Top

Gepubliceerd in:

2023 | OriginalPaper | Hoofdstuk

1. Ondersteunen van zelfmanagement; wat houdt dat in?

Auteurs : Dr. AnneLoes van Staa, Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, Drs. Lausanne Mies

Gepubliceerd in: Verpleegkundige ondersteuning bij zelfmanagement en eigen regie

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

In dit hoofdstuk werken we uit waar het om draait bij zelfmanagement(ondersteuning). Het opent met de vraag waarom zelfmanagementondersteuning behoort tot de kern van het verpleegkundig beroep en waarom de term zelfmanagement past bij de zorg voor mensen met chronische aandoeningen. Vervolgens leggen we uit wat wij verstaan onder de begrippen eigen regie, zelfmanagement en zelfmanagementondersteuning. Daarna bespreken we de verschillende visies van verpleegkundigen en patiënten op zelfmanagement en gaan we in op de patiëntvaardigheden die nodig zijn voor effectief zelfmanagement. Vervolgens werken wij de centrale elementen van zelfmanagement verder uit en lichten we toe wat adaptieve opgaven en zelfmanagementprocessen van patiënten zijn. Dan volgt een korte bespreking van een aantal veelgehoorde bedenkingen bij zelfmanagement. We besluiten het hoofdstuk met een korte beschouwing over de vraag: is zelfmanagement het wondermiddel?

volgende hoofdstuk Verpleegkundige competenties voor zelfmanagementondersteuning

Alleen toegankelijk voor geautoriseerde gebruikers

Bij het schrijven van dit hoofdstuk is gebruikgemaakt van verschillende documenten, zoals het Beroepsprofiel Verpleegkundige (Schuurmans et al., 2012; DOC1.1), de Zorgmodule Zelfmanagement 1.0 (CBO, 2014; DOC1.2), de visie van de beroepsvereniging V&VN op zelfmanagementondersteuning (V&VN, 2014a; DOC1.3), de Generieke module Zelfmanagement (GGZ Standaarden, 2016; DOC1.4), naast diverse andere wetenschappelijke bronnen.

Het is nog niet zo gebruikelijk om over kanker te spreken als een chronische aandoening. Toch nemen door de vroegere diagnose en de betere behandeling van veel kankersoorten de overlevingskansen toe, waardoor kanker in veel rijke landen steeds meer een chronische ziekte wordt. De intensieve behandeling van kanker leidt in sommige gevallen tot blijvende gezondheidsbeperkingen.

Aandoeningen uit groep 3 worden gekenmerkt door een blijvend gebrek in het functioneren. Chronische fysieke beperkingen kunnen aangeboren zijn (bijvoorbeeld aangeboren hartaandoeningen of spierziekten) of verworven (bijvoorbeeld niet-aangeboren hersenletsel of gevolgen van een trauma).

Anderson, R. M., & Funnell, M. M. (2010). Patient empowerment: Myths and misconceptions. Patient Education and Counseling, 79(3), 277–282. https://doi.org/10.1016/j.pec.2009.07.025.CrossRefPubMed

Baardman, J., De Booys, M., Heldoorn, M., & Meulmeester, M. (2009). Zelfmanagement 2.0 Over zelfmanagement van de patiënt en wat eHealth daaraan kan bijdragen. NPCF (Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie). https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90022-L

Baart, A., & Grypdonck, M. (2008). Verpleegkunde en presentie: een zoektocht in dialoog naar de betekenis van presentie voor verpleegkundige zorg. Lemma.

Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 248–287.CrossRef

Barlow, J., Wright, C., Sheasby, J., Turner, A., & Hainsworth, J. (2002). Self-management approaches for people with chronic conditions: A review. Patient Education and Counseling, 48(2), 177–187. https://doi.org/10.1016/s0738-3991(02)00032-0CrossRefPubMed

Bodenheimer, T., Lorig, K., Holman, H., & Grumbach, K. (2002). Patient self-management of chronic disease in primary care. JAMA, 288(19), 2469–2475. https://doi.org/10.1001/jama.288.19.2469CrossRefPubMed

Boshuizen, D., Engels, J., Versleijen, M., Vlek, H., Rebel, M., & Driessen, S. (2014). Persoonsgerichte Zorg. White paper. Vilans. Geraadpleegd op https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/persoonsgerichte-zorg/white-paper-integrale-aanpak-persoonsgerichte-zorg.pdf

Brink, C. (2013). Kennisdossier 5. Zelfregie, eigen kracht, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid. De begrippen ontward. Movisie. Geraadpleegd op https://www.movisie.nl/publicatie/zelfregie-eigen-kracht-zelfredzaamheid-eigen-verantwoordelijkheid-begrippen-ontward

CBO. (2014). Zorgmodule Zelfmanagement 1.0. Het ondersteunen van eigen regie bij mensen met één of meerdere chronische ziekten. Geraadpleegd op https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/persoonsgerichte-zorg/zorgmodule-zelfmanagement-1-0.pdf

Corbin, J. M., & Strauss, A. L. (1985). Managing chronic illness at home: Three lines of work. Qualitative Sociology, 8(3), 224–247. https://doi.org/10.1007/BF00989485CrossRef

Corbin, J. M., & Strauss, A. L. (1988). Unending work and care: Managing chronic illness at home. Jossey-Bass Publishers.

Defloor, T., Van Hecke, A., Verhaeghe, S., Gobert, M., Darras, E., & Grypdonck, M. (2006). The clinical nursing competences and their complexity in Belgian general hospitals. Journal of Advanced Nursing, 56(6), 669–678. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.04038.xCrossRefPubMed

DVN (Diabetesvereniging Nederland). (2015). Handleiding pilotenkaart. Geraadpleegd op: https://www.dvn.nl/Portals/0/Downloads/Behandelaren%20en%20onderzoek/DVN-handleiding-pilotenkaart_zelfmanagement-bij-patienten-met-diabetes.pdf

Dwarswaard, J., Bakker, E. J., Van Staa, A., & Boeije, H. R. (2016). Self-management support from the perspective of patients with a chronic condition: A thematic synthesis of qualitative studies. Health Expectations, 19(2), 194–208. https://doi.org/10.1111/hex.12346CrossRefPubMed

Engels, J., & Dijcks, B. (2011). De verpleegkundige als coach. TvZ Tijdschrift Voor Verpleegkundige Experts, 121(4), 12–16.

Engels, J., & Heijmans, M. (2015). Zelfmanagement. Bijblijven Special, 31(8), 622–631. https://doi.org/10.1007/s12414-015-0075-4

GGZ Standaarden. (2016). Generieke module Zelfmanagement. Geraadpleegd op https://www.ggzstandaarden.nl/generieke-modules/zelfmanagement/introductie

Groenenboom-Jongenotter, N., & Van Hooft, S. M. (2022). Zo aan de slag met zelfmanagement. Inspiratievragen om zelfmanagement in de praktijk te bespreken. Hogeschool Rotterdam. Geraadpleegd op https://www.hogeschoolrotterdam.nl/onderzoek/projecten-en-publicaties/zorginnovatie/zelfmanagement-en-participatie/Smile/

Grypdonck, M. (1999). Het leven boven de ziekte uittillen. De opdracht van de verpleegkunde en de Verplegingswetenschap voor chronisch zieken. Spruyt, Van Mantgem & De Does.

Grypdonck, M. (2013). Zelfmanagement. In R. Van den Brink, H. Timmermans, J. Havers, & H. Van Veenendaal (Red. CBO). Ruimte voor regie. Pioniers over zelfmanagement in de zorg. Hoofdstuk 1, pag. 21–32. Kluwer/CBO.

Huber, M., Knottnerus, J. A., Green, L., Van der Horst, H., Jadad, A. R., Kromhout, D. Leonard, B., Lorig, K., Loureiro, M.I., Van der Meer, J.W., Schnabel, P., Smith, R., Van Weel, C., & Smid, H. (2011). How should we define health? BMJ: British Medical Journal, 343, d4163. https://doi.org/10.1136/bmj.d4163

Kappert, J., & De Hoop, I. (2019). Beroepsprofiel verpleegkundig specialist. V&VN. januari 2019. Geraadpleegd op https://venvnvs.nl/venvnvs/beroepsprofiel-verpleegkundig-specialist/

Lambregts, J., Grotendorst, A., & Van Merwijk, C. (Red.) (2015). Bachelor of Nursing 2020: een toekomstbestendig opleidingsprofiel 4.0. Bohn Stafleu van Loghum.

LAZ (Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement). (2011). Kort & Krachtig Generiek Model Zelfmanagement. Geraadpleegd op: https://www.vilans.nl/kennisbundels/zelfmanagement.

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. Springer Publishing Company.

Lorig, K. R., & Holman, H. (2003). Self-management education: History, definition, outcomes, and mechanisms. Annals of Behavioral Medicine, 26(1), 1–7. https://doi.org/10.1207/S15324796ABM2601_01CrossRefPubMed

Miller, W. R., Lasiter, S., Bartlett Ellis, R., & Buelow, J. M. (2015). Chronic disease self-management: A hybrid concept analysis. Nursing Outlook, 63(2), 154–161. https://doi.org/10.1016/j.outlook.2014.07.005CrossRefPubMed

Ministerie VWS (13 juni 2008). Programmatische Aanpak Chronisch Zieken, brief aan de Tweede Kamer van minister Klink en staatssecretaris Bussemaker. Geraadpleegd op: https://www.kenniscentrumsportenbewegen.nl/kennisbank/publicaties/?programmatische-aanpak-van-chronisch-zieken&kb_id=5137.

Moos, R. H., & Holahan, C. J. (2007). Adaptive tasks and methods of coping with illness and disability. In E. Martz, & H. Livneh. (Eds.), Coping with Chronic Illness and Disability, Theoretical, Empirical, and Clinical Aspects (pp. 107–126). Springer Science & Business Media, LLC.

Movisie (2017). Wat werkt bij eigen regie. Infographic. Geraadpleegd op https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Infographic-wat-werkt-bij-eigen-regie%20%5BMOV-13463703-1.0%5D.pdf

Nijhof, G. (2002). Ziekenwerk. Het Spinhuis.

Pool, A., Werner, A., & Van Antwerpen-Hoogenraad, P. (2016). Wijkverpleging. Balanceren tussen zorg en zeggenschap. Boom Uitgevers.

RVZ (Raad voor de Volksgezondheid en Zorg). (2010a). Zorg voor je gezondheid! Discussienota. RVZ. Geraadpleegd op https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2010/04/05/zorg-voor-je-gezondheid

RVZ (Raad voor de Volksgezondheid en Zorg). (2010b). De patiënt als sturende kracht. Advies. RVZ. Geraadpleegd op https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2010/03/20/de-patient-als-sturende-kracht

RVZ (Raad voor de Volksgezondheid en Zorg). (2013). De participerende patiënt. Advies. RVZ. Geraadpleegd op https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2013/06/20/de-participerende-patient

Samson, A., & Siam, H. (2008). Adapting to major chronic illness: A proposal for a comprehensive task-model approach. Patient Education and Counseling, 70(3), 426–429. https://doi.org/10.1016/j.pec.2007.10.018CrossRefPubMed

Schulman-Green, D., Jaser, S., Martin, F., Alonzo, A., Grey, M., McCorkle, R., Redeker, N. S., Reynolds, N., & Whittemore, R. (2012). Processes of self-management in chronic illness. Journal of Nursing Scholarship, 44(2), 136–144. https://doi.org/10.1111/j.1547-5069.2012.01444.xCrossRefPubMedPubMedCentral

Schulman-Green, D., Jaser, S. S., Park, C., Whittemore, R. (2016). A metasynthesis of factors affecting self-management of chronic illness. Journal of Advanced Nursing, 72 (7), 1469-1489. doi: https://doi.org/10.1111/jan.12902.

Schuurmans, M., Lambregts, J., V&V Projectgroep, & Grotendorst, A. (2012). Deel 3. Beroepsprofiel verpleegkundige (pp. 107–156). In: Leren van de toekomst. Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020. Bohn Stafleu van Loghum.

Siemonsma, P. (2022). Eigen regie: waardevol & kwetsbaar. Lecxtorale Rede. Hogeschool Leiden. Geraadpleegd op https://www.hsleiden.nl/binaries/content/assets/hsl/lectoraten/eigen-regie/lectorale-rede-petra-siemonsma.pdf

Strauss, A. L., & Corbin, J. M. (1988). Shaping a new health care system: The explosion of chronic illness as a catalyst for change. Jossey-Bass Publishers.

Skipr redactie. (2016, mei 12). ‘Aandacht voor zelfmanagement en eigen regie is doorgeschoten’. Geraadpleegd op https://www.skipr.nl/nieuws/aandacht-voor-zelfmanagement-en-eigen-regie-is-doorgeschoten.

Timmermans, H., & Havers, J. (2013). Het Generiek model Zelfmanagement. In R. Van den Brink, H. Timmermans, J. Havers, & H. Van Veenendaal (Red. CBO). Ruimte voor regie. Pioniers over zelfmanagement in de zorg. Hoofdstuk 2, pag. 33–60. Kluwer/CBO.

Trappenburg, J. C. A., Jonkman, N. H., Jaarsma, T., Van Os-Medendorp, H., Kort, H. S. M., De Wit, N., Hoes, A., & Schuurmans, M. J. (2014). Zelfmanagement bij chronische ziekten. Huisarts En Wetenschap, 57(3), 120–124.CrossRef

Udlis, K. A. (2011). Self-management in chronic illness: Concept and dimensional analysis. Journal of Nursing and Healthcare of Chronic Illness, 3(2), 130–139.CrossRef

Van de Bovenkamp, H. M., & Dwarswaard, J. (2017). The complexity of shaping self-management in daily practice. Health Expectations, 20(00), 1–9. https://doi.org/10.1111/hex.12536CrossRef

Van den Bos, G. A. M., Danner, S. A., De Haan, R. J., & Schadé, E. (2000). Chronisch zieken en gezondheidszorg. Elsevier.

Van der Burgt, M., & Verhulst, F. J. C. M. (2009). Doen en blijven doen, voorlichting en compliancebevordering door paramedici. 4^e herziene druk. Bohn Stafleu Van Loghum.

Van Hal, L. Tierolf, B., Van Rooijen, M., Van der Hoff, M. (2019). Een actueel perspectief op kinderen en jongeren met een chronische aandoening in Nederland. Omvang, samenstelling en participatie. Verwey Jonker Instituut. Geraadpleegd op https://www.verwey-jonker.nl/wp-content/uploads/2020/07/217026_actueel_perspectief_op_kinderen_en_WEB-1.pdf

Van Hooft, S. M., Dwarswaard, J., Jedeloo, S., Bal, R. A., & Van Staa, A. L. (2015). Four perspectives on self-management support by nurses for people with chronic conditions: A Q-methodological study. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2016.08.017 International Journal Nursing Studies, 52, 157–166. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2014.07.004CrossRef

Van Hooft, S. M., Dwarswaard, J., Bal, R., Strating, M. M., & Van Staa, A. L. (2016). What factors influence nurses’ behavior in self-management support? An explorative questionnaire study. International Journal of Nursing Studies, 63, 65–72.CrossRefPubMed

Van Houtum, L. (2015). Self-management and support needs of chronically ill people. PhD Thesis. Utrecht: NIVEL. Geraadpleegd op: https://www.nivel.nl/nl/publicatie/self-management-and-support-needs-chronically-ill-people-zelfmanagement-en

Van der Stel, J. C. (2015). Functioneel herstel en zelfregulatie: Opgaven voor cliënten én psychiaters. Tijdschrift Voor Psychiatrie, 11, 815–822.

Verkooijen, H. E. (2006). Ondersteuning eigen regievoering & vraaggestuurde zorg. Academisch Proefschrift. Verkooijen & Beima.

Verkooijen, L. (2010). Van inspraak naar invloed. Health School Almere.

VTV (Volksgezondheid Toekomst Verkenning). (2018). Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018. Online rapportage. RIVM. Geraadpleegd op: https://www.vtv2018.nl/

V&VN (Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland). (2014). Zelfmanagementondersteuning behoort tot de kern van verplegen! Visie van beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland. Utrecht: V&VN, 2014. Geraadpleegd op: https://docplayer.nl/7916007-V-vn-visie-van-beroepsvereniging-verpleegkundigen-verzorgenden-nederland-v-vn-zelfmanagementondersteuning-behoort-tot-de-kern-van-verplegen.html

Zelfzorg Ondersteund! (2016). Op weg naar eenheid van taal. Een handreiking voor een eenduidig begrippenkader voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen. Geraadpleegd op https://docplayer.nl/36410920-Op-weg-naar-eenheid-van-taal-een-handreiking-voor-een-eenduidig-begrippenkader-voor-zelfmanagement-bij-chronische-aandoeningen.html.

Zorginstituut Nederland. (2022). Kader passende zorg. Geraadpleegd op https://www.zorginstituutnederland.nl/publicaties/adviezen/2022/06/28/kader-passende-zorg

Titel: Ondersteunen van zelfmanagement; wat houdt dat in?
Auteurs: Dr. AnneLoes van Staa
Dr. Ada ter Maten-Speksnijder
Drs. Lausanne Mies
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Verpleegkundige ondersteuning bij zelfmanagement en eigen regie
Print ISBN: 978-90-368-2918-2

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2919-9

Copyright: 2023
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2919-9_1

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen