Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

17. Lokalisatie van functies?

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Het idee dat functies gelokaliseerd zijn in discrete centra is voortgekomen uit onderzoek van patiënten met gelokaliseerde hersenlaesies (hersentrauma, CVA, tumoren). Hierbij concludeerde men ten onrechte dat, wanneer een laesie een bepaalde stoornis veroorzaakt, de betreffende functie dan ook op die plek moet zitten. Later is gebleken dat alleen primaire, dat wil zeggen elementaire functies een concrete lokalisatie met een specifieke ordening hebben (zoals in de primaire visuele, akoestische, tactiele of motorische schors). Bij activiteiten in het dagelijks leven (een verhaal vertellen, pianospelen, koffie zetten) werken bijna altijd meer hersengebieden samen: een neuraal ensemble of netwerk. Het idee van centra is verouderd. Bij het autorijden sturen beide armen (motorische schors), houden we de witte streep in de gaten en lezen de verkeersborden (visuele schors), we horen de fileberichten, TomTom of fietsbel (akoestische schors), voelen de pedalen (sensibele schors). De bijdragen van deelgebieden in het totale neurale ensemble is vaak logisch. Onderzoek met beeldvormende technieken heeft echter ook nieuwe gegevens opgeleverd, bijvoorbeeld prefrontale activiteit wanneer de taak niet vertrouwd is, activiteit in de visuele schors bij het vertellen van een verhaal, betrokkenheid van het cerebellum bij het leren van nieuwe vaardigheden. De huidige hersenkaarten zijn minder gedetailleerd en laten meer ruimte dan de kaarten uit de jaren dertig.

vorige hoofdstuk De hersenschors

volgende hoofdstuk Hemisfeerspecialisatie

frenologie

leer die ervan uitgaat dat eigenschappen en talenten gelokaliseerd zijn in de hersenen, hetgeen tot uiting komt in voel- en zichtbare knobbels op het schedeldak]

equipotentialiteit

het verschijnsel dat ieder hersendeel, met name de cortex, in principe alle functies kan herbergen: ‘alles zit overal’. Het equipotentialiteitsbeginsel staat tegenover de strenge lokalisatieleer

piramidebaan

banen die in de hersenschors ontspringen en in één ruk via de piramiden (in de medulla oblongata) naar het ruggenmerg verlopen. Moderne naam: directe corticospinale baan

reflex van Babinski

een veranderde voetzoolreflex die voorkomt bij aandoeningen van het centrale zenuwstelsel. Krassen over de laterale voetzool geeft een extensie van de grote teen en een spreiding van de andere tenen. Normaal is er een flexie-respons. Deze reflex is belangrijk voor de diagnostiek

disconnectiesyndroom

stoornis die ontstaat door een ontkoppeling van twee hersengebieden. Bijvoorbeeld: niet kunnen benoemen van een getoond voorwerp, bij intacte visuele herkenning en intacte woordenschat

hemi-anopsie

halfzijdige gezichtsvelduitval. Kan homoniem of heteroniem zijn: Homoniem: meest voorkomend (bijv. CVA); zelfde gezichtshelft van beide ogen, dat wil zeggen links- of rechtszijdige hemi-anopsie (laesie achter het chiasma, d.w.z. tractus, radiatio en visuele schors; uitval bovenquadranten bij laesie onder de sulcus calcarinus, uitval onderquadranten bij laesie boven de sulcus calcarinus). Heteroniem: verschillende gezichtshelften, dat wil zeggen bitemporaal = beide laterale zijden, binasaal = beide mediale zijden (bij laesies rond het chiasma)

projectie

(1) het verschijnsel dat de hersenen een subjectieve waarneming een lokalisatie kunnen geven, bijvoorbeeld geprojecteerde pijn, sterretjes zien bij migraine, (2) lokalisatie van functies in de hersenen, bijvoorbeeld de motorische projectie in de gyrus precentralis

gnostische sensibiliteit

de ‘herkennende’ sensibiliteit: fijne discriminerende tast, kinesthesie

somatotopie

ordening van het lichaam op het schorsoppervlak

cerebellum

kleine hersenen

homunculus

mannetje, monstertje. De ‘misvormde’ projectie van het menselijk lichaam op de hersenschors. De misvorming ontstaat doordat nauwkeurig functionerende lichaamsdelen een relatief groot schorsoppervlak hebben

plasticiteit

vervormbaarheid. Het vermogen van neuronen en het zenuwstelsel om qua eigenschappen te veranderen (structureel, chemisch, fysiologisch). Plasticiteit is de biologische basis voor ontwikkeling, leren en herstelvermogen

arealen van Brodmann

indeling en nummering van ruim 50 cortexgebieden die door Brodmann werden aangegeven op geleide van de histologische structuur (zgn. cyto-architectonische hersenkaarten)

proximiteitsbeginsel

het verschijnsel dat functioneel samenwerkende hersengebieden relatief vaak dichtbij elkaar liggen of aan elkaar grenzen

re-afferentie

het geheel van afferente (zintuiglijke) informatie dat – direct of indirect – veroorzaakt wordt door de eigen bewegingen/handelingen

basale kernen/ganglia

kernen in het binnenste van de hemisferen die van belang zijn voor de (automatische) motoriek

thalamus

groot kerngebied in het diencephalon waarin (1) sensorische informatie wordt doorgeschakeld naar de schors, (2) vezels van het arousal-systeem (ARAS) schakelen, en (3) output-informatie uit de basale kernen overschakelt naar de schors

ERP

Event-Related Potential. Potentiaalverandering in het EEG die verband houdt met sensorische prikkeling (evoked potential) of motorische activiteit (readiness potential)

Readiness Potential

potentiaalverandering in het EEG die men kan registreren kort (tot 1.000 msec) voor een spontane beweging of handeling

Evoked Potential. Potentiaalverandering die men in het EEG kan registreren als gevolg van een stimulus. De EP kan akoestisch, visueel of somatosensorisch (tactiel) zijn

Arousal

wakkerheid, alertheid

limbisch systeem

verzamelterm voor functioneel samenhangende hersengebieden diep in het brein gelegen, die te maken hebben met emoties en emotioneel gedrag

rerouting

het verschijnsel dat bij een laesie in het centrale zenuwstelsel impulsen een andere ‘route’ kunnen volgen in het neurale netwerk. Dit is één van de mogelijke mechanismen van functieherstel na hersenletsel

diaschisis

een soort ‘shock’-effect waardoor bij een acute laesie andere – met het laesiegebied verbonden – hersendelen functioneel geïnactiveerd raken. Door het diaschisiseffect kan de functieuitval/stoornis groter zijn dan correspondeert met het gelaedeerde gebied

inhibitie

remming

neglect

halfzijdige verwaarlozing/aandachtsstoornis die niet het gevolg is van een primaire functiestoornis, bijvoorbeeld ‘linkszijdig visueel neglect’: de patiënt besteedt geen of vluchtig aandacht aan visuele stimuli in het linker gezichtsveld

supplementaire motorische schors

area 4s, secundair motorisch schorsgebied dat mediaal in de lobus frontalis ligt. Hier bevindt zich een tweede projectie van de motoriek (M-II). Het gebied is actief bij iedere enigszins complexe beweging of handeling, en ook bij zogenaamde mental practice (in gedachte bewegen)

lobotomie

psychochirurgische ingreep waarbij een snede wordt gemaakt die de lobus frontalis loskoppelt van de rest van de hersenen. Wordt zelden toegepast bij ernstige dwangmatige gedragsstoornissen en pijn

cingulotomie

psychochirurgische ingreep waarbij een snede wordt gemaakt die de gyrus cinguli (deel van limbisch systeem) loskoppelt van de lobus frontalis. Zelden toegepast bij ernstige dwangmatige gedragsstoornissen

alexie/dyslexie

stoornis van het lezen bij intacte primaire visuele functie. NB: de term alexie wordt meestal gebruikt voor een verworven stoornis (bijv. na een CVA), de term ‘dyslexie’ voor een ontwikkelingsstoornis (bijv. bij een kind)

agrafie/dysgrafie

stoornis van het schrijven bij intacte primaire motoriek

hippocampus

mediaal in de lobus temporalis gelegen structuur die van groot belang is voor het korte-termijngeheugen

epilepsie

aanvalsgewijs optredende hoge activiteit van corticale neuronen(groepen) zich uitend in verschijnselen (meestal prikkeling, soms uitval) die horen bij het geactiveerde cortexgebied, bijv. spiertrekkingen, tintelingen, visuele verschijnselen

hypothalamus

structuur die in het diencephalon onder de thalamus ligt. Staat functioneel in nauw contact met de hypofyse, limbisch systeem en formatio reticularis. Van belang voor het bewaken van de homeostase (bijv. temperatuurregulatie), survival-functies (bijv. honger) en emoties (bijv. woede)

Parese/paralyse

krachtsverlies/totale verlamming. De term slaat op het vermogen spieren bewust aan te spannen

Asanuma, C. (1991). Mapping movements within a moving motor map. Trends in Neurosciences, 14, 217–218.PubMed

Carr, L. J., et al. (1993). Patterns of central motor reorganization in hemiplegic cerebral palsy. Brain, 116, 1223–1247.

Cherniak, C. (1995). Neural component placement. Trends in Neurosciences, 18, 522–527.PubMed

Elbert, T., et al. (1995). Increased cortical representation of the fingers of the left hand in string players. Science, 270,305–307.

Groll-Knapp, E., et al. (1977). Voluntary movement-related slow potentials in cortex and thalamus in man. In J. E. Desmedt (Ed.), Attention, voluntary contraction and event-related cerebral potentials, progress in clinical neurophysiology, vol 1 (pp. 164–173). Basel: Karger.

Jenkins, W. M., & Merzenich, M. M. (1987). Reorganization of neocortical representations after brain injury: A neurophysiological model of the basis of recovery from stroke. In F. J. Seil, et al. (Eds.), Neural regeneration. Progress in brain research, vol 71 (pp. 249–266). Amsterdam: Elsevier/Appleton & Lange.

Kandel, E. R. (1991). Principles of neural science (3rd ed.). New York.: Appleton & Lange.

Lassen, N. A., et al. (1978). Brain function and blood flow. Scientific American, 239(4), 50–59.

Mogenson, G. et al. (1980). From motivation to action: Functional interface between the limbic system and the motor system. Progress in Neurobiology, 2(3), 14.

Passingham, R. (1993). The frontal lobes and voluntary action. Oxford: Oxford University Press.

Rauschecker, J. P. (1995). Compensatory plasticity and sensory substitution in the cerebral cortex, Trends in Neurosciences, 18, 36–43.

Kandel, E. R., et al. (2013). Principles of neural science (5th ed.). New York: McGraw-Hill.

Titel: Lokalisatie van functies?
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_17

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen