Gezondheid organiseren

Leerboek voor verpleegkundigen

Redacteuren: Miranda Laurant, Hester Vermeulen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek helpt verpleegkundigen in opleiding de rollen van zorgverlener, professional, kwaliteitsbevorderaar, samenwerkingspartner en organisator op zich te nemen om echt gezondheid te organiseren. Het geeft je inzicht in de ontwikkelingen die bijdragen aan het anders denken over positieve gezondheid. Ook laat het strategieën zien die helpen met werken vanuit dit nieuwe perspectief. Het schetst de ontwikkelingen in wettelijke en financiële kaders, en de ethische dilemma’s die verpleegkundigen in hun dagelijkse werk kunnen ervaren. Het boek is ook geschikt voor verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten (in opleiding) die in de praktijk graag anders willen werken, maar tegen barrières aanlopen.Gezondheid organiseren sluit aan bij het opleidingsprofiel Bachelor of Nursing 2020. Het bestaat uit negen hoofdstukken die telkens afsluiten met de betekenis voor de verpleegkundige, waarbij een verband wordt gelegd tussen de theorie en de CanMedsrollen zoals beschreven in het opleidingsprofiel. Ieder hoofdstuk bespreekt een ander thema en begint met een dilemma aan de hand van een nieuwsbericht. Kort maar krachtig wordt de theoretische achtergrond geschetst en wordt de vertaling naar toepassingen in de praktijk gemaakt door het toevoegen van casuïstiek. De tekst en de opdrachten helpen je om te reflecteren op de veranderende cultuur en structuur, om op zoek te gaan naar antwoorden op vragen, en om hierop te reflecteren. Wat betekent dit voor mij? Wat betekent het voor mijn werk als verpleegkundige? Doe ik de juiste dingen? Hoe kan het anders? Hoe kan ik dit beïnvloeden?Miranda Laurant is gezondheidswetenschapper en niet-praktiserend verpleegkundige. Ze werkt als lector Organisatie van Zorg en Dienstverlening en als programmamanager HEALTH aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Hester Vermeulen is klinisch epidemioloog en niet-praktiserend verpleegkundige. Ze werkt als hoogleraar Verplegingswetenschap bij IQ healthcare, een wetenschappelijke afdeling van het Radboudumc, Nijmegen. Zij heeft eerder verschillende boeken en hoofdstukken geschreven o.a. over ‘Implementatie van Evidence Based Practice’, ‘Evidence-based richtlijnontwikkeling’ en ‘Verpleegkundig Leiderschap’.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Inleiding

Samenvatting

In deze inleiding schetsen we de aanleiding voor dit boek. De gezondheidszorg verandert voortdurend. De kanteling van de zorg, waarbij zorg dichter bij de cliënt en diens sociale netwerk wordt georganiseerd, is zo’n verandering. De organisatie en de bekostiging van de gezondheidszorg beïnvloeden het dagelijkse werk van de verpleegkundige in belangrijke mate. Met meer kennis over organisatie en bekostiging kunnen verpleegkundigen zelf ook invloed op hun werk uitoefenen. De verpleegkundige van nu is een proactieve en ‘all-round’ zorgprofessional die zelf verantwoordelijkheid en initiatief neemt. Dit boek is een leer- en werkboek dat beoogt het reflecterende vermogen van studenten en verpleegkundigen te prikkelen en te vergroten. Het nabespreken van de opdrachten in de les of in een verpleegkundig team is van toegevoegde waarde.

Miranda Laurant, Hester Vermeulen

2. Anders kijken naar gezondheid

Samenvatting

In dit hoofdstuk schetsen we centrale concepten die uitnodigen om anders te kijken naar gezondheid en de organisatie van zorg. Gezondheid en gezondheidszorg worden beïnvloed door demografische, maatschappelijke, economische en politieke ontwikkelingen. De manier waarop de huidige gezondheidszorg is georganiseerd leidt tot fragmentatie en tot een focus op ziekte in plaats van gezondheid. Structuurveranderingen (transitie) en cultuurveranderingen (transformatie) zijn nodig om ook in de toekomst goede en betaalbare gezondheidszorg te kunnen blijven bieden. Dit past bij de Quadruple Aim, waarin de nadruk ligt op welbevinden en (positieve) gezondheid. Positieve gezondheid wordt gekenmerkt door zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, meedoen (sociale participatie), dagelijks functioneren, zingeving en kwaliteit van leven. Positieve gezondheid gaat uit van het functioneren, veerkracht en regie resulterend in een betekenisvol leven. Het organiseren van gezondheid verandert het beroep van de verpleegkundigen: ‘zorgen voor’ wordt ‘zorgen dat’. Er komt meer nadruk te liggen op empowerment, het vermogen tot eigen regie van cliënten en de promotie van gezondheid.

Chantal Walg, Miranda Laurant

3. Duurzame gezondheidszorg

Samenvatting

In dit hoofdstuk lees je over de concepten duurzame zorg en maatschappelijk verantwoorde zorg. We beschrijven verschillende methoden en manieren van maatschappelijk verantwoord zorg verlenen. Een verpleegkundige of zorgprofessional onderneemt duurzaam als zij zich bij activiteiten bewust richt op het toevoegen van waarde aan de drie dimensies van duurzaamheid: people, planet, profit/prosperity. Daarbij zijn verantwoordelijkheid, emotionele intelligentie, systeemgerichtheid, toekomstgerichtheid, persoonlijke inzet en actievaardigheid onontbeerlijk. Dit zijn de zogeheten VESTIA-D-competenties. Het Quadruple Aim-model staat voor het gelijktijdig realiseren van vier resultaten: het verbeteren van kwaliteit van zorg, het verbeteren van de gezondheid, het verlagen van kosten en het zorgen voor professionals. Andere vormen van duurzame gezondheidszorg zijn healing environment, inclusieve samenleving en sociale ondernemingen.

Ellen Engelaar-van Wijk

4. Taakverschuiving en toenemende verantwoordelijkheid

Samenvatting

We beschrijven in dit hoofdstuk drie voorbeelden van taakverschuiving als strategie om gezondheid te organiseren. Ten eerste het verschuiven van taken van het management naar verpleegkundigen. We spreken dan over zelfsturende of zelforganiserende teams. Ten tweede het verschuiven van taken en verantwoordelijkheden in de directe zorg tussen beroepen en functies. Hierbij wordt beoogd dat de juiste zorg, op de juiste plaats door de juiste zorgprofessional wordt geboden. Organisaties zetten in op een optimale functiemix en skill mix van zorgprofessionals, afgestemd op de zorgvraag en behoeften van de cliënt en diens sociale netwerk. Het onderwijs speelt hierop in met interprofessionele educatie, waarbij zorgprofessionals van verschillende opleidingen aan de hand van realistische beroepssituaties worden voorbereid op de toekomstige praktijk van interprofessioneel samenwerken. Ten derde zien we dat taken en verantwoordelijkheden van verpleegkundigen verschuiven naar de burger, cliënt en diens sociale netwerk. Het gaat hierbij om het versterken van zelfredzaamheid of zelfregie.

Anneke van Vught, Miranda Laurant

5. Technologie als middel om de gezondheidszorg te verbeteren

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt technologie besproken als strategie die bijdraagt aan de Quadruple Aim en de gezondheid van het individu. Een voorstel om technologie in zes toepassingsdomeinen in te delen wordt toegelicht: e-health; serious games en virtual reality; domotica en robots voor thuis; ondersteunende technologie; medische techniek; en implantaten en protheses. Inzet van technologie wordt door zorgorganisaties en overheid gestimuleerd om de eigen regie en zelfredzaamheid te vergroten, de zorg efficiënter te maken en als oplossing voor de voorziene personele tekorten in de zorg in de (nabije) toekomst. Technologie wordt ingezet om aan te sluiten bij de huidige ontwikkelingen in de zorg. Verpleegkundigen en zorgprofessionals dienen vooral deskundige gebruikers van technologie te zijn. Daarvoor is het nodig dat iedere verpleegkundige technologie moet kunnen vinden, veilig en vaardig kan gebruiken, erop kan vertrouwen en erover kan vertellen aan collega’s en cliënten.

Michelle Heijblom, Dinie Holkers-Veltkamp, Marian Adriaansen

6. Verbetering van processen in de gezondheidszorg

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden de modellen voor procesverbetering en continue kwaliteitsverbetering besproken. Dit betreft ook strategieën die positief bijdragen aan de organisatie en bekostiging van de gezondheidszorg. William Deming gaat uit van continue structurele en planmatige kwaliteitsverbetering. Zijn ideeën zijn uitgewerkt in de Plan-Do-Check-Act-cirkel. Andere modellen die ingezet kunnen worden zijn het ‘managing complex change’ model van Dolores Ambrose, het implementatiemodel van Michel Wensing en Richard Grol en Lean als strategie om waarde toe te voegen en om op die manier verspillingen tegen te gaan. Er zijn diverse middelen en methodieken die ingezet kunnen worden, waaronder het spaghettidiagram, 5S-methode, waardestroomanalyse, visgraatdiagram en A3-methode en het verbeterbord. Gangbare kwaliteitsstandaarden binnen de zorg zijn de ISO 9001:2008 of 9001:2015, het keurmerk Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector (HKZ), de kwaliteitsnorm van het Nederlandse Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ-Qmentum), het Perspekt-keurmerk voor verpleeg- en verzorgingshuizen en hospices (PREZO) en Joint Commission International voor ziekenhuizen (JCI).

Roeland Meijers

7. Bekostiging van de gezondheidszorg

Samenvatting

Dit hoofdstuk werpt licht op de bekostiging van de gezondheidszorg. Verpleegkundigen en andere zorgprofessionals krijgen steeds meer te maken met financiële druk en knelpunten in de dagelijkse praktijk. De uitgaven aan de gezondheidszorg in Nederland zijn gestegen naar 95 miljard euro. Om de knelpunten in de dagelijkse praktijk te kunnen begrijpen en daarop invloed uit te oefenen, is het essentieel om inzicht te hebben in de bekostiging van de gezondheidszorg. Verzekeraars, zorgkantoren en gemeenten, oftewel zorginkopers, verdelen het zorggeld over de zorgaanbieders. De zorginkopers spreken met zorgaanbieders budgetten, volumes, prijzen en aanvullende kwaliteitseisen af. Zorgaanbieders declareren op basis van diagnose-behandelcombinaties (DBC), zorgzwaartepakket (ZZP), urenregistraties of per verrichting. Bestuurders vertalen de bekostigingsafspraken van de verschillende zorginkopers – elk met eigen afspraken, eisen en registraties – naar de werkvloer door middel van (financiële) sturing. De sturing door managers neemt steeds meer af en zelfsturing neemt toe. Dit verplaatst meer verantwoordelijkheden naar verpleegkundigen.

Niek Stadhouders, Gerard Verstegen

8. Wet- en regelgeving in de gezondheidszorg

Samenvatting

We beschrijven in dit hoofdstuk meerdere voor de gezondheidszorg relevante wetten. De klassieke verzorgingsstaat is de laatste jaren steeds meer veranderd in een participatiesamenleving. Er heeft een grote hervorming plaatsgevonden ten aanzien van het gezondheidszorgsysteem en bijbehorende wetgeving. Zelfbeschikking en bescherming zijn kernbeginselen. Het zorgverleningsrecht (patiënt-zorgaanbieder) heeft onder andere betrekking op het medisch beroepsgeheim en het klachtrecht. Belangrijke wetten zijn de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG), de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz), Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WBGO), de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz). Het zorginkooprecht (zorgaanbieder-zorgverzekeraar) regelt zaken als de bekostiging en toegang tot (voorzieningen van) de gezondheidszorg, op het vlak van zowel welzijn als zorg. Denk aan de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) en de Wet langdurige zorg (Wlz). Als verpleegkundige voer je ook praktijkgericht onderzoek uit. Toetsing daarvan aan de Wet Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMOM) is dan noodzakelijk.

Rachèl van Hellemondt

9. Ethisch verantwoord georganiseerd

Samenvatting

In dit laatste hoofdstuk staat de ethische invalshoek op gezondheid organiseren centraal. Ethiek houdt in dat je ervoor verantwoordelijk bent om ‘andere mensen goed te doen’. Dat vergt niet alleen goed zorgen en handelen, maar ook een goede houding, verstandig oordelen en kritisch nadenken. De aandacht voor zelfredzaamheid, zelfregie en de kanteling in de gezondheidszorg is vanuit ethisch perspectief positief, maar enige argwaan is geboden. Bureaucratie is een middel om kwaliteit, te bevorderen. Tegelijk leidt bureaucratie tot meetlast en regelzucht, die de professionele autonomie van verpleegkundigen en zorgprofessionals kan ondermijnen. Het verankeren van nieuwe zorgtechnologie brengt ook verschillende ethische aandachtspunten met zich mee. Elke technologie bevat een idee over wat goed is; uit zorgtechnologie spreekt een bepaald mensbeeld en het is ingebed in een sociale structuur. Goede zorgtechnologie bevordert goede zorg en draagt op die manier bij aan gezondheid of bevordert het vermogen tot eigen regie. Toenemend kijkt de zorg naar andere bedrijfstakken om processen te verbeteren. Lean is hiervan een voorbeeld waarop gereflecteerd kan worden.

Jos Kole, Gert Olthuis

Nawerk

Titel: Gezondheid organiseren
Redacteuren: Miranda Laurant
Hester Vermeulen
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2129-2
Print ISBN: 978-90-368-2128-5
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2129-2