Top

2021 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

De verpleegkundige als communicator

Leerboek communicatieve vaardigheden

Auteurs: Dr. Elsbeth C.M. ten Have, Ruud Gortworst, Drs. Carin de Boer, Janneke Willemse

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

De verpleegkundige als communicator helpt de student bij de ontwikkeling van communicatieve vaardigheden in alle zorgdomeinen. Het boek heeft een evidence-based benadering, biedt veel praktijkvoorbeelden en behandelt nieuwe gespreksvaardigheden zoals gezamenlijke besluitvorming en motiverende gespreksvoering. Ook wordt aandacht besteed aan communicatieve vaardigheden specifiek voor bepaalde domeinen zoals de kinderverpleegkunde, ggz (geestelijke gezondheidszorg) en vgz (de zorg aan verstandelijk beperkten) en aan interculturele communicatie.

Alle aangeboden theorie is ingepast in diverse casuïstiek en uitgeschreven dialogen, allen afkomstig uit de dagelijkse praktijk van de zorg. Waar mogelijk is gekozen voor een generieke benadering in de casuïstiek, dat wil zeggen dat de casussen uit de agz ook herkenbaar zijn voor verpleegkundigen uit de ggz en/of de vgz;

Bij dit leerboek zijn digitaal beschikbaar gesteld: de volledige tekst en per hoofdstuk een samenvatting. Ook zijn er meer deeplinks opgenomen met verwijzing naar videovignets als oefenmateriaal voor zowel studenten als docenten.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Theorie

Voorwerk

1. Communicatie

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de definitie van communicatie uitgelegd, namelijk: ‘communicatie is de uitwisseling van symbolische informatie die plaatsvindt tussen mensen die zich van elkaars aanwezigheid bewust zijn. Deze informatie wordt deels bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd.’ Ook wordt ingegaan op verbale communicatie en non-verbale communicatie. Hoewel communicatie overal plaatsvindt, leggen we hier de focus op professionele communicatie. Centraal in de communicatie met de patiënt staat het referentiekader van zowel jou als de patiënt.

Elsbeth C.M. ten Have

2. Analyse van het gesprek

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden twee basistheorieën over communicatie toegelicht, namelijk die van Watzlawick en van Habermas. Veel communicatietheorieën zijn hierop gebaseerd. In het communicatieproces worden voortdurend verschillende communicatieniveaus met elkaar afgewisseld. Deze niveaus zijn: het procedureniveau, het inhoudsniveau en het betrekkings- of procesniveau.

Elsbeth C.M. ten Have

Vaardigheden

Voorwerk

3. Actief luisteren

Samenvatting

Actief luisteren is onder te verdelen in: aandachtgevend gedrag, stellen van vragen, parafraseren van de inhoud, reflecteren van gevoelens en samenvatten. Op al deze aspecten wordt in dit hoofdstuk afzonderlijk ingegaan. Het hoofdstuk wordt afgerond met een trainingslijst waarin al deze aspecten zijn verwerkt.

Elsbeth C.M. ten Have

4. Regulerende vaardigheden

Samenvatting

Het doel van metacommunicatie is dat je het bespreekbaar en hanteerbaar kunt maken als je het gevoel hebt dat het gesprek met de patiënt hapert of als je behandeld wordt op een manier die je niet bevalt. Dit omvat ook proactiviteit en assertiviteit. Onder assertief gedrag wordt verstaan: het opkomen voor jezelf, waarbij je rekening blijft houden met de belangen van de ander. Een instrument om assertief te communiceren (oftewel feedback te geven) is de 4G-methode.

Elsbeth C.M. ten Have

5. Van conflicthantering tot omgaan met agressie

Samenvatting

In een conflict spelen met name twee belangendimensies een rol, namelijk de inhoudelijke kwestie (de feiten, de afspraken, de procedures enzovoort) en de relatie met de patiënt. Een belangrijke methode bij conflicten is ‘overleggen’. Deze omvat vier stappen: formuleren van het probleem, actief luisteren naar de ander, het eigen standpunt vertellen en zoeken naar een oplossing.

Elsbeth C.M. ten Have

6. Bekrachtigende communicatieve vaardigheden

Samenvatting

Bij bekrachtigende communicatieve vaardigheden wordt niet probleemgericht gedacht, maar vanuit de mogelijkheden van de patiënt. Hiervoor bestaan drie methoden: gezamenlijke besluitvorming (met de onderdelen introductie van de keuze, beschrijving van de behandelopties, helpen bij het exploreren van voorkeuren en het nemen van besluiten), motiverende gespreksvoering (met de onderdelen ontwikkelen van de motivatie van de patiënt om te veranderen en versterken van het vertrouwen in eigen kunnen) en oplossingsgericht werken (met de onderdelen ʻWat is het probleem?ʼ, ʻWat zijn de praktische gevolgen?ʼ, ʻWanneer is het draagbaar/beter/opgelost?ʼ en verkennen en formuleren van oplossingen).

Elsbeth C.M. ten Have

Gespreksvormen

Voorwerk

7. Het anamnesegesprek

Samenvatting

Het doel van een anamnese is inzicht verkrijgen in de gebruikelijke levens- en gezondheidspatronen van de patiënt, de verstoringen die zich hierin hebben voorgedaan als gevolg van de gezondheidsproblematiek en de reacties van de patiënt hierop, zodat de aangeboden zorg een optimaal persoonsgericht karakter krijgt . De verpleegkundige kan op twee manieren een anamnese afnemen: aan de hand van het anamneseformulier of aan de hand van een gesprek waarin de vragen van het anamneseformulier verwerkt zijn.

Elsbeth C.M. ten Have

8. Het probleemverhelderend gesprek

Samenvatting

Het doel van het probleemverhelderend gesprek is dat de patiënt inzicht krijgt in wat zijn probleem is, wat dat probleem voor hem betekent/wat de consequenties zijn en wat de (mogelijke) oplossingen zijn. Het probleemverhelderend gesprek bestaat uit vijf fasen: probleemdefiniëring, benoemen consequenties van het probleem, formuleren van doelen, verkennen en formuleren van oplossingen en evaluatie van het gesprek.

Elsbeth C.M. ten Have

9. Het voorlichtingsgesprek

Samenvatting

Voorwaarden voor een effectieve voorlichting zijn: dat deze aansluit bij het referentiekader en de copingstrategie van de patiënt, dat de verschillende disciplines hun voorlichting op elkaar afstemmen en dat er aandacht is voor de relationele aspecten in het contact tussen de verpleegkundige en de patiënt. Er zijn twee soorten patiënten te onderscheiden wat betreft het omgaan met voorlichting: vermijders en toewenders. Patiëntenvoorlichting kan worden onderverdeeld in vier niveaus, met elk specifieke methodiek: patiënteninformatie, patiënteninstructie, patiënteneducatie en patiëntbegeleiding.

Elsbeth C.M. ten Have

10. Het slechtnieuwsgesprek

Samenvatting

De belangrijkste taak van de verpleegkundige bij slecht nieuws is het begeleiden en ondersteunen van de patiënt met betrekking tot mogelijke afweermechanismen en nagaan of de patiënt voldoende informatie van de arts heeft gekregen om voor zichzelf een antwoord te geven op de vraag of een behandeling voor hem zinvol ofwel effectief is. Het gezondheidsmodel van Huber geeft de verpleegkundige en de patiënt concrete handvatten om de kwaliteit van leven inzichtelijk te maken.

Elsbeth C.M. ten Have

11. Het ontslaggesprek

Samenvatting

Omdat tijdens het ontslaggesprek niet altijd duidelijk is of de patiënt zich zijn situatie realiseert en of hij deze kan overzien, is het belangrijk dat patiënten na ontslag de mogelijkheid hebben om hun vragen alsnog te stellen.

Elsbeth C.M. ten Have

Doelgroepen en interculturele communicatie

Voorwerk

12. Communicatie met kinderen en ouders

Samenvatting

De ontwikkelingsfasen van het kind en de bijbehorende communicatieve vaardigheden worden in dit hoofdstuk aan de hand van het model van ontwikkelingsfasen van Erikson behandeld. Belangrijk bij dit model is de wetmatigheid. Dat wil zeggen dat de verschillende fasen en de daarbij behorende motorische en psychosociale ontwikkelingen plaatsvinden tijdens een bepaalde periode (‘gevoelige periode’). De specifieke communicatieve aandachtspunten zijn bij iedere ontwikkelingsfase toegelicht. Ook wordt een schema behandeld dat praktische handvatten geeft bij de verschillende leeftijden.

Elsbeth C.M. ten Have

13. Cliënten in de geestelijke gezondheidszorg en psychogeriatrie

Samenvatting

Het primaire aandachtsgebied van de verpleegkundige in de geestelijke gezondheidszorg en psychogeriatrie (GGZ) wordt bepaald door het geheel van de dreigende of feitelijke gevolgen van psychische stoornissen of psychiatrische ziekten die effecten hebben op de gezondheids- en bestaanssituatie van de cliënt.

Elsbeth C. M. ten Have, Ruud Gortworst

14. Cliënten met een verstandelijke beperking

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de communicatie met mensen met een verstandelijke beperking uiteengezet. Bij de begeleiding van een verstandelijke beperking is het van belang aan te sluiten op de belevingswereld van je cliënt. Er wordt uitgegaan van lichamelijk, sociaal, psychisch en spiritueel welbevinden. Omdat verificatie met een client met een verstandelijke beperking moeilijk is, wordt veel gebruikgemaakt van non-verbale communicatie (totale communicatie) en communicatie op betrekkeningsniveau (procesniveau). Van de verpleegkundige in de VGZ wordt verwacht dat zij het ondersteuningsdenken (ook wel vraaggestuurde ondersteuning genoemd) kan toepassen in de verpleegkundige zorg. Het model dat hiervoor tegenwoordig veel gebruikt wordt, is het AAMR-model.

Elsbeth C. M. ten Have, Carin de Boer

15. Interculturele communicatie

Samenvatting

In Nederland wonen steeds meer mensen met verschillende culturele achtergronden. Deze culturele diversiteit vraagt om specifieke competenties van de verpleegkundigen, waaronder het goed intercultureel communiceren. Intercultureel communiceren komt in het opleidingsprofiel met name voor bij de verpleegkundige rollen communiceren en samenwerking. In deze rollen is het van belang dat je kunt laten zien dat je kunt communiceren met anderstaligen, cultuuroverstijgend kunt communiceren en de kwaliteit van de eigen communicatie kunt ontwikkelen en bewaken.

Elsbeth C. M. ten Have, Janneke Willemse

Nawerk

Titel: De verpleegkundige als communicator
Auteurs: Dr. Elsbeth C.M. ten Have
Ruud Gortworst
Drs. Carin de Boer
Janneke Willemse
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2530-6
Print ISBN: 978-90-368-2529-0
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2530-6