Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften E-learning Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
UITGEBREID ZOEKEN
Inloggen
Top

2022 | Boek

Introductie hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Trauma en dissociatie

Auteurs:  De la Rie,  Snip-van Wageningen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Log in om toegang te krijgen
insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dissociatie is een beschermingsmechanisme waarbij bepaalde herinneringen in de hersenen zijn verstoord, zoals het bewustzijn, geheugen of de waarneming van de omgeving. Bij het ervaren van onder andere hevige stress of een traumatische ervaring kan dissociatie optreden als vorm van zelfbescherming. Als dissociatie gedurende een langere periode of zelfs chronisch optreedt, is er sprake van een dissociatieve stoornis. Een dissociatieve stoornis komt over het algemeen alleen voor bij mensen die ernstige en vaak langdurige traumatische gebeurtenissen hebben ervaren - vaak in de jeugd - zoals mishandeling en/of verwaarlozing. Dissociatie is bijna altijd een bijverschijnsel van een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Bij een dissociatieve stoornis wordt het functioneren in het dagelijks leven ernstig beperkt door de symptomen. De DSM-5 onderscheidt vijf dissociatieve stoornissen. (bron: gezondheidsplan.nl)

Dit boek bespreekt trauma en dissociatie, een veel voorkomend fenomeen dat een complicerende factor kan zijn in de behandeling. Het is goed mogelijk om met goede diagnostiek, bestaande algemene therapeutische technieken en de richtlijn voor traumabehandeling dissociatie te kunnen onderkennen, en te behandelen. Dit boek helpt je (of je nu een meer ervaren of beginnend therapeut bent) daar zelfverzekerd mee om te gaan.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Introductie
Samenvatting
In dit hoofdstuk vertellen we wat de aanleiding is voor het schrijven van dit praktijkboek, wie we zijn en wat je van het praktijkboek kunt verwachten. Je krijgt een indruk van welke uitspraken van cliënten kunnen wijzen op dissociatie en maakt kennis met een aantal van onze cliënten: Janneke, Pieter, Mahmoud en Grace.
De la Rie, Snip-van Wageningen
12. Leeswijzer met woorden en begrippen
Samenvatting
In deze leeswijzer tref je een overzicht van gebruikte woorden en begrippen en hun betekenis.
De la Rie, Snip-van Wageningen
Dankwoord
Samenvatting
We willen ten eerste van deze gelegenheid gebruikmaken om al onze (oud-)cliënten te bedanken.
De la Rie, Snip-van Wageningen

Theorie

Voorwerk
2. Wat is dissociatie?
Samenvatting
Dissociatie kenmerkt zich door een ontkoppeling of onderbreking van functies zoals bewustzijn, geheugen, zelfbeleving, maar ook zintuigelijke waarneming, beweging en lichaamsbeleving. Dissociatie wordt gezien als een reactie op een dreiging waaruit men niet kan ontsnappen, in het vijfde of zesde stadium van de verdedigingscasade. Niet iedereen dissocieert in reactie op een trauma. De gevoeligheid om te dissociëren hangt onder meer af van aanleg en de ervaringen tijdens de ontwikkeling. Naarmate iemand opgroeit in een onveilige omgeving en meer trauma’s heeft meegemaakt, neemt de kans op gevoeligheid voor dissociatie toe. Dissociatie omvat onder meer het vergeten van delen van een ervaring of tijd kwijtraken, je buiten jezelf of de wereld voelen staan, jezelf beleven als gefragmenteerd, of een deel van je lichaam niet meer voelen. In andere culturen kan men dissociatie opvatten als een trance of toeschrijven aan bezetenheid door geesten. Dissociatie kan optreden tijdens een traumatische ervaring, maar ook daarna. Als iemand gevoelig is voor dissociatie kunnen zich tijdens een traumabehandeling ook dissociatieve reacties voordoen en het is daarom belangrijk om ze te herkennen en te behandelen.
De la Rie, Snip-van Wageningen
3. Vaststellen van dissociatie
Samenvatting
In het classificatiesysteem van de DSM-5 worden de verschillende vormen van traumagerelateerde dissociatie beschreven. De ICD-11 omvat ook de diagnose complexe PTSS. Deze kennis bevordert het onderscheid tussen de diverse verschijningsvormen en classificatiemogelijkheden. Aan de hand van casuïstiek wordt geïllustreerd hoe je in de klinische praktijk dissociatie kunt vaststellen. Ten slotte worden de risicofactoren van PTSS en traumagerelateerde dissociatie besproken.
De la Rie, Snip-van Wageningen

Diagnostiek en indicatiestelling

Voorwerk
4. Diagnostiek
Samenvatting
In dit hoofdstuk wordt diagnostiek van trauma en dissociatie beschreven. Een diagnostisch proces bestaat uit inventarisatie van de klachten, classificatie en een diagnostische formulering of casusconceptualisatie. Na de kennismaking volgt eerst een aantal gesprekken om de klachten in beeld te brengen. Hierna worden vragen gesteld over iemands persoonlijke achtergrond, aan de hand waarvan kan worden vastgesteld hoe snel iemand uit evenwicht raakt op het moment dat de stress oploopt. De factoren die van invloed zijn op het hanteren van spanning worden in kaart gebracht. Zo nodig kan aanvullend onderzoek worden gedaan. Het is voor een goede indicatiestelling dan van belang om gebruik te maken van aanbevolen vragenlijsten en instrumenten.
De la Rie, Snip-van Wageningen
5. Van diagnostiek naar indicatiestelling
Samenvatting
Als je weet welke klachten de cliënt heeft, hoe dissociatie kan worden geclassificeerd, en je hebt de klachten en problemen met diagnostische instrumenten goed onderzocht, kun je met alle informatie tot een goed behandeladvies komen. Je bespreekt eerst je bevindingen met je cliënt en legt uit welke vormen van behandeling er zijn voor de problemen waar je cliënt mee worstelt. Je vertelt over de onderbouwing van de behandeling, die is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Je kunt je in je advies laten leiden door de richtlijnen en zorgstandaarden die zijn ontwikkeld. Uiteindelijk besluit je samen met de cliënt welke behandeling hij gaat volgen.
De la Rie, Snip-van Wageningen

Behandeling

Voorwerk
6. Algemene voorwaarden voor behandeling
Samenvatting
In de behandeling van getraumatiseerde cliënten die gevoelig zijn voor dissociatie, is een aantal algemene voorwaarden voor behandeling belangrijk. Het gaat daarbij om hoe de therapeut omgaat met wat bij de cliënt leeft, zoals verwachtingen, twijfels en specifieke emoties. Trauma’s kunnen het vertrouwen in het zelf en de ander dusdanig schaden dat het niet vanzelfsprekend is een behandeling aan te gaan en een goede werkrelatie te leggen. Het leggen van een therapeutische relatie, mogelijke barrières bespreekbaar maken en stilstaan bij de beleving van de cliënt in de eerste gesprekken is van belang.
De la Rie, Snip-van Wageningen
7. Voorbereiding op traumabehandeling
Samenvatting
Als er een therapeutische relatie is met je cliënt en je bent je bewust van mogelijke barrières in de behandeling en weet hoe je daarmee rekening kunt houden in de behandeling, kun je de traumabehandeling gaan voorbereiden. Deze voorbereiding bestaat uit het geven van psycho-educatie met daarin uitleg over de klachten en verschijnselen, de functie van dissociatie en de mogelijkheden van behandeling. Je staat waar nodig stil bij emotieregulatie en coping en bespreekt hoe om te gaan met dissociatie tijdens de traumabehandeling.
De la Rie, Snip-van Wageningen
8. Behandeling van trauma en dissociatie
Samenvatting
De behandeling richt zich in eerste instantie op traumaverwerking. Een goede voorbereiding kan bijdragen aan het gevoel van veiligheid, vertrouwen, de motivatie en het goed verlopen van de traumabehandeling. Voorafgaand aan de behandeling spreek je af hoe je met je cliënt tijdens de traumabehandeling dissociatie zult hanteren. Activatie is het sleutelwoord. Zodra je signaleert dat iemand gaat dissociëren, kun je met verbale, motorische of zintuigelijke activatie iemand binnen de optimale bandbreedte van het Tolerantievenster houden of terugbrengen. Je zult merken dat iemand gaandeweg de traumabehandeling meer controle gaat ervaren over dissociatie. De traumabehandeling zelf heeft eveneens een positieve invloed op de emotieregulatie van de cliënt. Naarmate iemand de oorzaak van de klachten heeft verwerkt, vervalt de noodzaak tot dissociatie en ervaart hij meer grip.
De la Rie, Snip-van Wageningen
9. Behandeling van trauma en dissociatie bij kwetsbare cliënten
Samenvatting
De behandeling van de gevolgen van psychotrauma kan voor kwetsbare cliënten met beperkte draagkracht of comorbide persoonlijkheidsproblematiek worden ingebed in een multimodale behandeling of een geïntegreerde behandeling voor trauma en persoonlijkheid. Traumaverwerking en de aanpak van traumagerelateerde dissociatie kan dan worden gecombineerd met non-verbale therapie, in het bijzonder lichaamsgerichte therapie, of hand in hand gaan met de behandeling van beperkingen in het persoonlijkheidsfunctioneren. Voor psychosociale stressoren kan maatschappelijk werk of ondersteunende begeleiding naast de traumabehandeling aangewezen zijn. Waar nodig kan het gezin erbij betrokken worden.
De la Rie, Snip-van Wageningen
10. Behandeling van andere dissociatieve stoornissen
Samenvatting
Dissociatieve symptomen komen bij veel psychiatrische stoornissen voor. Naast de behandeling van de primaire stoornis, is het aan te bevelen om aandacht te besteden aan dissociatie en slaapproblemen die hierop van invloed kunnen zijn. De depersonalisatie-/derealisatiestoornis is vast te stellen als aparte stoornis. Deze stoornis wordt als angststoornis opgevat. Deze kan behandeld worden volgens een cognitief-gedragstherapeutisch protocol. De behandeling van de dissociatieve identiteitsstoornis kenmerkt zich door een gefaseerde behandeling waarin integratie van de verschillende delen wordt beoogd, dan wel een behandeling gericht op trauma en persoonlijkheid, zoals schematherapie.
De la Rie, Snip-van Wageningen
11. Zelfzorg
Samenvatting
Elke behandeling is een ontmoeting tussen twee mensen waarbij ieder eigen bagage meeneemt. De behandeling van getraumatiseerde cliënten met dissociatieve klachten kan veel oproepen bij de therapeut. Naast scholing is zelfzorg tijdens het werk daarom van groot belang. Er zijn meerdere mogelijkheden om voor, tijdens en na een sessie je eigen ervaringen, gedachten en gevoelens te hanteren en de afstand en nabijheid tot (het verhaal van) de cliënt goed te hanteren. Zo houd je voldoende ruimte voor jezelf en daarmee ook voor het proces van je cliënt. Een vitaal team ondersteunt elkaar hierin.
De la Rie, Snip-van Wageningen
Nawerk
Meer informatie
Titel
Trauma en dissociatie
Auteurs
De la Rie
Snip-van Wageningen
Copyright
2022
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2711-9
Print ISBN
978-90-368-2710-2
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2711-9