4 Begrippen bij communicatie

Effectieve communicatie vindt pas plaats als zender en ontvanger beschikken over een gelijkwaardig begrippensysteem. Wanneer taal bijvoorbeeld op een impliciete manier gebruikt wordt, is het voor een juiste interpretatie noodzakelijk om over kennis te beschikken over de spreker, context en de situatie waarin iets gezegd wordt. Omgekeerd noemen we communicatie expliciet wanneer het voor de juiste interpretatie van wat er gezegd wordt voldoende is om alleen op de betekenis van de woorden af te gaan. Mensen hebben naast taal ook de beschikking over allerlei andere middelen om te communiceren, zoals gebaren, tekens, kleuren, geluiden, geuren, afbeeldingen en symbolen.

Vooral het non-verbale element van de boodschap heeft grote invloed op de manier waarop de verbale boodschap wordt ontvangen. Velen hebben het idee dat non-verbale communicatie overal ter wereld hetzelfde is. Dit is echter niet het geval. De cultuur waarin iemand is opgegroeid, heeft namelijk grote invloed op de manier waarop men communiceert. En terwijl men onbekende woorden uit een vreemde taal kan opzoeken in een woordenboek of men de spreker kan verzoeken zijn mededeling te herhalen of uit te leggen, is dat met de non-verbale communicatie erg moeilijk. Daarom is het belangrijk om bij contacten tussen individuen de gehele persoonlijkheid en culturele achtergrond van de gesprekspartners te betrekken.

Het gesproken woord wordt vaak gebruikt om ideeën mee uit te drukken, maar je kunt ze er ook mee verbergen. Non-verbale communicatie is echter veel moeilijker onder controle te houden. Blozen, zweten, hartslag en pupilverwijding hebben we niet onder controle. In deze situaties hebben we de neiging om meer betekenis toe te kennen aan de non-verbale dan aan de verbale mededeling. Zo is het te verklaren dat de boodschap die men in een gesprek probeert over te brengen soms niet het beoogde effect heeft. Er is ook onderscheid tussen bedoelde en onbedoelde informatieoverdracht, zoals bij de keuze van kleding en omgeving. Dit soort onbedoelde of onbewust gegeven informatie kan een belemmering zijn voor effectieve communicatie.

Iemands cultuur en levensbeschouwing zijn van grote invloed op de manier waarop hij de wereld ziet en vooral interpreteert. Cultuur is een evoluerend systeem van waarden, normen en leefregels en wordt van generatie op generatie doorgegeven en zo geïnternaliseerd. Voor mensen in een groep is de cultuur vaak onbewust richtinggevend voor het gedrag en de kijk op de wereld. Dit referentiekader, van waaruit we dus de wereld om ons heen beoordelen en interpreteren, wordt ons in de loop van onze ontwikkeling bijgebracht. Het proces, dat begint bij de geboorte en waarin men leert om gedragingen waar te nemen en te categoriseren, wordt socialisatie genoemd. Misverstanden in een gesprek kunnen ontstaan wanneer de interpretatie van gebeurtenissen (ofwel het wereldbeeld) van de gesprekspartners niet hetzelfde is. Wanneer we beseffen dat er verschillende manieren zijn om de wereld te beschouwen, kunnen we gemakkelijker begrip opbrengen voor mensen met een ander wereldbeeld dan het onze.

Iemand die ervan uitgaat dat het eigen wereldbeeld de enig juiste manier is om de werkelijkheid te zien, blijkt vaak niet bereid informatie te accepteren die daarmee in tegenspraak is. Uit vrees dat aantasting van het wereldbeeld zal leiden tot verlies van alle zekerheden, weert iemand informatie die niet in het wereldbeeld past. Een dergelijke vervorming van het denken noemen we een afweermechanisme. Het doel daarvan is dus om het zelfrespect op de been te houden in een situatie die tot innerlijke conflicten zou kunnen leiden. Wanneer gesprekspartners ver uiteenlopende wereldbeelden hebben, kunnen er onbewust afweermechanismen in werking treden, die een ernstig obstakel vormen voor effectieve communicatie. Hoe meer een persoon erkent dat opvattingen per individu kunnen verschillen, des te gemakkelijker zal hij of zij kunnen communiceren met mensen met andere denkbeelden. Hiervoor moeten we eerst kijken waar deze verschillen vandaan komen.