Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

18. Hemisfeerspecialisatie

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Het vóórkomen van afasie bij laesies in de linker hemisfeer heeft ertoe geleid dat deze ‘dominant’ genoemd werd. De rechter hemisfeer was ondergeschikt, ‘minor’. Deze termen zijn gezien de huidige inzichten niet meer te handhaven, maar zijn helaas zeer hardnekkig. Tegenwoordig spreken we liever van complementaire specialisatie. Inzicht in deze specialisaties is vooral afkomstig van patiënten met links of rechts gelokaliseerde laesies en van beeldvormend onderzoek bij gezonde proefpersonen, maar ook onderzoek naar handvoorkeur en splitbrainpatiënten heeft bijgedragen. De rechter hemisfeer is betrokken bij ruimtelijke (spatiële) en exploratieve functies, overziet het geheel (holistisch) en is op deze wijze belangrijk voor het opbouwen van een mentaal beeld van de buitenwereld. De linker hemisfeer analyseert temporele en sequentiële processen, bevat sleutelgebieden voor taal en stuurt routineactiviteiten. Dat muziek, creativiteit en kunstzinnigheid gekoppeld zouden zijn aan de rechter hemisfeer is een wijdverbreide misvatting. Uit beeldvormend onderzoek is gebleken dat linker en rechter hemisfeer bijna altijd samenwerken en elkaar aanvullen bij het verrichten van een taak.

vorige hoofdstuk Lokalisatie van functies?

volgende hoofdstuk Segmentale interactie (appendix)

afasie/dysfasie

stoornis van mondeling taalgebruik en/of begrip

agnosie

stoornis van de herkenning (akoestisch, visueel, tactiel) bij intacte primaire functie

alexie/dyslexie

stoornis van het lezen bij intacte primaire visuele functie. NB: de term alexie wordt meestal gebruikt voor een verworven stoornis (bijv. na een CVA), de term ‘dyslexie’ voor een ontwikkelingsstoornis (bijv. bij een kind)

amusie

stoornis van muziekvaardigheden (herkenning en/of productie)

Apraxie/dyspraxie

stoornis van de handelingsvaardigheid bij intacte primaire functies

complementaire specialisatie (van de hemisferen)

term die aangeeft dat beide hemisferen op een elkaar aanvullende manier betrokken zijn bij een taak. Deze term vervangt het verouderde en onjuiste dominantieconcept

corpus callosum

balk. Grote baan, bestaande uit ongeveer 200 miljoen vezels die de hemisferen functioneel met elkaar verbindt

CRPS

Complex Regionaal Pijn Syndroom (verouderde term: sympathische reflexdystrofie). Een neurogeen pijnsyndroom met sensibele stoornissen (o.a. allodynie), autonome verschijnselen (vaso-, sudo-, pilomotoriek), motorische symptomen (o.a. parese) en trofische stoornissen (o.a. spieratrofie, artropathie). Dit pijnsyndroom ontstaat soms na een trauma. Het syndroom berust op een ontregeling van een centraal zenuwstelselmechanisme waarvan de eigenlijke oorzaak onbekend is

CVA

Cerebro Vasculair Accident. Lett. ‘ongeluk met hersenvaten’. In de volksmond: beroerte. De neurologische verschijnselen (parese, afasie etc.) ontstaan meestal plotseling ten gevolge van een stoornis in de bloedvoorziening van een deel van de hersenen (ischemie/infarct 80 %, bloeding 20 %)

dominantieconcept

veel gebruikt, maar verouderd begrip dat wordt gebruikt om aan te geven in welke hemisfeer de taalfuncties zitten (de ‘dominante’ hemisfeer). Het begrip wordt ook gebruikt om de voorkeurshand aan te geven (de ‘dominante’ hand). De term is ongelukkig omdat deze een verschil in belangrijkheid suggereert. Het begrip complementaire specialisatie is meer in overeenstemming met de huidige inzichten

dichotisch luisteren

onderzoekstechniek waarbij aan linker- en rechteroor tegelijk verschillende informatie wordt aangeboden. Nagegaan wordt welke informatie het best verwerkt of onthouden wordt. Hieruit worden conclusies getrokken met betrekking tot de hemisfeerspecialisatie

neglect

halfzijdige verwaarlozing/aandachtsstoornis die niet het gevolg is van een primaire functiestoornis, bijvoorbeeld ‘linkszijdig visueel neglect’: de patiënt besteedt geen of vluchtig aandacht aan visuele stimuli in het linker gezichtsveld

prosodie

intonatie, melodie en gevoelswaarde van gesproken taal, bijvoorbeeld humor, sarcasme, bevel, vraagteken

rekrutering

lett: ‘oproepen’; codering van intensiteit door activering van nieuwe vezels of neuronen. Bijvoorbeeld bij motoriek: meer kracht wordt bereikt door meer motor-units te activeren. Bij sensoriek: een sterkere tastprikkel activeert meer afferente vezels

split-brain

doorsnijding van het corpus callosum (balk) waardoor de informatie-uitwisseling tussen de hemisferen voor een groot deel niet meer mogelijk is

tremor

trilling (onwillekeurig, ongewild). Er bestaan vele soorten, o.a. Parkinson-tremor, cerebellaire tremor

Wada-test

test waarbij in één van de carotis-arteriën een barbituraat (amytal) wordt ingespoten waardoor tijdelijk één hemisfeer wordt uitgeschakeld; door de proefpersoon dan een taakje te laten verrichten (bijv. praten, zingen) kan nagegaan worden vanuit welke hemisfeer de betreffende functie gestuurd wordt

ziekte van Parkinson

degeneratieve ziekte van de basale kernen die gepaard gaat met stoornissen van de motoriek: rigiditeit, verlies van bewegingsautomatismen en tremor. Er is een tekort aan dopamine, en in een later stadium ook aan andere transmitters

Bishop, D. V. M. (1990). Handedness and developmental disorder. Hove: Erlbaum.

Bradshaw, J. L. (1989). Hemispheric specialization and psychological function. Chichester: Wiley.

Corballis, M. (1991). The lopsided ape. Evolution of the generative mind. New York: Oxford.

Coren, S. (1992). The left-hander syndrome. London: John Murray.

Critchley, M., & Henson, R. (1977). Music and the brain. London: Heinemann.

Efron, R. (1990). The decline and fall of hemispheric specialization. Hove: Erlbaum.

Gazzaniga, M. (2018). Psychological Science, 6th edition. New York: W. W. Norton & Company.

Gluhbegovic N. & Williams T.H. (1980). The Human Brain: a photographic guide. New York: Harper & Row.

Goldberg, E. (1990). Associative agnosias and the functions of the left hemisphere. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 12, 467–484.CrossRef

Humphreys, G. W., & Riddoch, M. J. (1987). To see but not to see. A case study of visual agnosia. London: Erlbaum.

Humphreys, G. W., & Riddoch M. J. (2014). A Case Study in Visual Agnosia Revisited. To see but not to see. (2nd ed.) London: Psychology Press.

Kinsbourne, M., & Hiscock, M. (1978). Cerebral lateralization and cognitive development. In J. S. Chall & A. F. Mirsky (Eds.). Education and the brain (pp. 169–222). Chicago: University of Chicago Press.

Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2015). Fundamentals of human neuropsychology (7th ed.). New York: Worth Publication.

Luria, A. R. (1973). The working brain. London: Penguin/Harmondsworth. (Nederlandse vertaling: Grondslagen van de neuropsychologie, Deventer: Van Loghum Slaterus, 1982.)

Mecacci, L. (1984). Signalement van het brein. Meppel: Boom.

Milner, B. (1974). Hemispheric specialization: Scope and limits. In F. O. Schmitt & F. G. Worden (Eds.). The neurosciences. Third study program (pp. 75–89). Cambridge: MIT.

Molfese, D. L., & Segalowitz, S. J. (Eds.). (1988). Brain lateralization in children. New York: Guilford.

Nottebohm, F. (1979). Origins and mechanisms in the establishment of cerebral dominance. In M. S. Gazzaniga (Ed.). Handbook of behavioral neurobiology (vol. 2, Neuropsychology, pp. 295–344). New York: Plenum.

Peretz, I., & Zatorre, R. (Eds.). (2003). The cognitive neuroscience of music. Oxford: Oxford University Press.

Posner, M. I., & Raichle, M. E. (1994). Images of mind. New York: Scientific American Library/Freeman. (Nederlandse vertaling: Beelden in ons brein. Maastricht: Natuur en Techniek, 1995.)

Sacks, O. (2007). Musicophilia. New York: Knopf. (Nederlandse vertaling Musicofilia, verhalen over muziek en het brein, Amsterdam: Meulenhoff, 2007.)

Schmitt, F.O., & Worden, F. G. (Eds.). (1974). The neurosciences. Third study program. Cambridge: MIT.

Sergent, J. (1993). Music, the brain and Ravel. TINS, 16, 168–172.

Smith Churchland, P. (1986). Neurophilosophy. Cambridge: MIT.

Sperry, R.W. (1974). Lateral specialization in the surgically separated hemispheres, in: Schmitt, F.O. en Worden, F.G., eds. The Neurosciences. Third study program. Cambridge: MIT (p. 5–19).

Springer, S. P., & Deutsch, G. (1999). Left brain, right brain (5th ed.). New York: Freeman.

Van Cranenburgh, B. (2018). Muziek en brein. Haarlem: Stichting ITON.

Titel: Hemisfeerspecialisatie
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_18

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen