Top

Gepubliceerd in:

2023 | OriginalPaper | Hoofdstuk

5. Zelfmanagementondersteuning bij diabetes mellitus

Auteurs : Dr. AnneLoes van Staa, Dr. Jane Sattoe, Mirja de Lange-Ranzijn

Gepubliceerd in: Verpleegkundige ondersteuning bij zelfmanagement en eigen regie

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Diabetes mellitus is een veelvoorkomende, chronische aandoening met een veeleisende behandeling. De impact op het dagelijks leven is vaak groot. In dit hoofdstuk behandelen we globaal de ziektebeelden diabetes mellitus type 1 en 2 en de behandeling daarvan, waarna we de specifieke uitdagingen voor zelfmanagement door mensen met diabetes bespreken. Vervolgens besteden we aandacht aan de relatie tussen diabetes, depressie en eetstoornissen. Aan de hand van casuïstiek werken we de verpleegkundige activiteiten uit en beschrijven we passende interventies voor het ondersteunen bij zelfmanagementopgaven van mensen met diabetes.

vorige hoofdstuk Zelfmanagement-ondersteuning bij dementie

volgende hoofdstuk Zelfmanagementondersteuning bij bipolaire stoornis

Alleen toegankelijk voor geautoriseerde gebruikers

Bij de beschrijving van de ziektebeelden en behandeling van diabetes is gebruikgemaakt van Zorgstandaard type 1 (kinderen NDF, 2018a; DOC5.1A; volwassenen NDF, 2018b; DOC15.1B), NDF Zorgstandaard type 2 (NDF, 2018b; DOC5.2), de NHG-Standaard Diabetes mellitus type 2 (2021) en de websites www.diabetesfonds.nl, www.vzinfo.nl/diabetes-mellitus en www.zorgstandaarddiabetes.nl.

Anderson, B. J., Auslander, W. F., Jung, K. C., Miller, J. P., Santiago, J. V., & Abraham, C. (1990). Assessing family sharing of diabetes responsibilities. Journal of Pediatric Psychology, 15(4), 447–492. https://doi.org/10.1093/jpepsy/15.4.477CrossRef

Anderson, R. J., Freedland, K. E., Clouse, R. E., & Lustman, P. J. (2001). The prevalence of co-morbid depression in adults with diabetes. Diabetes Care, 6, 1069–1078. https://doi.org/10.2337/diacare.24.6.1069CrossRef

Amorim, M. M., Ramos, N., Brito, M. J., & Gazzinelli, M. F. (2014). Identity representations of people with Diabetes. Quality of Life Research, 24(7), 913–922. https://doi.org/10.1177/1049732314539577CrossRef

Bächle, C., Stahl-Pehe, A., & Rosenbauer, J. (2016). Disordered eating and insulin restriction in youths receiving intensified insulin treatment: Results from a nationwide population-based study. International Journal of Eating Disorders, 49, 191–196. https://doi.org/10.1002/eat.22463CrossRefPubMed

Balfe, M., Doyle, F., Smith, D., Sreenan, S., Brugha, R., Hevey, D., & Conroy, R. (2013). What’s distressing about having type 1 diabetes? A qualitative study of young adults’ perspectives. BMC Endocrine Disorders, 13(1), 25. https://doi.org/10.1186/1472-6823-13-25CrossRefPubMedPubMedCentral

Blokstra, A., Vissink, P., Venmans, L. M. A. J., Holleman, P., Van der Schouw, Y. T., & Smit, H. A. (2011). Nederland de Maat Genomen, 2009–2010: Monitoring van risicofactoren in de algemene bevolking. RIVM. Geraadpleegd op https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/260152001.pdf

Burns, R. J., Deschênes, S. S., & Schmitz, N. (2016). Associations between depressive symptoms and social support in adults with diabetes: Comparing directionality hypotheses with a longitudinal cohort. Annals of Behavioral Medicine, 50(3), 348–357. https://doi.org/10.1007/s12160-015-9760-xCrossRefPubMed

Carlsund, Å., & Söderberg, S. (2018). Living with type 1 diabetes as experienced by young adults. Nursing Open, 6(2), 418–425. https://doi.org/10.1002/nop2.222CrossRefPubMedPubMedCentral

Chen, C. M., & Chang Yeh, M. (2015). The experiences of diabetics on self-monitoring of blood glucose: A qualitative metasynthesis. Journal of Clinical Nursing, 24(5–6), 614–626. https://doi.org/10.1111/jocn.12691CrossRefPubMed

Commissariat, P. V., Kenowitz, J. R., Trast, J., Heptulla, R. A., & Gonzalez, J. S. (2016). Developing a personal and social identity with Type 1 Diabetes during adolescence: A hypothesis generative study. Qualitative Health Research, 26(5), 672–684. https://doi.org/10.1177/1049732316628835CrossRefPubMedPubMedCentral

Coster, S., & Norman, I. (2009). Cochrane reviews of educational and self-management interventions to guide nursing practice: A review. International Journal of Nursing Studies, 46, 508–528. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2008.09.009CrossRefPubMed

De Hert, M., Dekker, J. M., Wood, D., Kahl, K. G., Holt, R. I., & Möller, H. J. (2009). Cardiovascular disease and diabetes in people with severe mental illness. European Psychiatry, 224(6), 412–424. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2009.01.005CrossRef

De Jonge, P., Alonso, J., Stein, D. J., Kiejna, A., Aguilar-Gaxiola, S., Viana, M. C., Liu, Z., O’Neill, S., Bruffaerts, R., Caldas-de-Almeida, J. M., Lepine, J. P., Matschinger, H., Levinson, D., De Girolamo, G., Fukao, A., Bunting, B., Haro, J. M., Posada-Villa, J. A., Al-Hamzawi, A. O., Medina-Mora, M. E., … & Scott, K. M. (2014). Associations between DSM-IV mental disorders and diabetes mellitus: A role for impulse control disorders and depression. Diabetologia, 57(4), 699–709. https://doi.org/10.1007/s00125-013-3157-9

De Wit, M., & Snoek, F. J. (2011). Depressive symptoms and unmet psychological needs of Dutch youth with type 1 diabetes: Results of a web-survey. Pediatric Diabetes, 12(3pt 1), 172–176. https://doi.org/10.1111/j.1399-5448.2010.00673.x

De Wit, M., Delemarre-van de Waal, H. A., Bokma, J. A., Haasnoot, K., Houdijk, M. C., Gemke, R. J., & Snoek, F. J. (2007). Self-report and parent-report of physical and psychosocial well-being in Dutch adolescents with type 1 diabetes in relation to glycemic control. Health Quality of Life Outcomes, 5, 10. https://doi.org/10.1186/1477-7525-5-10CrossRefPubMedPubMedCentral

De Wit, M., Winterdijk, P., Aanstoot, H. J., Anderson, B., Danne, T., Deeb, L., Lange, K., Nielsen, A. Ø., Skovlund, S., Peyrot, M., Snoek, F., & Youth Advisory Board, D. A. W. N. (2012). Assessing diabetes-related quality of life of youth with type 1 diabetes in routine clinical care: The MIND Youth Questionnaire (MY-Q). Pediatric Diabetes, 13, 1–9. https://doi.org/10.1111/j.1399-5448.2012.00872.xCrossRef

Dwarswaard, J., Bakker, E. J., Van Staa, A., & Boeije, H. R. (2016). Self-management support from the perspective of patients with a chronic condition: A thematic synthesis of qualitative studies. Health Expectations, 19(2), 194. https://doi.org/10.1111/hex.12346CrossRefPubMed

EADV (Eerste Associatie voor Diabetesverpleegkundigen; nu V&VN Diabeteszorg). (2011). Beroepsdeelprofiel diabetesverpleegkundige september 2011. Geraadpleegd op https://www.venvn.nl/media/xtybaam5/beroepsdeelprofiel-diabetesverpleegkundige-september-2011-definitief.pdf

Eilander, M. M., De Wit, M., Rotteveel, J., Aanstoot, H. J., Bakker-Van Waarde, W. M., Houdijk, E. C., Nuboer, R., Winterdijk, P., & Snoek, F. J. (2017). Disturbed eating behaviors in adolescents with type 1 diabetes. How to screen for yellow flags in clinical practice? Pediatric Diabetes, 18(5). 376–383. https://doi.org/10.1111/pedi.12400. https://doi.org/10.1111/pedi.12400

FMS (Federatie Medisch Specialisten). (2022). Kwaliteitsstandaard -–Jongeren in transitie van kinderzorg naar volwassenenzorg. Geraadpleegd op https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/kwaliteitsstandaard_-_jongeren_in_transitie_van_kinderzorg_naar_volwassenenzorg/startpagina_-_jongeren_in_transitie_van_kinderzorg_naar_volwassenenzorg.html

Foss, C., Knutsen, I., Kennedy, A., Todorova, E., Wensing, M., Lionis, C., Portillo, M. C., Serrano-Gil, M., Koetsenruijter, J., Mujika, A., & Rogers, A. (2016). Connectivity, contest and the ties of self-management support for type 2 diabetes: A meta-synthesis of qualitative literature. Health & Social Care in the Community, 24(6), 672–686. https://doi.org/10.1111/hsc.12272CrossRef

Gleeson, H., & McDonagh, J. (2012). Transition to adult clinics. In D. Christie & C. Martin (Eds.). Psychosocial aspects of diabetes: Children, adolescents and their families (pag. 203–221). Radcliffe Publishing.

Gonzalez, J. S., Peyrot, M., McCarl, L. A., Collins, E. M., Serpa, L., Mimiaga, M. J., & Safren, S. A. (2008). Depression and diabetes treatment nonadherence: A meta-analysis. Diabetes Care, 31(12), 2398–2403. https://doi.org/10.2337/dc08-1341CrossRefPubMedPubMedCentral

Heijmans, M., Jansen, D., & Rijken, M. (2015). Het gebruik van individuele zorgplannen in de zorg voor mensen met een chronische ziekte: Kennissynthese. Geraadpleegd op http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Kennissynthese-zorgplannen.pdf

Heine, R. J., Tack, C. J. (Redactie). (2004). Handboek Diabetes Mellitus. 3e herziene druk. De Tijdstroom.

Heinrich, E. (2011). Diabetes self-management: Strategies to support patients and health care professionals. Maastricht University.

Hilliard, M. E., Yi-Frazier, J. P., Hessler, D., Butler, A. M., Anderson, B. J., & Jaser, S. (2016). Stress and A1c among people with diabetes across the lifespan. Current Diabetes Reports, 16(8), 67. https://doi.org/10.1007/s11892-016-0761-3CrossRefPubMedPubMedCentral

Joensen, L. E., Almdal, T. P., & Willaing, I. (2013). Type 1 diabetes and living without a partner: Psychological and social aspects, self-management behaviour, and glycaemic control. Diabetes Research and Clinical Practice, 101(3), 278–285. https://doi.org/10.1016/j.diabres.2013.07.001CrossRefPubMed

Jones, J. M., Lawson, M. L., Daneman, D., Olmsted, M. P., & Rodin, G. (2000). Eating disorders in adolescent females with and without type I diabetes: Cross sectional study. BMJ, 320(7429), 1563–1566.CrossRefPubMedPubMedCentral

Keers, J. C., Links, T. P., Bouma, J., Gans, R. O., Ter Maaten, J. C., Wolffenbuttel, B. H., Sluiter, W. J., & Sanderman, R. (2004). Do diabetologists recognise self-management problems in their patients? Diabetes Research and Clinical Practice, 66(2), 157–161. https://doi.org/10.1016/j.diabres.2004.02.018CrossRefPubMed

Leemrijse, C., Jansen, D., & Rijken, M. (2014). Werken aan zelfmanagement met een individueel zorgplan: Evaluatie onder patiënten met diabetes mellitus type 2. Geraadpleegd op https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapport-zelfmanagement-met-individueel-zorgplan.pdf

Lin, E. H., Katon, W., Von Korff, M., Rutter, C., Simon, G. E., Oliver, M., Ciechanowski, P., Ludman, E. J., Bush, T., & Young, B. (2004). Relationship of depression and diabetes selfcare, medication adherence, and preventive care. Diabetes Care, 27(9), 2154–2160. https://doi.org/10.2337/diacare.27.9.2154CrossRefPubMed

Luyckx, K., Seiffge-Krenke, I., Schwartz, S. J., Goossens, L., Weets, I., Hendrieckx, C., & Groven, C. (2008). Identity development, coping, and adjustment in emerging adults with a chronic illness: The sample case of type 1 diabetes. Journal of Adolescent Health, 43(5), 451–458. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2008.04.005CrossRef

Marshall, M., Carter, B., Rose, K., & Brotherton, A. (2009). Living with type 1 diabetes: Perceptions of children and their parents. Journal of Clinical Nursing, 18(12), 1703–1710. https://doi.org/10.1111/j.1365-2702.2008.02737.xCrossRefPubMed

Monaghan, M., Helgeson, V., & Wiebe, D. (2015). Type 1 diabetes in young adulthood. Current Diabetes Reviews, 11(4), 239–250. https://doi.org/10.2174/1573399811666150421114957CrossRefPubMedPubMedCentral

NDF (Nederlandse Diabetes Federatie). (2013). Richtlijn signalering en monitoring van depressieve klachten bij mensen met diabetes. Geraadpleegd op www.zorgstandaarddiabetes.nl/wp-content/uploads/2013/11/Richtlijn-Signalering-en-monitoring-van-depressieve-klachten-DEF-261120131.pdf

NDF (2017). Zelfmanagement en zelfmanagementondersteuning als integraal onderdeel van de diabeteszorg. Geraadpleegd op https://zorgstandaarddiabetes.nl/wp-content/uploads/2017/03/zm-versie-16-maart-2017-vs-1.1.pdf

NDF (2018a). NDF Zorgstandaard type 1. Geraadpleegd op https://zorgstandaarddiabetes.nl/type-1/

NDF (2018b). NDF Zorgstandaard type 2. Geraadpleegd op https://zorgstandaarddiabetes.nl/type-2/

NDF (2023). Diabetes en ramadan. Spreekkamer Tools. Geraadpleegd op https://diabetesfederatie.nl/ndf-toolkit-persoonsgerichte-diabeteszorg/diabetes-en-ramadan

Nefs, G., Pouwer, F., Denollet, J., & Pop, V. (2012). The course of depressive symptoms in primary care patients with type 2 diabetes: Results from the Diabetes, Depression, Type D Personality Zuidoost-Brabant (DiaDDZoB) Study. Diabetologia, 55(3), 608–616. https://doi.org/10.1007/s00125-011-2411-2CrossRefPubMed

NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap). (2019). NHG-Standaard Cardiovasculair risicomanagement. Geraadpleegd op https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/cardiovasculair-risicomanagement

NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap). (2021). NHG-Standaard Diabetes mellitus type 2. Geraadpleegd op https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/diabetes-mellitus-type-2

Noordman, J., & Van Dulmen, S. (2013). Shared Medical Appointments marginally enhance interaction between patients: An observational study on children and adolescents with type 1 diabetes. Patient Education & Counseling, 92(3), 418–425. https://doi.org/10.1016/j.pec.2013.06.008CrossRef

Oris, L., Rassart, J., Prikken, S., Verschueren, M., Goubert, L., Moons, P., Berg, C. A., Weets, I., & Luyckx, K. (2016). Illness identity in adolescents and emerging adults with type 1 diabetes: Introducing the Illness Identity Questionnaire. Diabetes Care, 39(5), 757–763. https://doi.org/10.2337/dc15-2559CrossRefPubMed

Peeters, M. A. C., De Haan, H., Bal, R. A., Van Staa, A. L., & Sattoe, J. N. T. (2022). Active involvement of young people with T1DM during outpatient hospital consultations: Opportunities and challenges in transitional care services. Patient Education and Counseling, 105(6), 1510–1517. https://doi.org/10.1016/j.pec.2021.09.036CrossRefPubMed

Penckofer, S., Doyle, T., Byrn, M., & Lustman, P. J. (2014). State of the Science: Depression and Type 2 Diabetes. Western Journal of Nursing Research, 36(9), 1158–1182. https://doi.org/10.1177/0193945914524491CrossRefPubMedPubMedCentral

Pharos (2017). Handboek ‘Ik heb diabetes, wat kan ik doen?’ Pharos. Geraadpleegd op https://www.pharos.nl/kennisbank/ik-heb-diabetes-wat-kan-ik-doen

Polonsky, W. H. (2002). Emotional and quality-of-life aspects of diabetes management. Current Diabetes Reports, 2(2), 153–159. https://doi.org/10.1007/s11892-002-0075-5CrossRefPubMed

Rijswijk, C., Zantinge, E., Seesing, F., Raats, I., & Van Dulmen, S. (2010). Shared and individual medical appointments for children and adolescents with type 1 diabetes; differences in topics discussed? Patient Education and Counseling, 79(3), 351–355. https://doi.org/10.1016/j.pec.2010.04.016CrossRefPubMed

Rondags, S. M., De Wit, M., Twisk, J. W., & Snoek, F. J. (2016). Effectiveness of Hypoware, a brief partly web-based psychoeducational intervention for adults with Type 1 and insulin-treated Type 2 diabetes and problematic hypoglycemia: A Cluster Randomized Controlled Trial. Diabetes Care, 39(12), 2190–2196. https://doi.org/10.2337/dc16-1614CrossRefPubMed

Sattoe, J. N. T. (2015). Growing up with a Chronic Condition: Challenges for Self-Management and Self-Management Support. Erasmus Universiteit Rotterdam.

Sattoe, J. N. T., Peeters, M. A. C., Bronner, M. B., & Van Staa, A. L. (2021). Transfer in care and diabetes distress in young adults with Type 1 Diabetes Mellitus. BMJ Open Diabetes Research & Care, 9, e002603. https://doi.org/10.1136/bmjdrc-2021-002603CrossRef

Schiøtz, M. L., Bøgelund, M., Almdal, T., Jensen, B. B., & Willaing, I. (2012). Social support and self-management behaviour among patients with Type 2 diabetes. Diabetic Medicine, 29(5), 654–661. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.2011.03485.xCrossRefPubMed

Schoenthaler, A. M., Schwartz, B. S., Wood, C., & Stewart, W. F. (2012). Patient and physician factors associated with adherence to diabetes medications. The Diabetes Educator, 38(3), 397–408. https://doi.org/10.1177/0145721712440333CrossRefPubMed

Seesing, F., & Raats, I. (2009). Gezamenlijk Medisch Consult, een praktische handleiding. Bohn Stafleu van Loghum.CrossRef

Snoek, F. (Red.). (2004). De inzet van de Medisch Psycholoog bij de behandeling van Diabetes Mellitus. Richtlijnen voor psychologische diagnostiek en behandeling. Geraadpleegd op https://www.lvmp.nl/wp-content/uploads/De-inzet-van-de-Medisch-Psycholoog-bij-de-behandeling-van-Diabetes-Mellitus.pdf

Snoek, F. J., Kersch, N. Y., Eldrup, E., Harman-Boehm, I., Hermanns, N., Kokoszka, A., Matthews, D. R., McGuire, B. E., Pibernik-Okanović, M., Singer, J., De Wit, M., & Skovlund, S. E. (2012). Monitoring of Individual Needs in Diabetes (MIND)-2: Follow-up data from the cross-national Diabetes Attitudes, Wishes, and Needs (DAWN) MIND study. Diabetes Care, 35(11), 2128–2132. https://doi.org/10.2337/dc11-1326CrossRefPubMedPubMedCentral

Snoek, F. J., Bremmer, M. A., & Hermanns, N. (2015). Constructs of depression and distress in diabetes: Time for an appraisal. The Lancet, Diabetes & Endocrinology, 3(6), 450–560. https://doi.org/10.1016/S2213-8587(15)00135-7CrossRef

Svedbo Engström, M., Leksell, J., Johansson, U. B., & Gudbjörnsdottir, S. (2016). What is important for you? A qualitative interview study of living with diabetes and experiences of diabetes care to establish a basis for a tailored Patient-Reported Outcome Measure for the Swedish National Diabetes Register. BMJ Open, 6(3). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2015-010249

Tavenier, D., & Reenders, K. (2010). Welke omstandigheden kunnen een gemeten bloedsuiker beïnvloeden? In L. Nieuwendijk. De Meest Gestelde Vragen over: Diabetes mellitus, (pag. 25–29). Bohn Stafleu van Loghum.

Trief, P. M., Sandberg, J. G., Dimmock, J. A., Forken, P. J., & Weinstock, R. S. (2013). Personal and relationship challenges of adults with type 1 diabetes. Diabetes Care, 36(9), 2483–2488. https://doi.org/10.2337/dc12-1718CrossRefPubMedPubMedCentral

Tsiouli, E., Alexopoulos, E. C., Stefanaki, C., Darviri, C., & Chrousos, G. P. (2013). Effects of diabetes-related family stress on glycemic control in young patients with type 1 diabetes: Systematic review. Canadian Family Physician, 59(2), 143–149.PubMedPubMedCentral

Van Meeteren-Schram, M. T., & Baan C. A. (2007). Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel. RIVM. Geraadpleegd op www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/260801003.pdf

Van Staa, A. L., Jedeloo, S., Van Meeteren, J., & Latour, J. M. (2011). Crossing the transition chasm: Experiences and recommendations for improving transitional care of young adults, parents and providers. Child: Care, Health and Development, 37(6), 821–832. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2011.01261.x

Van Staa, A. L., Sattoe, J. N. T., & Strating, M. M. H. (2015). Experiences with and outcomes of two interventions to maximize engagement of chronically ill adolescents during hospital consultations: A mixed methods study. Journal of Pediatric Nursing, 30(5), 757–775. https://doi.org/10.1016/j.pedn.2015.05.028CrossRefPubMed

Wang, Y. L., Brown, S. A., & Horner, S. D. (2013). The school-based lived experiences of adolescents with type 1 diabetes. Journal of Nursing Research, 21(4), 235–243. https://doi.org/10.1097/jnr.0000000000000003CrossRef

Wardian, J., & Sun, F. (2014). Factors associated with diabetes-related distress: Implications for diabetes self-management. Social Work in Health Care, 53(4), 364–381. https://doi.org/10.1080/00981389.2014.884038CrossRefPubMedPubMedCentral

Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). (1995; aangepast 2020). https://wetten.overheid.nl/BWBR0005290/2012-06-13#Boek7_Titeldeel7_Afdeling5

Wiebe, D. J., Helgeson, V., & Berg, C. A. (2016). The social context of managing diabetes across the life span. American Psychologist, 71(7), 526. https://doi.org/10.1037/a0040355CrossRefPubMed

Wood, J. R., Miller, K. M., Maahs, D. M., Beck, R. W., DiMeglio, L. A., Libman, I. M., Quinn, M., Tamborlane, W. V., Woerner, S. E.; T1D Exchange Clinic Network. (2013). Most youth with type 1 diabetes in the T1D Exchange Clinic Registry do not meet American Diabetes Association or International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes clinical guidelines. Diabetes Care, 36(7), 2035–2037. https://doi.org/10.2337/dc12-1959

Titel: Zelfmanagementondersteuning bij diabetes mellitus
Auteurs: Dr. AnneLoes van Staa
Dr. Jane Sattoe
Mirja de Lange-Ranzijn
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Verpleegkundige ondersteuning bij zelfmanagement en eigen regie
Print ISBN: 978-90-368-2918-2

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2919-9

Copyright: 2023
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2919-9_5

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen