Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften E-learning Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
UITGEBREID ZOEKEN
Inloggen
Top
Gepubliceerd in:
Beleving van seksualiteit en intimiteit hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

2022 | OriginalPaper | Hoofdstuk

3. Seksuele ontwikkeling

Auteur : Mathieu Heemelaar

Gepubliceerd in: Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Log in om toegang te krijgen
share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail
    Link delen
publish
Publiceer nu

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de seksuele ontwikkeling van de mens (waaronder de geslachtsontwikkeling) vanaf de geboorte fasegewijs beschreven. Met het begrip seksuele ontwikkeling bedoelen we hier het lichamelijke groeiproces en het psychische leerproces van individuele mensen met betrekking tot seksueel gedrag. De actuele definitie van seksuele gezondheid (Leusink) wordt toegepast op de seksuele ontwikkeling. Daartoe worden verschillende levensfasen beschreven. Heeft een kind seksuele gevoelens? Hoe verloopt de seksuele levensloop bij kinderen, jongeren en volwassenen? De seksuele responscyclus wordt beschreven, alsmede seksuele disfuncties. Naast seksueel gedrag komen verschillen in beleving en standpunten (permissief, restrictief, repressief) aan de orde. Dit hoofdstuk is beperkt tot vraagstukken over de ontwikkeling van seksualiteit en intimiteit en legt daarmee een basis voor H. 4 over Seksuele vorming. Bij het online materiaal bij dit hoofdstuk komen de volgende vragen aan de orde: Hebben ouderen seks? Hebben mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking andere gevoelens? Is de seksuele ontwikkeling van psychiatrische cliënten gestoord? Welke mogelijkheden hebben mensen met een autismespectrumstoornis in relaties?
vorige hoofdstuk Seksualiteit en samenleving
volgende hoofdstuk Seksuele vorming
Bijlagen
Alleen toegankelijk voor geautoriseerde gebruikers
Literatuur
1.
Van der Doef, S. (2014). Kleine mensen, grote gevoelens. Zesde druk. Ploegsma.
2.
De Graaf, H., & Enzlin, P. (2018). De seksuele levensloop. In L. Gijs et al. (Red.), Leerboek seksuologie. 3e druk (p. 147–166). Bohn Stafleu van Loghum.
3.
Rigter, J. (2008). Het palet van de psychologie. Stromingen en hun toepassingen in de hulpverlening, vierde druk. Coutinho.
4.
Kinsey, A., Pomeroy, W., & Martin, C. (1948). Sexual behavior in the human male. Indiana University Press.
5.
Kinsey, A., Pomeroy, W., Martin, C., & Gebhard, P. (1953). Sexual behavior in the human female. Saunders.
6.
Hite, S. (1982). Het Hite-rapport over het seksuele leven van de man. De Arbeiderspers.
7.
Rademakers, J. (2000). Het kind als subject; de seksuele ontwikkeling van kinderen (0–12 jaar). Tijdschrift voor Seksuologie, 24, 17–23.
8.
De Graaf, H., & Rademakers, J. (2007). Seksueel gedrag en seksuele gevoelens van prepuberale kinderen. Tijdschrift voor Seksuologie, 31, 184–194.
9.
De Graaf, H., Meijer, S., Poelman, J., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25e. Eburon.
10.
De Graaf, H., Van der Borne, M., Nikkelen, S., Twisk, D., & Meijer, S. (2017). Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2017. Eburon.
11.
Cohen-Kettenis, P.T. & Sandfort, T. (1996). Seksueel gedrag van kinderen; een kwantitatief onderzoek onder moeders. Tijdschrift voor Seksuologie, 20(3), 254–265.CrossRef
12.
Heemelaar, M. (2010). Seksuele ontwikkeling; van doktertje spelen tot seksen. In Diekstra & Van Hintum (Red.), Opvoedingscanon. Bert Bakker.
13.
Van Lunsen, R., & Laan, E. (2017). Seks! Een leven lang leren. Prometheus.
14.
Van Ussel, J. (1975). Intimiteit. Van Loghum Slaterus.
15.
16.
Verhulst, F. C. (1989). De ontwikkeling van het kind. Van Gorcum.
17.
De Graaf, H., Neeleman, A., & De Haas, S. (2009). De seksuele levensloop. In L. Gijs (Red.), Seksuologie. Bohn Stafleu van Loghum.
18.
De Graaf, H., Kruijer, H., Van Acker, J., & Meijer, S. (2012). Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno. Eburon.
19.
De Graaf, H. (2013). Van alle leeftijden. De seksuele levensloop van conceptie tot overlijden. Rutgers.
20.
21.
Rutgers (2016b). Seksuele opvoeding van kinderen met een beperking 0–18 jaar. Rutgers. Geraadpleegd van www.​rutgers.​nl op 10-09-21.
22.
Van der Doef, S. (2010). Voorwoord. In E. Frans & T. Franck (Red.), Vlaggensysteem. Sensoa – Garant.
23.
Maris, S., Van der Vlugt, I., Deurloo, J., & Lanting, C. (2014). NCJ Samenvatting JGZ-richtlijn Seksuele ontwikkeling (0–19 jaar). Handelen bij normale, afwijkende en zorgwekkende seksuele ontwikkeling. NCJ.
24.
Maris, S., Vink, R., Deurloo, J., Oud, B., De Lijster, G., & Kuyper, A. (2020). Richtlijn seksuele ontwikkeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Rutgers.
25.
Georgiadis, J., Janssen, E., Van Beek, A., & Bakker, J. (2018). De biologie van seksualiteit. In L. Gijs, et al. (Red.), Leerboek seksuologie. 3e druk (p. 37–96). Bohn Stafleu van Loghum.
26.
Dodd, S. J. (2020). Sex-positive social work. Columbia University Press.
27.
Peters, I., Reitzema, E., & Bakker, B. (2014). Omgaan met seksuele diversiteit in het basisonderwijs. Een aanvulling op het lespakket Relaties & Seksualiteit. Utrecht: Rutgers WPF.
28.
29.
De Graaf, H., Mouthaan, I., & Van der Doef, S. (2014). De seksuele levensloop. In P. Leusink & M. Ramakers (Red.), Handboek seksuele gezondheid (p. 15–32). Koninklijke van Gorcum.
30.
Van Lisdonk, J., Maliepaard, E., Oostrik, S., & Vermey, K. (2017). Weinig om het lijf. Ervaringen met online dating van jonge mannen die seks hebben met mannen. Rutgers.
31.
Reitz, E., Deković, M., Van Aken, M., Beyers, W., & De Graaf, H. (2012). Slotbeschouwing. Kind en Adolescent, 33(4), 289–296.CrossRef
32.
Ha, T., Overbeek, G., Wijnhoven, L., & Engels, R. (2012). De effecten van aantrekkelijkheid en sociale status op de datingvoorkeur van heteroseksuele adolescenten. Kind en Adolescent, 33(4), 239–250.CrossRef
33.
Vanwesenbeeck, I., De Graaf, H., Meijer, S., & Poelman, J. (2006). Een update over het seksuele gedrag van jongeren. Tijdschrift voor Seksuologie, 30, 57–64.
34.
De Graaf, H., Vanwesenbeeck, I., Woertman, L., & Meeus, W. (2009). Opvoeding en seksuele ontwikkeling van adolescenten: Een literatuurstudie. Pedagogiek, 9, 10–31.
35.
Cense, M. (2018). Ze weten wel wat ze moeten typen, maar niet wat ze moeten zeggen. Verklaringen voor een latere seksuele start. Geraadpleegd van www.​rutgers.​nl op 03-10-21.
36.
Brugman, E., Goedhart, H., Vogels, T., & Van Zessen, G. (1995). Jeugd en seks 95. SWP.
37.
38.
Joemmanbaks, F., De Graaf, H., Meijer, S., & Heijne, J. (2021). Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland tijdens de coronacrisis. Rutgers/Soa Aids Nederland.
39.
Joemmanbaks, F., De Graaf, H., Vermey, K., & Kuipers, L. (2021). Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland tijdens de coronacrisis. Rutgers/Soa Aids Nederland.
40.
Joemmanbaks, F., Weerstra, E., Wesselink, K., Tijdink, S., De Graaf, H.,& Vermey, K. (2022). Anderhalve meter: ook in de slaapkamer? Interviews met jongeren over de invloed van de coronacrisis op hun seksuele gezondheid. Amsterdam/Utrecht: Soa Aids Nederland & Rutgers.
41.
Van de Bongardt, D., Reitz, E., & Deković, M. (2016). Seksuele ontwikkeling tijdens de adolescentie in context: Relaties met ouders en leeftijdgenoten. Tijdschrift voor Seksuologie, 40(4), 206–211.
42.
Kuyper, L. (2015). Jongeren en seksuele oriëntatie. Ervaringen van en opvattingen over lesbische, homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele jongeren. Sociaal en Cultureel Planbureau.
43.
Peumans, W. (2021). Habibi – Het lief en leed van lgbt-moslims. Uitgeverij Vrijdag.
44.
D’Augelli, A. (1994). Identity Development and Sexual Orientation toward a Model of Lesbian, Gay and Bisexual Developement. In E.J. Trickett, R.J. Watts & D. Birman (Eds.), Human diversity: perspectives: on people in context (pp. 312–333). San Fransisco: Jossey-Bass.
45.
Kuyper, L. (2018). Opvattingen over seksuele en genderdiversiteit in Nederland en Europa. Sociaal en Cultureel Planbureau.
46.
Huijnk, W., & Van Beusekom, G. (2021). Wat maakt het verschil? Over het welzijn, de sociale relaties en de leefstijl van lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren. Sociaal en Cultureel Planbureau.
47.
De Graaf, R., Sandfort, T., & Ten Have, M. (2006). Suicidality and sexual orientation: Differences between men and women in a general population-based sample from the Netherlands. Archives of Sexual Behavior, 35(3), 253–262.CrossRef
48.
Van Bergen, D., & Van Lisdonk, J. (2010). Acceptatie en negatieve ervaringen van homojongeren. In S. Keuzenkamp et al. (Red.), Steeds gewoner, nooit gewoon. Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Sociaal en Cultureel Planbureau.
49.
Van Bergen, D., Bos, H., Van Lisdonk, J., Keuzenkamp, S., & Sandfort, T. (2013). Victimization and suicidality among Dutch lesbian, gay, and bisexual youths. American Journal of Public Health, 103, 1, 70–72.
50.
Baams, L., De Graaf, H., Van Bergen, D., Cense, M., Maliepaard, E., Bos, H., De Wit, J., Jonas, K., Den Daas, C., & Joemmanbaks, F. (2021). Niet in één hokje: Ervaringen en welzijn van bi+ personen in Nederland. Rijksuniversiteit Groningen/Rutgers.
51.
Wal, J. van der & Wilde, J. de (2017). Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Bussum: Coutinho.
52.
Picavet, C. (1999). De politieke consequenties van deproblematiseren door lesbische en homoseksuele jongeren. Wetenschapswinkel.
53.
Picavet, C., & Sandfort, Th. (2005). Problemen? Geen probleem! Homo/lesbo worden in een tolerant sociaal klimaat. Tijdschrift voor Seksuologie, 29, 28–35.
54.
Hospers, H., & Keuzenkamp, S. (2010). Ervaringen van homoseksuele en biseksuele mannen. In S. Keuzekamp et al. (Red.), Steeds gewoner, nooit gewoon. Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Sociaal en Cultureel Planbureau.
55.
56.
57.
58.
Cohen-Kettenis, P. (2014). In het verkeerde lichaam. In W. Koops, B. Levering, & M. de Winter (red.), Over kinderen en seks (71–76). Amsterdam: SWP.
59.
60.
Steensma, T., T’Sjoen, G., Bouman, B., & Heylens, G. (2018). Genderdysforie. In: L. Gijs et al. Leerboek seksuologie. 3e druk (pp. 387–406). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
61.
Laan, E. (hoogleraar seksuologie, Universiteit van Amsterdam) (2021). Mondelinge mededeling.
62.
Vanwesenbeeck, I. (2021). Boekrecensie Angel, Katherine (2021). Tomorrow sex will be good again. Women and desire in the age of consent. Tijdschrift voor Seksuologie, 45, 3, 160–161.
63.
Whittington, E. (2019). Understanding sexual consent: A participatory approach with young people. Doctoral thesis (PhD), University of Sussex.
64.
Whittington, E. (2021). Rethinking consent with continuums: Sex, ethics and young people. Sex Education, 21, 4, 480–496.
65.
Zwanikken, W. (1989). Seksualiteit en intimiteit als aandachtsgebied binnen de immateriële zorg. Handboek Verzorgingshuis, 1–8.
66.
Straver, C., & Rademakers, J. (1996). De seksuele ontwikkeling van jongeren. Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs, 12, 76–99.
67.
Cense, M., Van der Werf, W., Van Haastrecht, P., & Zimbile, F. (2012). ‘Maak Seks Lekker Duidelijk’. Strategie van de leefstijlcampagne seksuele weerbaarheid. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 90, 4, 205–208.
68.
De Graaf, H., & Vanwesenbeeck, I. (2006). Controversiële verlangens. In F. Bakker, F., & I. Vanwesenbeeck (Red.), Seksuele gezondheid in Nederland. Eburon.
69.
Doornwaard, S., Van der Eijnden, R., Vanwesenbeeck, I., & Ter Bogt, T. (2016). It’s kind of an exciting story: De rol van het Internet in de adolescente seksuele ontwikkeling. Tijdschrift voor Seksuologie, 40(4), 212–218.
70.
Bakker, H., El Moussaoui, S., & Van de Sande, W. (2021). Praten over shame sexting. Movisie. Geraadpleegd van www.​kis.​nl op 08-11-21.
71.
Wilpert, J. (2019). Sexten of niet sexten, is dat de vraag? Tijdschrift voor seksuologie, 43(2), 92–98.
72.
Picavet, C., Tonnon, S. & Berlo, W. van (2014). Adolescent Pregnancy in the Netherlands. In A. Cherry & M. E. Dillon (Eds.), International Handbook of Adolescent Pregnancy: Medical, psychosocial, and public health responses (p. 449–463). Washington DC: Springer Publishers.
73.
74.
Leusink, P., & Ramakers, M. (Red.) (2014). Inleiding. In P. Leusink & M. Ramakers (Red.), Handboek seksuele gezondheid (p. 3–7). Koninklijke van Gorcum.
75.
Masters, W., & Johnson, V. (1985). Human sexual response. Little & Brown.
76.
Gijs, L., Gianotten, W., Vanwesenbeeck, I., & Weijenborg, P. (2009). Seksuologie. Tweede herziende druk. Bohn Stafleu van Loghum.CrossRef
77.
Moors, J., & Everaerd, W., et al. (1998). Seksuele stoornissen bij vrouwen en mannen: Inleiding en classificatie. In A. Slob (Ed.), Leerboek seksuologie (p. 182–199). Bohn Stafleu van Loghum.
78.
Basson, R. (2001). Using a different model for female sexual response to address women’s problematic low sexual desire. Journal of Sex and Marital Therapy, 27(5), 395–403.CrossRef
79.
Leusink, P., & Ramakers, M. (red.) (2014). Handboek seksuele gezondheid. Probleemgeoriënteerd denken en handelen. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
80.
Leusink, P., & Ramakers, M. (Red.) (2014b). Hoe werkt seks. In P. Leusink & M. Ramakers (Red.), Handboek seksuele gezondheid (p. 8–14). Koninklijke van Gorcum.
81.
Laan, E., Van Stegeren, A., Scholte, S., & Van Lunsen, R. (2007). Genderverschillen en -overeenkomsten in de seksuele respons. Tijdschrift voor Seksuologie, 31, 113–118.
82.
Laan, E. (hoogleraar seksuologie, Universiteit van Amsterdam) (2021). Gelijkheid en seksueel plezier: Speerpunt voor seksualiteitsonderwijs in het HBO. Lezing symposium Seksualiteit en diversiteit in het hbo 30 augustus 2021. Haagse Hogeschool.
83.
84.
Van Rees, B., Spiering, M., & Laan, E. (2016). Orgasmeconsistentie van lesbische en heteroseksuele vrouwen: De rol van clitorale stimulatie. Tijdschrift voor Seksuologie, 40(2), 68–75.
85.
Janssen, E. (ed). (2007). The psychophysiology of sex. Bloomington: Indiana University Press.
86.
87.
Vanwesenbeeck, I. (2018). Commerciële seks. In L. Gijs et al. (Red.), Leerboek seksuologie. 3e druk (p. 179–193). Bohn Stafleu van Loghum.
88.
Repetur, L., & Veenstra, J. (2011). Vrijbuiters uitgebuit. Minderjarige jongens in de prostitutie. SWP.
89.
90.
Vanwesenbeeck, I. (2020). Sociale perspectieven op gender en seks: Verworvenheden en uitdagen. Tijdschrift voor seksuologie, 44, 2, 58–67.
91.
92.
Houte, T., & De Lange, S. (2016). Sekswerk is geen mensenhandel. Een serieuze arbeidsbranche. Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, 2, 24–27.
93.
94.
Zeegers, W. (1992). De zonnige zijde van seks. Een verkennend onderzoek. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 47, 1315–1328.
95.
De Graaf, H., & Wijsen, C. (2017). Seksuele gezondheid in Nederland 2017. Rutgers.
96.
Ten Hag, B. (2012). Parafiele en niet-parafiele seksualiteit bij cliënten met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Tijdschrift voor Seksuologie, 36, 3, 183–190.
97.
98.
Reep, C., & Hupkens, C. (2021). Ervaren impact corona op mentale gezondheid en leefstijl. CBS.
Metagegevens
Titel
Seksuele ontwikkeling
Auteur
Mathieu Heemelaar
Copyright
2022
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Boek
Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening

Print ISBN: 978-90-368-2822-2

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2823-9

Copyright: 2022

DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2823-9_3