Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

14. De basale kernen

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

De basale kernen liggen binnen in de hemisferen van de grote hersenen en vormen samen met het limbische systeem en amygdala het binnenbrein (paleoniveau). Ze bestaan uit de nucleus caudatus, het putamen, de globus pallidus, de nucleus subthalamicus, nucleus accumbens en substantia nigra. Basale kernen zijn betrokken bij automatische motoriek, expressieve motoriek en procedureel leren. Binnen het complexe proces van motivatie (de intentie, de wil) naar actie spelen ze een rol bij de programmering. Hierbij zijn talrijke circuits en lussen betrokken. De precieze mechanismen achter het functioneren van de basale kernen zijn echter nog steeds niet bekend. Ook de structurele ordening stelt ons voor raadselen: striosomen zijn lichte vlekjes in het striatum waarvan we de functie niet kennen. Voor zover we nu kunnen zeggen, vormen de basale kernen een onderdeel van een groter neuraal systeem, bestaande uit cortex, thalamus en een palet aan banen (piramidaal, extrapiramidaal en parapiramidaal) dat vooral betrokken is bij motoriek, maar zeker ook bij cognitie, waarneming en pijn. Stoornissen van basale kernen veroorzaken hyper- of hypokinetische syndromen, waarvan de ziekten van Parkinson en Huntington de bekendste zijn.

vorige hoofdstuk Houdingsregulatie – waarom vallen wij niet om?

volgende hoofdstuk Het cerebellum

amyotrofische lateraalsclerose

ernstige degeneratieve aandoening van de motorische voorhoornneuronen, gepaard gaande met atrofie en verlammingen. In wisselende mate zijn ook de pyramidebanen aangetast

arousal

wakkerheid, alertheid

basale kernen/ganglia

kernen in het binnenste van de hemisferen die van belang zijn voor de (automatische) motoriek

blobs

druppelvormige plekjes in de visuele schors die waarschijnlijk te maken hebben met kleurenzien

capsula interna

waaiervormig systeem van motorische en sensorische projectievezels die de cortex verbindt met lagere structuren

cerebellum

kleine hersenen

Chorea

ongewilde, schokkende bewegingen (chorea = dans) die voorkomen bij ziekten van de basale kernen

efference copy/efferentiekopie

kopie van een motorisch opdrachtsignaal die aftakt naar diverse plaatsen in het centraal zenuwstelsel

formatio reticularis

groot netwerk van neuronen dat in, en over de gehele lengte van de hersenstam ligt. Vanuit dit netwerk wordt de hersenschors geactiveerd ten behoeve van de arousal (ARAS), en ook het ruggenmerg ten behoeve van houding en spiertonus (DRAS)

globus pallidus

belangrijk output-station van de basale kernen, lateraal van thalamus en capsula interna gelegen

Huntington, ziekte van

dominant erfelijke ziekte met tekort aan transmitters in de basale kernen (o.a. GABA = gamma-aminoboterzuur) die gepaard gaat met onwillekeurige bewegingen (chorea) en uiteindelijk met dementie

hyperkinesie

onwillekeurige bewegingen (bijv. chorea bij de ziekte van Huntington)

hypokinesie

te weinig bewegen (niet ‘gewild’). Bij hypokinesie is er dus geen parese, maar de patiënt beweegt eenvoudigweg minder (bijv. bij de ziekte van Parkinson)

limbisch systeem

verzamelterm voor functioneel samenhangende hersengebieden diep in het brein gelegen, die te maken hebben met emoties en emotioneel gedrag

motoneuron, alfa en gamma

motorische zenuwcellen waarvan het cellichaam in de motorische voorhoorn ligt. De axonen treden via de voorwortel uit. De alfa-motoneuronen innerveren de spiervezels, de gamma-motoneuronen innerveren de spierspoelen

nucleus caudatus

belangrijk input-station van de basale kernen

parapiramidaal systeem

het geheel van collateralen (aftakkingen) van piramidebaanvezels

patroongenerator

groep of netwerk van neuronen die een complex impulspatroon in tijd en ruimte kunnen produceren, zoals bijvoorbeeld voor lopen, zwemmen, ademhalen

piramidebaan

banen die in de hersenschors ontspringen en in één ruk via de piramiden (in de medulla oblongata) naar het ruggenmerg verlopen. Moderne naam: directe corticospinale baan

projectie

(1) het verschijnsel dat de hersenen een subjectieve waarneming een lokalisatie kunnen geven, bijvoorbeeld geprojecteerde pijn, sterretjes zien bij migraine, (2) lokalisatie van functies in de hersenen, bijvoorbeeld de motorische projectie in de gyrus precentralis

putamen

belangrijk input-station van de basale kernen

somatotopie

ordening van het lichaam op het schorsoppervlak

striatum

nucleus caudatus en putamen; deze twee kernen zijn van elkaar gescheiden door de capsula interna. De streping (striae = strepen) wordt veroorzaakt door de vezels van de capsula interna

striosomen

vlekjes die een regelmatig patroon vormen in het striatum; de functie is onbekend

substantia nigra

kerngebied in het mesencephalon dat functioneel tot de basaleweh kernen gerekend wordt. Het is, evenals de globus pallidus, een belangrijk output-station van de basale kernen

tectum (opticum)

dak van het mesencephalon; belangrijk voor visuele en akoestische reflexen

thalamus

groot kerngebied in het diencephalon waarin (1) sensorische informatie wordt doorgeschakeld naar de schors, (2) vezels van het arousal-systeem (ARAS) schakelen, en (3) output-informatie uit de basale kernen overschakelt naar de schors

tremor

trilling (onwillekeurig, ongewild). Er bestaan vele soorten, o.a. Parkinson-tremor, cerebellaire tremor

ziekte van Huntington

dominant erfelijke ziekte met tekort aan transmitters in de basale kernen (o.a. GABA = gamma-aminoboterzuur) die gepaard gaat met onwillekeurige bewegingen (chorea) en uiteindelijk met dementie

ziekte van Parkinson

degeneratieve ziekte van de basale kernen die gepaard gaat met stoornissen van de motoriek: rigiditeit, verlies van bewegingsautomatismen en tremor. Er is een tekort aan dopamine, en in een later stadium ook aan andere transmitters

Brooks, V. B. (1986). The neural basis of motor control. New York: Oxford University Press.

DeLong, M. R. (1990). Primate models of movement disorders of basal ganglia origin. Trends in Neurosciences, 13, 281–285.

Gerfen, Ch. (1992). The neostriatal mosaic: multiple levels of compartmental organization. Trends in Neurosciences, 15, 133–139.

Glickstein, M., & Stein. J. (1991). Paradoxical movement in Parkinson’s disease. Trends in Neurosciences, 14, 480–482.

Graybiel, A. M. (1990). Neurotransmitters and neuromodulators in the basal ganglia. In Trends in Neurosciences, 13, 244-54.

James, W. (1950). The principles of psychology, vol. 1 en 2. New York: Dover (orig. 1890) (Nederlandse vertaling en selectie: De hoofdsom van de psychologie, Lisse: Swets, 1992).

Kandel, E. R. (1991). Principles of neural science (3rd ed.). New York: Appleton & Lange.

Kandel, E. R., et al. (2013). Principles of neural science (5th ed.). New York: McGraw-Hill.

Mogenson, G., et al. (1980). From motivation to action: Functional interface between the limbic system and the motor system. Progress in Neurobiology, 2(3), 14.

Purves, D. et al. (1992). Iterated patterns of brain circuitry. Trends in Neurosciences, 15, 362–368.

Sacks, O. (1973). Awakenings. Harmondsworth: Penguin (Ook in Nederlandse vertaling beschikbaar).

Selemon, L. (1990). Connections of the basal ganglia in primates. Suppl. bij Trends in Neurosciences, 13, 7.

Shepherd, G. M. (1994). Neurobiology (3rd ed.). New York: Oxford University Press.

Titel: De basale kernen
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_14

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen