Lhbtq-jongeren en suïcidaliteit: ontstaan en hulpbehoeften

Lhbtq-jongeren bewegen zich tijdens hun leven in verschillende contexten, zoals de omgeving waarin ze opgroeien, het gezin, de school en/of hun werkplek en de publieke omgeving. In deze contexten bestaan er normen en waarden over seksuele oriëntatie of genderdiversiteit. Die zijn vaak gebaseerd op de verwachting dat personen cisgender en heteroseksueel zijn en zich gedragen en uiten naar wat hier volgens de samenleving bij hoort. Op het moment dat personen zich niet conformeren aan de verwachtingen over seksualiteit, gender(rollen) en de uiting hiervan, kan dit resulteren in stigmatisering, discriminatie en geweld jegens lhbtq-personen [2, 3]. Vervolgens kunnen deze negatieve ervaringen of de zorgen over het niet voldoen aan deze verwachtingen resulteren in minderheidsstress.

Veel fysieke en mentale gezondheidsverschillen (waaronder ook suïcidaliteit) tussen lhbtq-personen en hetero en cisgender personen kunnen grotendeels verklaard worden door minderheidsstress die gerelateerd is aan seksuele oriëntatie of genderidentiteit [2, 3]. De minderheidsstressoren worden in minderheidsstressmodellen opgedeeld in distale (externe) factoren met een negatieve impact voor lhbtq-personen, zoals stigmatisering, afwijzing, pesten of geweld. Er zijn ook proximale (interne) factoren met een negatieve impact, zoals angst voor afwijzing, geïnternaliseerde homonegativiteit of transnegativiteit, het verbergen van seksuele oriëntatie of genderidentiteit, en het gevoel hebben anders te zijn. Geïnternaliseerde homo- of transnegativiteit is het (onbewust) internaliseren van vooroordelen, stigma’s en negatieve maatschappelijke opvattingen over seksuele oriëntatie of gender, waardoor iemand een negatief zelfbeeld ontwikkelt [2, 3].

Lhbtq-personen kunnen deels overlappende minderheidsstresservaringen hebben, maar zijn ook individuen met verschillende identiteiten en uiteenlopende, unieke ervaringen. Genderdiverse personen kunnen bijvoorbeeld (ook) unieke stressoren ervaren die gerelateerd zijn aan hun genderidentiteit of expressie. Bijvoorbeeld stress rond de ervaren incongruentie tussen lichaam en gender, en het niet erkennen van genderidentiteit door andere mensen. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan het niet gebruiken van iemands juiste voornaamwoord of gekozen naam [3].

Naast risicofactoren worden ook beschermende factoren besproken in de minderheidsstressmodellen. Deze factoren kunnen de impact van minderheidsstress verzwakken of grotendeels oplossen. Beschermende factoren zijn bijvoorbeeld sociale steun van familie of vrienden, verbondenheid met de lhbtq-gemeenschap, coping en genderbevestigende (‘affirmatieve’) gezondheidszorg [2, 3]. Bij genderbevestigende gezondheidszorg valt te denken aan zorg in genderklinieken, hulpverleners die vaardigheden en kennis bezitten om genderdiverse personen te ondersteunen of mogelijkheden om de voornaam te veranderen [3].

Verschillende onderzoeken bevestigen de verbanden tussen minderheidsstress en suïcidaliteit [1, 7]. De resultaten van een recente meta-analyse lieten zien dat lhbtq-jongeren die een vorm van minderheidsstress hadden ervaren een hogere kans hadden op suïcidale gedachten en suïcidepogingen [1]. Deze meta-analyse toonde aan dat er een verband was tussen victimisatie (bijvoorbeeld geweld of intimidatie) en negatieve bejegening door familie vanwege seksuele oriëntatie of genderidentiteit, en een hogere kans op suïcidale gedachten en suïcidepogingen. Daarnaast kwam naar voren dat er een verband is tussen algemene victimisatie en pesten, en een hogere kans op suïcidale gedachten en suïcidepogingen.

Een andere recente meta-analyse, die specifiek de verbanden tussen minderheidsstress en suïcidaliteit onder transgender en genderdiverse personen onderzocht, vond verbanden tussen distale factoren (bijvoorbeeld victimisatie, geweld en discriminatie) en suïcidale gedachten en suïcidepogingen [7]. Verder werden er in deze meta-analyse verbanden gevonden tussen proximale factoren en suïcidale gedachten. Een hogere mate van geïnternaliseerde transnegativiteit, verwachte afwijzing en geheimhouding van genderidentiteit waren gerelateerd aan een hogere mate van suïcidale gedachten. Een hogere mate van verwachte afwijzing was gerelateerd aan suïcidepogingen. Tot slot kunnen ook subtielere vormen van afwijzing rond seksuele oriëntatie en genderidentiteit een rol spelen bij het ontstaan van suïcidaliteit. De resultaten van een onderzoek in de Verenigde Staten lieten zien dat het gebruik van de gekozen naam de kans op suïcidale gedachten onder genderdiverse jongeren kan verminderen [8].

Kortom, het ervaren van distale (bijvoorbeeld victimisatie) en proximale (bijvoorbeeld verwachte afwijzing) minderheidsstress is een risicofactor voor suïcidaliteit onder lhbtq-personen. Maar ook subtielere vormen van afwijzing (bijvoorbeeld het niet gebruiken van de juiste voornaamwoorden) spelen een rol bij suïcidaliteit onder lhbtq-jongeren.

Gezien de hogere kans op suïcidale gedachten bij lhbtq-jongeren is het belangrijk dat psychologische hulpverlening aansluit bij de behoeften van deze jongeren. Dergelijke hulpverlening lijkt momenteel nog niet te voldoen aan de behoeften van lhbtq-jongeren met suïcidale gedachten [9]. Een Nederlands onderzoek ging na welke ervaringen en behoeften met betrekking tot hulpverlening lhbtq-jongeren met suïcidale gedachten hebben. Er werden interviews gehouden met 23 lhbtq-jongvolwassenen met een geschiedenis van suïcidaliteit en 16 ouders van lhbtq-kinderen die worstelden met suïcidale gedachten. Daarnaast werden er twee focusgroepgesprekken gehouden met 14 hulpverleners en vrijwilligers die werk(t)en met lhbtq-jongeren met suïcidale gedachten. Met betrekking tot suïcidaliteit ervaarde een aantal lhbtq-jongvolwassenen dat hulpverleners niet altijd adequaat suïcidale gedachten uitvroegen of de suïcidale gedachten bagatelliseerden. Hulpverleners gaven aan dat zij behoefte hadden aan training in het herkennen en bespreken van suïcidale gedachten. Ook ouders gaven aan dat zij ondersteuning hadden gewild bij het bespreekbaar maken van en omgaan met de suïcidale gedachten van hun kind [9]. Met betrekking tot seksuele en genderdiversiteit gaf een aantal lhbtq-jongvolwassenen aan dat hulpverleners bepaalde aannamen hadden over seksuele oriëntatie of genderidentiteit. Een biseksuele respondent vertelde dat haar hulpverlener dacht dat zij als biseksuele vrouw veel behoefte had aan fysiek contact, en dat er iets mis was met haar seksleven. Een andere ongelukkige aanname van een hulpverlener was dat het in Nederland ‘normaal’ gevonden wordt om je als vrouw aangetrokken te voelen tot andere vrouwen, terwijl het voor de jongvolwassene niet als ‘normaal’ voelde. Daarnaast gaven lhbtq-jongvolwassenen aan dat hulpverleners seksuele en genderdiversiteit niet altijd adequaat bespraken. Lhbtq-jongvolwassenen hadden het gevoel dat hulpverleners niet goed weten hoe het is om op te groeien als lhbtq-persoon en waar je mee te maken kan krijgen, en dat het ook in Nederland lastig kan zijn om als lhbtq-jongere op te groeien vanwege stigmatisering en afwijzing thuis, op school of op straat. Verder gaven genderdiverse jongvolwassenen en ook ouders van transgender kinderen aan dat ze een gebrek aan kennis ervaarden onder hulpverleners over genderdiversiteit en wat transgender zijn inhoudt. Ook hulpverleners vonden het nodig dat ze training moesten krijgen op het gebied van seksuele en genderdiversiteit [9].

Om tegemoet te komen aan de behoeften van lhbtq-jongeren en jongvolwassenen is het nodig dat er in de hulpverlening meer aandacht wordt geschonken aan lhbtq-inclusief werken. Verder is het ook belangrijk dat hulpverleners zich ervan bewust zijn dat het niet om een homogene groep gaat en dat er verschillen zijn in behoeften en ervaringen van mensen met verschillende seksuele en genderidentiteiten. De vaardigheden en kennis van hulpverleners wat betreft minderheidsstress, (het bespreken van) seksuele en genderdiversiteit en inclusief taalgebruik dienen te worden vergroot via trainingen, cursussen of intervisie met collega’s die veel kennis hebben van en ervaring hebben met de doelgroep. Daarnaast is het nodig om de kennis en vaardigheden van hulpverleners met betrekking tot het herkennen van suïcidaliteit en het adequaat bespreken van suïcidaliteit te vergroten. Ook zou er in het curriculum van sociale en medische opleidingen aan het mbo, hbo en wo aandacht geschonken moeten worden aan lhbtq-inclusief hulpverlenen en het herkennen en bespreekbaar maken van suïcidaliteit.