Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

13. Houdingsregulatie – waarom vallen wij niet om?

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Een etalagepop valt gemakkelijk om. Een mens blijft overeind met tegenwind, zijwind, op een hellend vlak, op één been, met een zware tas, rennend enzovoort. Onze houdingsregulatie is ijzingwekkend nauwkeurig en trefzeker. Dit is mede mogelijk doordat de hersenen dreigende verstoringen kunnen voorzien en hierop kunnen anticiperen (feedforward). Mocht dit niet lukken dan wordt de verstoring van het evenwicht alsnog waargenomen en gecorrigeerd (feedback). Bij dit alles spelen speciale sensoren en reflexen een belangrijke rol: de spierspoel voor de lengteregulatie, de peessensor voor de spanningsregulatie, gewrichtsensoren voor de waarneming van stand en houding. Via het fusimotore systeem (gamma-motoneuronen) kan de gevoeligheid van de spierspoel worden ingesteld in overeenstemming met de heersende situatie en de te verrichten taak. Veel houdingsreflexen zijn complex van karakter: bij het opentrekken van een laatje dat plotseling meegeeft, treedt de eerste reactie op in de kuitspier. Daarna volgt een keten van andere spiercontracties. Nek-, labyrint en visuele reflexen werken samen om de oriëntatie van hoofd en lichaam op de omgeving te waarborgen. Door hersenbeschadiging kunnen tonus en houding ingrijpend veranderen (hemiplegische houding, spasticiteit, rigiditeit).

vorige hoofdstuk ‘Symphony of movements’

volgende hoofdstuk De basale kernen

arousal

wakkerheid, alertheid

basale kernen/ganglia

kernen in het binnenste van de hemisferen die van belang zijn voor de (automatische) motoriek

cerebellum

kleine hersenen

coördinatieve structuur

zenuwnetwerk dat impulspatronen genereert voor veelvoorkomende spiercontractiecombinaties (bijv. biceps-triceps activatiepatroon bij flexie van de onderarm)

CVA

Cerebro Vasculair Accident. Lett. ‘ongeluk met hersenvaten’. In de volksmond: beroerte. De neurologische verschijnselen (parese, afasie etc.) ontstaan meestal plotseling ten gevolge van een stoornis in de bloedvoorziening van een deel van de hersenen (ischemie/infarct 80 %, bloeding 20 %)

decerebratie

doorsnijding/laesie midden door het mesencephalon (tussen de colliculi) die veel wordt gebruikt bij neurofysiologische dierexperimenten. Het gedecerebreerde dier heeft nog talrijke houdingsreflexen

decorticatie

verwijdering/laesie van de hersenschors

DRAS

Descenderend Reticulair Activerend Systeem. Afdalend systeem dat zijn oorsprong heeft in de formatio reticularis en dat de spiertonus activeert/op peil houdt

EMG

Elektro Myo Gram. Registratie van de elektrische activiteit van spieren (met naalden in de spier, of met elektroden op de huid)

formatio reticularis

groot netwerk van neuronen dat in, en over de gehele lengte van de hersenstam ligt. Vanuit dit netwerk wordt de hersenschors geactiveerd ten behoeve van de arousal (ARAS), en ook het ruggenmerg ten behoeve van houding en spiertonus (DRAS)

fusimotore systeem

systeem van gamma-motoneuronen die vanuit de voorhoorn van het ruggenmerg de gevoeligheid van de spierspoel kunnen beïnvloeden

fusimotore systeem

systeem van gamma-motoneuronen die vanuit de voorhoorn van het ruggenmerg de gevoeligheid van de spierspoel kunnen beïnvloeden

interneuron

tussen-, schakelneuron, geheel binnen het centrale zenuwstelsel gelegen. Meer dan 99 % van alle neuronen zijn interneuronen

kinesthesie

houdings- en bewegingszin. Het vermogen bewust de houding en beweging van eigen lichaam(sdelen) waar te nemen (behoort tot de proprioceptie)

labyrintreflex

reflexen die uitgaan van prikkeling van het labyrint, dat wil zeggen de stand en beweging(sversnelling) van het hoofd in de ruimte, en die effecten hebben op de tonus van ledematen en houdingsspieren

mesencephalon

middenhersenen. Bovenste deel van de hersenstam, gelegen tussen diencephalon en pons

myotatische reflex = rekreflex = spierspoelreflex

korte spierschok die ontstaat door rek van een spier die wordt bewerkstelligd door een tik met de reflexhamer op de pees; hierdoor wordt de spierspoel geprikkeld (dus niet de peessensor!)

nekreflex

reflexen die het gevolg zijn van prikkeling van sensoren in de nekstreek (gewrichtssensoren, spierspoelen). Ze worden uitgelokt door verandering van de stand van het hoofd ten opzichte van de romp, en hebben hun effect op de tonus van de ledematen

noxisch

schadelijk, beschadigend

Piramidebaan

banen die in de hersenschors ontspringen en in één ruk via de piramiden (in de medulla oblongata) naar het ruggenmerg verlopen. Moderne naam: directe corticospinale baan

peessensor

zintuigcellen in de pees van een spier gelegen, die geprikkeld worden bij toename van de spanning

plasticiteit

vervormbaarheid. Het vermogen van neuronen en het zenuwstelsel om qua eigenschappen te veranderen (structureel, chemisch, fysiologisch). Plasticiteit is de biologische basis voor ontwikkeling, leren en herstelvermogen

Renshaw-inhibitie

recurrente inhibitie van alfa-motoneuronen via een door Renshaw beschreven inhiberend interneuron in het ruggenmerg

rigiditeit

de hoge spiertonus bij extrapiramidale ziekten, met name de ziekte van Parkinson. De hoge weerstand bij passief bewegen wordt over het gehele bewegingstraject gevoeld

spasticiteit

hoge spiertonus bij laesies in de hersenen of motorische banen. Bij passieve beweging is het zogenaamde knipmesfenomeen waarneembaar: aanvankelijk wordt weerstand gevoeld, maar plotseling geeft de beweging mee. De myotatische reflexen zijn verhoogd

spasticiteit

spierspoel

in de spier gelegen orgaantjes die gevoelig zijn voor rek (bevatten zgn. ‘nuclear bag’ en ‘nuclear chain’ vezels; worden afferent door I-a en II vezels, en efferent door gamma-motoneuronen geïnnerveerd)

spinalisatie

snede/laesie hoogcervicaal waardoor de hersenen van het ruggenmerg zijn losgekoppeld

supplementaire motorische schors

area 4s, secundair motorisch schorsgebied dat mediaal in de lobus frontalis ligt. Hier bevindt zich een tweede projectie van de motoriek (M-II). Het gebied is actief bij iedere enigszins complexe beweging of handeling, en ook bij zogenaamde mental practice (in gedachte bewegen)

supraspinaal

hoger dan het ruggenmerg

synesthesie

sensorische gewaarwordingen die ontstaan door prikkels van een andere modaliteit, bijvoorbeeld evenwichtsgewaarwording bij visuele prikkeling

tectum (opticum)

dak van het mesencephalon; belangrijk voor visuele en akoestische reflexen

vestibulo-oculaire reflex (VOR)

oogbewegingsreactie uitgelokt door evenwichtsprikkeling: een beweging van het hoofd (vestibulaire prikkel) leidt tot oogbewegingen, zodanig dat de netvliesbeelden stabiel blijven

ziekte van Huntington

dominant erfelijke ziekte met tekort aan transmitters in de basale kernen (o.a. GABA = gamma-aminoboterzuur) die gepaard gaat met onwillekeurige bewegingen (chorea) en uiteindelijk met dementie

ziekte van Parkinson

degeneratieve ziekte van de basale kernen die gepaard gaat met stoornissen van de motoriek: rigiditeit, verlies van bewegingsautomatismen en tremor. Er is een tekort aan dopamine, en in een later stadium ook aan andere transmitters

Brooks, V. B. (1986). The neural basis of motor control. New York: Oxford University Press.

Burke, D. (1981). The activity of human muscle spindles in normal motor behavior. In R. Porter (Ed.), Internat Rev Physiol vol 25, Neurophysiology (p. 4). Baltimore: University Park Press.

Carpenter, R. H. S. (1990). Neurophysiology (2nd ed.). London: Arnold.

Kandel, E. R. (1991). Principles of neural science (3rd ed.). New York: Appleton & Lange.

Kandel, E. R., et al. (2013). Principles of neural science (5th ed.). New York: McGraw-Hill.

Prochazka, A. (1981). Muscle spindle function during normal movement. In R. Porter (Ed.), Internat Rev Physiol vol 25, Neurophysiology (p. 4). Baltimore: University Park Press.

Roberts, T. D. M. (1978). Neurophysiology of postural mechanisms (2nd ed.). London: Butterworths.

Rothwell, J. (1994). Control of human voluntary movement (2nd ed.). London: Chapman.CrossRef

Spillane, J. D. (1983). An atlas of clinical neurology (3rd ed.). London: Oxford University Press.

Feldman, R.G. et.al. (1980). Spasticity: disordered motor control, Chicago: Year Book Medical Publ.

Proske, U. (1981). The Golgi tendon organ, in: Porter, R., Internat Rev Physiol, vol. 25. Neurophysiology 4., Baltimore: University Park Press.

Titel: Houdingsregulatie – waarom vallen wij niet om?
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_13

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen