Skip to main content
Top

2024 | Boek

Goed verplegen

Leerboek ethiek voor verpleegkundigen

Auteurs: Hans van Dartel, Ankana Spekkink

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit leerboek ethiek helpt verpleegkundigen en verpleegkundigen in opleiding om reflectieve professionals te worden. Met als doel: antwoord te kunnen geven op de vraag wat goed verplegen betekent voor een concrete patiënt in een concrete situatie. Het boek doet dat met inzichten uit de filosofie, praktische vakgerichte kennis over normen en waarden, en handvatten voor methoden voor moreel beraad.
Goed verplegen - Leerboek ethiek voor verpleegkundigen is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel behandelt de kernwaarden van verplegen, het tweede de beroepsnormen van de verpleegkunde. Het derde deel bespreekt ethiek en dilemma’s in de dagelijkse praktijk . Het boek beschrijft daarbij ook welke veranderingen in de Nederlandse verpleegkunde van invloed zijn op het denken over goede verpleegkundige zorg. De theorie wordt geïllustreerd met casuïstiek, en het boek staat vol vragen en opdrachten die de lezer helpen om zich de theorie eigen te maken, en om de reflectieve professionaliteit te versterken.
In deze herziene versie is het boek door toegevoegde leervragen en opdrachten naast een theoretisch basisboek verpleegethiek ook een praktisch leer- en werkboek geworden. Het herziene boek biedt daarmee goede aanknopingspunten voor het vormgeven van ethiekonderwijs. Ook heeft besluitvorming in de dagelijkse praktijk een meer prominente plaats gekregen door aandacht voor intuïties en emoties en het gebruik van methoden van moreel beraad.
Hans van Dartel is ethicus en verpleegkundige. Hij werkte als universitair docent ethiek in Leiden, was jarenlang voorzitter van Commissie Ethiek van V&VN, en is actief betrokken bij het Netwerk Ethiek Ondersteuning Nederland (NEON). Als adviseur en externe ethicus begeleidt hij commissies ethiek en ondersteunt hij bij moreel beraad. Hij publiceerde over ethiekbeleid, moreel beraad, morele vragen in de gehandicaptenzorg, verpleegkundige beroepsethiek en professionaliteit.
Ankana Spekkink is ethicus, docent/trainer en heeft als onderzoeker binnen diverse projecten onderzoek gedaan naar goede zorg. Op verschillende manieren zet ze zich in om mensen aan het denken te zetten over zichzelf en de wereld om hen heen. Ze heeft meerdere jaren ervaring in het verzorgen van ethiekonderwijs en het begeleiden van studenten verpleegkunde bij hun professionele en persoonlijke ontwikkeling.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Kernwaarden van verplegen

Voorwerk
2. Zorgen als betekenisvol proces, ook in morele zin
Samenvatting
Dat verplegen een vorm van zorgen is, doet er in morele zin onmiddellijk toe. Nadenken over een ethiek van het verplegen begint dan ook met nadenken over de aard en betekenis van zorgen als activiteit. Door de vertrouwdheid van mensen met allerlei vormen van zorg, hebben mensen ook gedeelde kennis over wat goede zorg is. Die kennis wordt in zekere mate verdiept door de natuurlijke wortels van zorg. Zorg is dan ook een van de bronnen van onze moraal. De kern van dit hoofdstuk wordt bepaald door een beschrijving van zorgen en van de verschillende fasen waaruit zorgen als interactief proces is opgebouwd. Deze beschrijving, uit een filosofische stroming die zorgethiek heet, biedt belangrijke aanknopingspunten om te beoordelen hoe goede zorg er in morele zin uitziet. Aangevuld met inzichten uit andere bronnen, zoals de presentietheorie, krijg je zo al een goed beeld van belangrijke kernwaarden van verplegen.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink
3. Kernwaarden van verplegen
Samenvatting
Welke waarden kernwaarden van het verplegen zijn, is niet meteen duidelijk. Verplegen is een veelvormige praktijk. Toch zijn er voor alle contexten waarin wordt verpleegd, gemeenschappelijke waarden te noemen. Ze stammen globaal uit twee bronnen. Aan de ene kant onderscheid je zorgethische waarden die samenhangen met het bijzondere, relationele karakter van het zorgproces zelf: relationaliteit, zorgzaamheid, intentionaliteit en compassie doen er zeer toe. Aan de andere kant onderscheid je waarden die samenhangen met de omstandigheid dat verplegen een vorm van gezondheidszorg is en daarom genormeerd wordt door gezondheidsethische waarden. Om die gezondheidsethische waarden in beeld te brengen, ga je uit van het patiëntenperspectief: wat betekent een goed leven voor de patiënt? Gaat het om geluk? Wat is dat dan? Gaat het om gezondheid? Gaat het om een eigen leven? Of juist om een leven met anderen? En hoe vertalen die waarden zich vervolgens in principes voor het verpleegkundig handelen?
Hans van Dartel, Ankana Spekkink

Beroepsnormen van de verpleegkunde

Voorwerk
4. Professionaliteit als kenmerk van de verpleegkundige beroepspraktijk
Samenvatting
Professionaliteit is een bijzondere waarde van de verpleegkundige beroepsuitoefening. Dan gaat het niet om professionaliteit als een soort sociologisch kenmerk of als een vorm van technische vakbekwaamheid. Die praktisch-technische aspecten doen er ook toe, net zoals kennisexpertise, maar vanuit ethisch perspectief verbindt professionaliteit zich in de praktijk van de zorg vooral met opvattingen over professionele verantwoordelijkheid en moraal. Dat vormt de kern van dit hoofdstuk: de verantwoordelijkheid van de verpleegkundige wordt benaderd als een gelaagde werkelijkheid, waarin tegelijkertijd verschillende verantwoordelijkheden spelen. Om met die verantwoordelijkheden te kunnen omgaan, wordt van de verpleegkundige verwacht dat hij beschikt over bijzondere reflectieve competenties. Die dienen het klinisch redeneren ook in morele zin aan te vullen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van moreel beraad. Net als de professionele samenwerking met anderen. Om te beginnen met de patiënt. Op die manier wordt professionaliteit een waarde van betekenis in de verpleegkundige zorgpraktijk.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink
5. Beroepsnormen van de verpleegkunde
Samenvatting
Mede door inhoudelijke beroepsnormen wordt verplegen echt ‘verpleegkunde’: een vak dat professioneel wordt uitgeoefend en dat daarom ook specifieke normeringen kent. In dit hoofdstuk worden deze beroepsnormen op een rijtje gezet: dat begint met zaken die in eerste instantie helemaal niet zo veel met moraal of ethiek te maken lijken te hebben, maar wel degelijk een moreel effect blijken te hebben op de praktijk. Zaken die in dit kader aan de orde komen, zijn de verschillende definities van en de vakinhoudelijke visies op de verpleegkunde. Grote morele betekenis kan ook worden toegekend aan het beroepsprofiel. Vooral vanwege de daarmee samenhangende definiëring van gezondheid. Vervolgens wordt ook ingegaan op meer specifiek ethische normen zoals de beroepscode en de beroepseed. En op rechtvaardigheid als een bijzonder vraagstuk van de praktijk. Het hoofdstuk eindigt met de betekenis van tuchtnormen en de (niet altijd positieve) wijze waarop die doorwerken in de verpleegkundige beroepspraktijk.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink

Ethiek in de praktijk van alledag

Voorwerk
6. Morele reflectie en beraad in de praktijk van alledag
Samenvatting
In de verpleegkundige praktijk neem je voortdurend beslissingen in de zorg. Zonder dat je er altijd bewust bij stilstaat, kies je een bepaalde richting voor je handelen. Gevoelens en intuïties begeleiden je daarbij. Ook als situaties complexer worden en echt je aandacht gaan vragen, omdat je niet goed weet wat het goede is, spelen intuïties en gevoelens een rol. Naast meer expliciete overwegingen. In dit hoofdstuk gaat het over de vraag hoe je tot goede beslissingen komt over goede zorg. Wat is het belang van gevoelens en intuïties. Hoe verhouden die zich tot meer rationele overwegingen. Naast de betekenis van gevoelens en intuïties besteden we daarom aandacht aan klassieke manieren van moreel redeneren. En aan moreel beraad. Want gezamenlijk in gesprek gaan helpt om complexe vragen te beantwoorden en morele stress tegen te gaan. We introduceren een aantal gespreksmethoden voor moreel beraad, die je tevens kunt gebruiken voor eigen ethische reflecties.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink
7. Dilemma’s in de praktijk van alledag
Samenvatting
Ethiek gaat pas echt leven in de praktijk zelf. In dit hoofdstuk worden 27 casussen besproken die inzicht geven in de veelvormigheid van de verpleegkundige zorgpraktijk. De casus zijn thematisch geordend; het betreft zeven thema’s. Achtereenvolgens gaat de casuïstiek over ‘vertrouwelijkheid en beroepsgeheim’; ‘grenzen aan de zorgplicht’; ‘persoonlijke gevoelens en professionaliteit’; ‘collegialiteit en samenwerking’; ‘kiezen voor leven? kiezen voor kwaliteit? wiens kwaliteit?’; ‘tegen iemands wil in’ en ‘onderzoek en techniek.’ De wijze waarop de casus worden becommentarieerd, nodigt je als lezer uit om zelf ook stelling te nemen. Aan de hand van zes casus wordt in de bijlage ook ingegaan op het gebruik van een aantal gespreksmethoden voor moreel beraad. Die methoden zijn ontwikkeld om een goed gesprek te kunnen hebben over de lastige morele vragen die zich in de verpleegkundepraktijk kunnen voordoen. En ze zijn behulpzaam bij het vormgeven van de eigen reflecties.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink
1. Inleiding
Samenvatting
Verplegen raakt aan de kwetsbaarheid van mensen. Daarom vraagt verplegen om een inbedding die maakt dat het ‘goed’ verplegen wordt. Als je het hebt over ‘goed verplegen’, dan heb je het ook over ethiek. Ethiek is nadenken over het goede. In dit boek spitst zich dat toe op nadenken over goed verplegen. Op de morele dimensies daarvan: goed verplegen vraagt om het beheersen van technieken, maar ook om persoonlijke kwaliteiten. Daarnaast word je als verpleegkundige verondersteld te handelen volgens bepaalde waarden en normen. De ethiek helpt je om daar meer zicht op te krijgen. Maar wat zijn waarden en normen? En welke doen ertoe in de verpleging? Is dat niet steeds anders? Ja, maar er zijn ook waarden en normen die niet zo gemakkelijk veranderen. Ze vormen de kern van de beroepsmoraal. Hoe ze in dit boek aan de orde komen, staat ook in dit hoofdstuk.
Hans van Dartel, Ankana Spekkink
Nawerk
Meer informatie
Titel
Goed verplegen
Auteurs
Hans van Dartel
Ankana Spekkink
Copyright
2024
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2956-4
Print ISBN
978-90-368-2955-7
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2956-4