Top

Gepubliceerd in:

01-02-2013 | Artikelen

Sekseverschillen in het effect op hippocampusvolume van de interactie tussen het serotoninetransportergenpolymorfisme en stressvolle gebeurtenissen in de kindertijd

Auteurs: Mw. drs. Daphne Everaerd, mw. dr. Lotte Gerritsen, dr. M. Mark Rijpkema, prof. dr. Thomas Frodl, mw. dr. Iris Van Oostrom, prof. dr. Barbara Franke, prof. dr. Guillén Fernández, mw. prof. dr. Indira Tendolkar

Gepubliceerd in: Neuropraxis | Uitgave 1/2013

Samenvatting

Depressie is een zeer invaliderende, veel voorkomende aandoening met bovendien een hoog recidiverisico. Onderzoeken naar depressie richten zich steeds meer op de etiologie van depressie. Een belangrijke tak van onderzoek focust daarbij op veel voorkomende genetische variaties die geassocieerd zijn met depressie of met depressieve symptomen bij gezonde volwassenen. Caspi (Caspi et al., 2003) toonde reeds in 2003 aan dat dragers van het korte (S) allel van het serotoninetransportergenpolymorfisme (5-HTTLPR) meer depressieve symptomen rapporteerden na het doormaken van stressvolle gebeurtenissen. Sindsdien hebben veel onderzoekers geprobeerd deze resultaten te repliceren. Aanvankelijk konden twee meta-analyses dit effect niet repliceren (Munafò, Durrant, Lewis & Flint, 2009; Risch et al., 2009). Een recentere en grotere meta-analyse waarbij meer onderzoeken konden worden geïncludeerd, bevestigde echter wel de relatie tussen 5-HTTLPR, stress en depressie (Karg, Burmeister, Shedden & Sen, 2011). Deze onderzoekers vonden met name een erg sterk verband tussen stress in de vorm van mishandeling in de kindertijd bij dragers van het S-allel en depressieve symptomatologie.

vorige artikel De amygdala, een schakelstation voor het aan- en uitzetten van pijn: de rol van limbisch corticotropin-releasing factor bij neuropathische pijn

volgende artikel Neurologische symptomen in het perspectief van een verspreide representatie van vrije wil

Amico, F. (2011). Structural MRI correlates for vulnerability and resilience to major depressive disorder. Journal of Psychiatry & Neuroscience, 36,1, 15-22. doi:i0.i503/jpn.090i86.CrossRef

Brown, S.M., & Hariri, A.R. (2006). Neuroimaging studies of serotonin gene polymorphisms: exploring the interplay of genes, brain, and behavior. Cognitive, affective & behavioral neuroscience, 6,1, 44-52.CrossRef

Brugha, T., Bebbington, P., Tennant, C. & Hurry, J. (1985). The List of Threatening Experiences: a subset of 12 life event categories with considerable long-term contextual threat. Psychological Medicine, 15,1, 189-194.PubMedCrossRef

Brummett, B.H., Boyle, S.H., Siegler, I.C., Kuhn, C.M., Ashley-Koch, A., Jonassaint, C.R., Züchner, S., et al. (2007). Effects of Environmental Stress and Gender on Associations among Symptoms of Depression and the Serotonin Transporter Gene Linked Polymorphic Region (5-HTTLPR). Behavior Genetics, 38,1, 34-43. doi:10.1007/s10519-007- 9172-1.PubMedCrossRef

Canli, T. & Lesch, K.-P. (2007). Long story short: the serotonin transporter in emotion regulation and social cognition. Nature Neuroscience, 10,9, 1103-1109. doi:10.1038/nn1964.PubMedCrossRef

Canli, T., Qiu, M., Omura, K., Congdon, E., Haas, B.W., Amin, Z., Herrmann, M.J., et al. (2006). Neural correlates of epigenesis. PNAS, 103,43, 16033-16038.PubMedCrossRef

Caspi, A., Sugden, K., Moffitt, T.E., Taylor, A., Craig, I.W., Harrington, H., McClay, J., et al. (2003). Influence of life stress on depression: moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene. Science, 301(5631), 386-389. doi:10.1126/science.1083968.PubMedCrossRef

Cole, J., Weinberger, D.R., Mattay, V.S., Cheng, X., Toga, A.W., Thompson, P.M., Powell-Smith, G., et al. (2011). No effect of 5HTTLPR or BDNF Val66Met polymorphism on hippocampal morphology in major depression. Genes, Brain and Behavior, 10,7, 756-764. doi:10.1111/j.1601-183X.2011.00714.x.CrossRef

Cuijpers, P., Smit, F., Unger, F., Stikkelbroek, Y., Have, M. ten, & Graaf, R. de (2011). The disease burden of childhood adversities in adults: A population-based study. Child Abuse & Neglect, 35,11, 937-945. doi:10.1016/j.chiabu.2011.06.005.CrossRef

De Bellis, M.D. & Keshavan, M.S. (2003). Sex differences in brain maturation in maltreatment-related pediatric posttraumatic stress disorder. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 27,1-2, 103-117. doi:10.1016/S0149-7634(03)00013-7.CrossRef

Drabant, E.M., Ramel, W., Edge, M.D., Hyde, L.W., Kuo, J.R., Goldin, P.R., Hariri, A.R., et al. (2012). Neural mechanisms underlying 5-HTTLPR-related sensitivity to acute stress. American Journal of Psychiatry, 169,4, 397-405. doi:10.1176/appi.ajp.2011.10111699.PubMedCrossRef

Dutt, A., McDonald, C., Dempster, E., Prata, D., Shaikh, M., Williams, I., Schulze, K. et al. (2009). The effect of COMT, BDNF, 5-HTT, NRG1 and DTNBP1 genes on hippocampal and lateral ventricular volume in psychosis. Psychological Medicine, 39,11, 1783. doi:10.1017/ S0033291709990316.PubMedCrossRef

Eley, T.C., Sugden, K., Corsico, A., Gregory, A.M., Sham, P., McGuffin, P., Plomin, R., et al. (2004). Gene-environment interaction analysis of serotonin system markers with adolescent depression. Molecular Psychiatry, 9,10, 908-915. doi:10.1038/sj.mp.4001546.PubMedCrossRef

Frodl, T., Koutsouleris, N., Bottlender, R., Born, C., Jager, M., Mörgenthaler, M., Scheuerecker, J., et al. (2008). Reduced gray matter brain volumes are associated with variants of the serotonin transporter gene in major depression. Molecular Psychiatry, 13,12, 1093-1101. doi:10.1038/mp.2008.62.PubMedCrossRef

Frodl, T., Reinhold, E., Koutsouleris, N., Donohoe, G., Bondy, B., Reiser, M., Möller, H.-J., et al. (2010). Childhood stress, serotonin transporter gene and brain structures in major depression. Neuropsychopharmacology, 35,6, 1383-1390. doi:10.1038/npp.2010.8.PubMedCrossRef

Heils, A., Teufel, A., Petri, S., Stöber, G., Riederer, P., Bengel, D. & Lesch, K. P. (1996). Allelic variation of human serotonin transporter gene expression.Journal of Neurochemistry, 66,6, 2621-2624.PubMedCrossRef

Heim, C., Shugart, M., Craighead, W.E. & Nemeroff, C.B. (2010). Neurobiological and psychiatric consequences of child abuse and neglect. Developmental psychobiology, 52,7, 671-690. doi:10.1002/ dev.20494.PubMedCrossRef

Jacobs, B.L., & Azmitia, E. C. (1992). Structure and function of the brain serotonin system. Physiological reviews, 72,1, 165-229.PubMed

Karg, K., Burmeister, M., Shedden, K. & Sen, S. (2011). The Serotonin Transporter Promoter Variant (5-HTTLPR), Stress, and Depression Meta-analysis Revisited: Evidence of Genetic Moderation. Archives of General Psychiatry, 68,5, 444-454. doi:10.1001/ archgenpsychiatry. 2010.189.PubMedCrossRef

Karl, A., Schaefer, M., Malta, L.S., Dörfel, D., Rohleder, N. & Werner, A. (2006). A meta-analysis of structural brain abnormalities in PTSD. Neuroscience &Biobehavioral Reviews, 30,7, 1004-1031. doi:io.ioi6/j. neubiorev.2006.03.004.CrossRef

Kudielka, B.M. & Kirschbaum, C. (2005). Sex differences in HPA axis responses to stress: a review. Biological Psychology, 69,1, 113-132. doi:i0.i0i6/j.biopsycho.2004.ii.009.PubMedCrossRef

Kugaya, A., Epperson, C.N., Zoghbi, S., Dyck, C. H. van, Hou, Y., Fujita, M., Staley, J. K., et al. (2003). Increase in prefrontal cortex serotonin2A receptors following estrogen treatment in postmenopausal women. American Journal of Psychiatry, 160,8, 1522-1524.PubMedCrossRef

Lenroot, R.K. & Giedd, J.N. (2010). Sex differences in the adolescent brain. Brain and Cognition, 72,1, 46-55. doi:10.1016/j. bandc.2009.10.008.PubMedCrossRef

Lupien, S.J., McEwen, B.S., Gunnar, M.R. & Heim, C. (2009). Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 10,6, 434-445. doi:10.1038/nrn2639.PubMedCrossRef

MacLusky, N.J., Clark, A.S., Naftolin, F. & Goldman-Rakic, P.S. (1987). Estrogen formation in the mammalian brain: possible role of aromatase in sexual differentiation of the hippocampus and neocortex. Steroids, 50,4-6, 459-474.PubMedCrossRef

MacQueen, G. & Frodl, T. (2010). The hippocampus in major depression: evidence for the convergence of the bench and bedside in psychiatric research&quest. Molecular Psychiatry, 16,3, 252-264. doi:10.1038/mp.2010.80PubMedCrossRef

McEwen, B.S. (2010). Stress, sex, and neural adaptation to a changing environment: mechanisms of neuronal remodeling. Annals of the New York Academy of Sciences, 1204, 38-59. doi:10.nn/j.1749- 6632.2010.05568.x.CrossRef

Munafo, M.R., Durrant, C., Lewis, G. & Flint, J. (2009). Gene X environment interactions at the serotonin transporter locus. Biological Psychiatry, 65,3, 211-219. doi:10.1016/j. biopsych.2008.06.009.PubMedCrossRef

O'Hara, R., Schröder, C. M., Mahadevan, R., Schatzberg, A.F., Lindley, S., Fox, S., Weiner, M., et al. (2007). Serotonin transporter polymorphism, memory and hippocampal volume in the elderly: association and interaction with cortisol. Molecular Psychiatry, 12,6, 544-555. doi:10.1038/sj.mp.4001978.PubMedCrossRef

Patenaude, B., Smith, S.M., Kennedy, D.N. & Jenkinson, M. (2011). A Bayesian model of shape and appearance for subcortical brain segmentation. NeuroImage, 56,3, 907-922. doi:10.1016/j. neuroimage.2011.02.046.PubMedCrossRef

Pruessner, J.C., Dedovic, K., Pruessner, M., Lord, C., Buss, C., Collins, L., Dagher, A., et al. (2010). Stress regulation in the central nervous system: evidence from structural and functional neuroimaging studies in human populations - 2008 Curt Richter Award Winner. Psychoneuroendocrinology, 35,1, 179-191. doi:10.1016/j. psyneuen.2009.02.016.PubMedCrossRef

Resnick, S.M., & Maki, P.M. (2001). Effects of hormone replacement therapy on cognitive and brain aging. Annals of the New York Academy of Sciences, 949, 203-214.PubMedCrossRef

Risch, N., Herrell, R., Lehner, T., Liang, K.Y., Eaves, L., Hoh, J., Griem, A., et al. (2009). Interaction between the serotonin transporter gene (5-HTTLPR), stressful life events, and risk of depression.JAMA: The Journal of the American Medical Association, 301,23, 2462-2471.CrossRef

Sapolsky, R.M. (2000). Glucocorticoids and hippocampal atrophy in neuropsychiatric disorders. Archives of General Psychiatry, 57,10, 925-935.PubMedCrossRef

Selvaraj, S., Godlewska, B.R., Norbury, R., Bose, S., Turkheimer, F., Stokes, P., Rhodes, R., et al. (2011). Decreased regional gray matter volume in S-allele carriers of the 5-HTTLPR triallelic polymorphism. Molecular Psychiatry, 16,5, 471-472-3. doi:10.1038/mp.2010.112.PubMedCrossRef

Sjöberg, R.L., Nilsson, K.W., Nordquist, N., Öhrvik, J., Leppert, J., Lindström, L. & Oreland, L. (2005). Development of depression: sex and the interaction between environment and a promoter polymorphism of the serotonin transporter gene. The International Journal of Neuropsychopharmacology, 9,04, 443. doi:10.1017/ S1461145705005936.PubMedCrossRef

Tottenham, N. & Sheridan, M. A. (2009). A review of adversity, the amygdala and the hippocampus: a consideration of developmental timing. Frontiers in human neuroscience, 3,68. doi:10.3389/ neuro.09.068.2009.

Videbech, P. & Ravnkilde, B. (2004). Hippocampal volume and depression: a meta-analysis of MRI studies. American Journal of Psychiatry, 161,11, 1957-1966. doi:10.1176/appi.ajp.161.11.1957.PubMedCrossRef

Watson, D., Clark, L.A, & Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54,6, 1063-1070.PubMedCrossRef

Wendland, J.R., Martin, B.J., Kruse, M.R., Lesch, K.P. & Murphy, D.L. (2006). Simultaneous genotyping of four functional loci of human SLC6A4, with a reappraisal of 5-HTTLPR and rs25531. Molecular Psychiatry, 11,3, 224-226. doi:10.1038/sj.mp.4001789.PubMedCrossRef

Young, E. & Korszun, A. (2010). Sex, trauma, stress hormones and depression. Molecular Psychiatry, 15,1, 23-28. doi:10.1038/ mp.2009.94.PubMedCrossRef

Titel: Sekseverschillen in het effect op hippocampusvolume van de interactie tussen het serotoninetransportergenpolymorfisme en stressvolle gebeurtenissen in de kindertijd
Auteurs: Mw. drs. Daphne Everaerd
mw. dr. Lotte Gerritsen
dr. M. Mark Rijpkema
prof. dr. Thomas Frodl
mw. dr. Iris Van Oostrom
prof. dr. Barbara Franke
prof. dr. Guillén Fernández
mw. prof. dr. Indira Tendolkar
Publicatiedatum: 01-02-2013
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Gepubliceerd in: Neuropraxis / Uitgave 1/2013
Print ISSN: 1387-5817
Elektronisch ISSN: 1876-5785
DOI: https://doi.org/10.1007/s12474-013-0003-2

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen

Andere artikelen Uitgave 1/2013

De amygdala, een schakelstation voor het aan- en uitzetten van pijn: de rol van limbisch corticotropin-releasing factor bij neuropathische pijn

Woorden Vooraf

Neurologische symptomen in het perspectief van een verspreide representatie van vrije wil

Signalement

De kinderschoenen ontgroeid