Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening

Handboek jeugd, zorg en welzijn

Auteur: Mathieu Heemelaar

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek is al 25 jaar hét handboek over seksualiteit, intimiteit en hulpverlening. Het bevat actuele informatie over seksuele ontwikkeling en seksuele gezondheid in alle levensfases, bij alle doelgroepen in de hulpverlening en bij elke seksuele gerichtheid en genderidenteit. Het is een basis voor de professionele omgang met cliënten, en helpt hulpverleners om hun beroepshouding verder te ontwikkelen. Het boek richt zich primair op hbo-studenten sociaal werk, pedagogiek, verpleegkunde en toegepaste psychologie, en op professionals in Gezondheidszorg, Jeugdwerk en het Welzijnswerk.

Deze zesde druk van Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening - Handboek jeugd, zorg en welzijn is compacter dan zijn voorgangers. Zo blijft het boek leesbaar en betaalbaar. Tegelijk bevat het door uitbreiding van de ondersteunende website wél fors meer informatie, omdat het op tal van punten is aangevuld en herzien. Het boek biedt materiaal waarmee de lezer leert om handelingsverlegenheid te overwinnen, te praten over seksualiteit, en te reflecteren op eigen normen en waarden. Ook bevat het verhelderende, kleurrijke illustraties van Marco Swaen.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een groot probleem. In dit boek worden de nieuwste inzichten in effectieve, sekspositieve preventie weergegeven. Studenten en daarmee hun cliënten leren met dit boek hoe je beter communiceert over gewenste seks.

De zesde druk van het boek is opgedragen aan Ellen Laan, hoogleraar seksuologie, die helaas begin 2022 is overleden. Zij heeft baanbrekend onderzoek verricht naar vrouwelijke seksualiteitsbeleving. Haar inzichten hebben een prominente plaats gekregen in deze druk.

Mathieu Heemelaar was hogeschooldocent seksualiteit aan de opleidingen Sociaal Werk, Pedagogiek en Pabo van De Haagse Hogeschool. Tijdens zijn pensioen blijft hij actief als adviseur seksualiteitsonderwijs.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Beleving van seksualiteit en intimiteit

Samenvatting

Dit eerste hoofdstuk gaat over datgene waarmee seksualiteit en intimiteit begint en eindigt: de persoonlijke beleving van mensen. De belangrijkste begrippen (intimiteit, erotiek en seksualiteit) worden gedefinieerd. Er wordt een keuze gemaakt voor seksueel taalgebruik. Het verschil tussen geslacht en gender (genderidentiteit en genderexpressie) wordt behandeld. Seksuele gerichtheid (heteroseksualiteit, biseksualiteit, homoseksualiteit, aseksualiteit) en genderdiversiteit komen ruim aan bod. In een aparte paragraaf gaan we in op bi+: dit is een grote groep mensen die op beide geslachten of beide genders valt. Het begrip seksueel script wordt gepresenteerd. Daarnaast is er informatie over parafilie, zoals BDSM (Bondage & Discipline, Dominantie & Submissie), pedoseksualiteit en fetisjisme. Inzicht in de variaties in seksualiteit en gender draagt bij aan het begrijpen van de eigen gevoelens en die van cliënten. De seksuele rechten van de mens worden behandeld alsmede een passende definitie van seksuele gezondheid.

Mathieu Heemelaar

2. Seksualiteit en samenleving

Samenvatting

De wetenschap die de seksualiteit tot onderwerp heeft, heet de seksuologie en wordt gevoed door drie wetenschappen: biologie, psychologie en sociologie. In dit hoofdstuk wordt een samenhangende verklaring gezocht voor seksueel en intiem gedrag van mensen. Hoe komt het dat mensen op een bepaalde manier vormgeven aan seksualiteit en intimiteit? Hoe komt het dat jongens en meisjes, mannen en vrouwen, Nederlanders met en zonder migratieachtergrond verschillen in seksueel gedrag en in normen over seksualiteit? Mythes over seks worden biopsychosociaal geanalyseerd. De gendersocialisatie wordt behandeld. De emancipatie van LHBTI-personen wordt behandeld. Bevolkingsonderzoek naar de maatschappelijke acceptatie van seksuele en seksediversiteit wordt weergegeven. De theorie over seksueel script wordt verder uitgewerkt. Dit hoofdstuk gaat over de plek van seksualiteit in de samenleving.

Mathieu Heemelaar

3. Seksuele ontwikkeling

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de seksuele ontwikkeling van de mens (waaronder de geslachtsontwikkeling) vanaf de geboorte fasegewijs beschreven. Met het begrip seksuele ontwikkeling bedoelen we hier het lichamelijke groeiproces en het psychische leerproces van individuele mensen met betrekking tot seksueel gedrag. De actuele definitie van seksuele gezondheid (Leusink) wordt toegepast op de seksuele ontwikkeling. Daartoe worden verschillende levensfasen beschreven. Heeft een kind seksuele gevoelens? Hoe verloopt de seksuele levensloop bij kinderen, jongeren en volwassenen? De seksuele responscyclus wordt beschreven, alsmede seksuele disfuncties. Naast seksueel gedrag komen verschillen in beleving en standpunten (permissief, restrictief, repressief) aan de orde. Dit hoofdstuk is beperkt tot vraagstukken over de ontwikkeling van seksualiteit en intimiteit en legt daarmee een basis voor H. 4 over Seksuele vorming. Bij het online materiaal bij dit hoofdstuk komen de volgende vragen aan de orde: Hebben ouderen seks? Hebben mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking andere gevoelens? Is de seksuele ontwikkeling van psychiatrische cliënten gestoord? Welke mogelijkheden hebben mensen met een autismespectrumstoornis in relaties?

Mathieu Heemelaar

4. Seksuele vorming

Samenvatting

In dit hoofdstuk komt de seksuele vorming aan de orde. Onder seksuele voorlichting wordt verstaan het overdragen van kennis over seksualiteit. Seksuele en relationele vorming betreft het ontwikkelen van competenties en het overdragen van normen en waarden. Bij kinderen en jongeren spreken we over seksuele vorming, waaronder seksuele voorlichting, seksuele vorming en relationele vorming vallen. Bij volwassenen spreken we over seksuele educatie. De lezer verwerft basisinformatie over communicatietheorie en leert een effectief seksueel vormingsprogramma te ontwerpen en uit te voeren. Er is aandacht voor begeleiding van gebruik van sociale media en voor preventie- en voorlichtingsmethodiek op het gebied van soa en hiv. Uitgangspunt is de Verklaring van de seksuele rechten van de mens. De invalshoek is dientengevolge sekspositief, gericht op gendergelijkheid en LHBTI-inclusief.

Mathieu Heemelaar

5. Seksueel misbruik

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt seksueel misbruik behandeld. Als we spreken over het niet respecteren van andermans grenzen in het seksuele contact, zijn er drie belangrijke begrippen in de Nederlandse vakliteratuur: seksueel geweld, seksueel misbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoe hanteert de hulpverlener signalen van misbruik? Hoe begeleidt de hulpverlener de cliënt met misbruikervaring in de leefsituatie? Veel cliënten in de hulpverlening zijn slachtoffers van seksueel geweld. Soms werken hulpverleners ook met plegers. Welke gevoelens kan het werken met slachtoffers en plegers oproepen bij de hulpverlener? Welke functie kan de hulpverlener vervullen, wanneer verwijst hij door? Hoe werkt de hulpverlener samen met gespecialiseerde therapeuten als er sprake is van traumatische problematiek?

Mathieu Heemelaar

6. De hulpverlener

Samenvatting

In dit hoofdstuk staat de relatie hulpverlener-cliënt centraal. Welke intieme en seksuele gevoelens kunnen er spelen in het contact tussen hulpverleners en cliënten? Waar liggen de grenzen van seksualiteit en intimiteit in de hulpverleningsrelatie? Er wordt ingegaan op de (on)toelaatbaarheid van seksuele contacten tussen hulpverleners en cliënten: de wet- en regelgeving bij strafbare seksuele contacten. Ook de (on)toelaatbaarheid van seksuele contacten tussen jongeren en volwassenen wordt behandeld. Hoe spelen overdracht en tegenoverdracht een rol in de relatie tussen cliënt en hulpverlener? Wat zijn voor- en nadelen van gedragsprotocollen? Seksueel misbruik door hulpverleners komt aan de orde. Centraal staat, naast kennisoverdracht, vooral bewustwording van risico’s, de reflectie op eigen normen en grenzen en die van anderen. Het boek wordt afgerond met een epiloog en register. De Themataken, het websiteoverzicht en Verdiepingsteksten staan op de website.

Mathieu Heemelaar

7. Erratum bij: De hulpverlener

Mathieu Heemelaar

Nawerk

Titel: Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening
Auteur: Mathieu Heemelaar
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2823-9
Print ISBN: 978-90-368-2822-2
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2823-9