook- en afwasproces. Hiertoe zijn vele innovaties op de markt.

Enkele jaren geleden vroeg mijn oma hardop of iemand haar naam wellicht wist. In de bloei van mijn leven wist mijn oma, vier keer zo oud als ikzelf, haar eigen naam niet meer. Naast mijn studie aan de kunstacademie als digitaal ontwerper, was ik al enige tijd aan het werk als verzorger. Niet eerder was ik me zo bewust van de machteloosheid die dementie met zich meebrengt. Ik betrapte mezelf erop dat ik in mijn werk iedereen hetzelfde benaderde en mij vooral op hun algemene behoeften richtte. Helpen met eten, naar bed gaan, wassen. Ik vroeg mij af hoe wij als verzorgenden persoonlijke zorg kunnen bieden wanneer iemands persoonlijkheid verborgen lijkt. Tijdens mijn afstuderen aan de kunstacademie heb ik dan ook onderzoek gedaan naar de wijze waarop digitale media hier ondersteuning in zou kunnen bieden.

Om goed in te spelen op de behoefte van mensen die de zorg hebben over hun naasten met dementie, is een zogenaamd Mantelzorgpanel in het leven geroepen, waaraan 2.400 mantelzorgers van mensen met dementie meewerken. Een groot deel van henheeft een partner of familielid in het verpleeghuis wonen. Zij geven aan dat zij buiten professionele zorgverlening een grote behoefte hebben aan twee andere vormen van ondersteuning, te weten, structurele hulp van vrienden en vrijwilligers in en om het huis en bij de zorg van hun naasten en een centraal, digitaal trefpunt waar zij antwoorden op hun vragen kunnen vinden en ervaringen kunnen delen met lotgenoten. Dit trefpunt is bij voorkeur mobiel te gebruiken, zodat mantelzorgers een antwoord kunnen vinden zodra een vraag zich aandient.

Muziektherapie is op veel manieren in te zetten. Deze bijdrage richt zich op het bevorderen van communicatie in alledaagse situaties. Zes mensen met dementie zitten bij elkaar in een huiskamer voor kleinschalig wonen. Er staat muziek op maar er wordt niet mee gezongen. Er is geen onderling gesprek, mensen kijken voor zich uit, sommigen praten in zichzelf. Een heer schuifelt onrustig door de gang. Dan komt een muziektherapeut binnen, pakt haar gitaar en begint te zingen. Plotseling verandert de sfeer, er wordt gereageerd, mensen beginnen te lachen, mee te zingen, verhalen en herinneringen komen naar boven en worden gedeeld. Niet alleen door bewoners maar ook door verzorgenden en mantelzorgers.