Top

2016 | Boek

Volksgezondheid en gezondheidszorg

Auteurs: prof. dr. J.R. Anema, dr. M.J. van den Berg, prof. dr. W. van den Brink, prof. dr. ir. J. Brug, prof. dr. ir. A. Burdorf, prof. dr. M.C. Cornel, dr. mr. C. Das, prof. dr. M.L. Essink-Bot, prof. dr. F.J.M. Feron, prof. dr. C.T.J. Hulshof, prof. dr. P.P.T. Jeurissen, prof. dr. N.S. Klazinga, prof. dr. H.J. de Koning, prof. dr. J. Legemaate, prof. dr. J.P. Mackenbach, prof. dr. W. van Mechelen, prof. dr. D. van de Mheen, prof. dr. B.J.C. Middelkoop, prof. dr. J.J. Polder, prof. dr. U.J.L. Reijnders, prof. dr. S.A. Reijneveld, prof. dr. J.H. Richardus, prof. dr. ir. H.A. Smit, dr. M.B.M. Soethout, prof. dr. K. Stronks, prof. dr. J. van der Velden, prof. dr. A.P. Verhoeff, prof. dr. G.P. Westert, prof. dr. H. Wind

Redacteuren: prof. dr. Johan P. Mackenbach, prof. dr. Karien Stronks

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Hoe heeft de gezondheid van de wereldbevolking zich de afgelopen decennia ontwikkeld, en hoe is de situatie in Nederland in vergelijking met andere landen? Wat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s, nu en in de komende jaren? Wat is de bijdrage van preventieve en curatieve gezondheidszorg aan onze gezondheid en hoe kan die verder worden verbeterd? Wat houdt de stelselwijziging in de Nederlandse gezondheidszorg eigenlijk in? Deze en veel andere vragen worden in dit boek helder geanalyseerd en beantwoord.

In deze nieuwe druk zijn flink wat wijzigingen aangebracht. Het internationale karakter van het boek is versterkt en de centrale thema’s worden meer vanuit een analytische invalshoek behandeld. Ook zijn veel feitelijke gegevens geactualiseerd. Zo is de gezondheid van de Nederlandse bevolking op veel fronten aanzienlijk vooruitgegaan, en is de financiering van de Nederlandse gezondheidszorg op een aantal punten gewijzigd.
Volksgezondheid en gezondheidszorg is primair geschreven als leerboek voor studenten geneeskunde en studenten gezondheidswetenschappen, maar is ook goed leesbaar voor iedereen die, al dan niet beroepshalve, op de hoogte wil blijven van recente ontwikkelingen in de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Dit boek slaat een brug tussen medische en epidemiologische kennis enerzijds en kennis over de structuur en het functioneren van de gezondheidszorg anderzijds. Het boek bevat een schat aan actuele gegevens over alle besproken onderwerpen. Het omvat drie delen: volksgezondheid, preventie en gezondheidszorg. Verder zijn er zeven thematische bijdragen, onder andere over genetica en volksgezondheid, forensische geneeskunde, gezondheidsrecht en etnische verschillen in gezondheid.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1 Inleiding

Samenvatting

In augustus 2011 wijdde de Journal of the American Medical Association (JAMA) een redactioneel commentaar aan het groeiende probleem van morbide obese kinderen: kinderen die aan een dusdanig ernstige obesitas lijden dat hun gezondheid er direct door wordt bedreigd. In toenemende mate wordt bij deze kinderen zogenoemde bariatrische chirurgie toegepast, waarbij een maagband of een maagbypass wordt aangebracht om de voedselopname te verminderen. In het redactionele commentaar werd de vraag opgeworpen of voor deze kinderen niet een alternatieve benadering moet worden overwogen, namelijk het uit de ouderlijke macht ontzetten van hun ouders. In de Verenigde Staten is dit al een aantal malen daadwerkelijk gebeurd, zoals bij het 4 jaar oude en 138 pond wegende meisje Cory Andis.

J.P. Mackenbach, K. Stronks

Volksgezondheid

Voorwerk

2 Gezondheid van de wereldbevolking

Samenvatting

De gezondheid van mensen in Nederland en andere hoge-inkomenslanden is beter dan ooit, maar vaak vergeten we hoe kwetsbaar deze is, en hoe afhankelijk van wereldwijde ontwikkelingen die op korte of lange termijn onze gezondheid kunnen bedreigen. Omgekeerd staan we weinig stil bij de vraag welk effect onze eigen levensstandaard en levensstijl hebben op de gezondheid van mensen die elders op de wereld in ongunstiger omstandigheden leven dan wij. Die onderlinge afhankelijkheid neemt steeds verder toe door de globalisering: een voortdurend proces van wereldwijde economische, sociale, culturele en politieke integratie. Deze integratie komt voort uit een steeds verfijnder en steeds omvattender wereldwijde arbeidsdeling, en wordt versterkt door de voortgaande liberalisering van de wereldhandel waarbij barrières voor de uitwisseling van hulpstoffen, goederen en diensten, mensen en informatie steeds verder worden afgebroken.

J. van der Velden, J.P. Mackenbach

3 Gezondheid van de Nederlandse bevolking

Samenvatting

Jaarlijks hebben de bijna 17 miljoen inwoners van Nederland in totaal zo’n 60 miljoen maal contact met hun huisarts. Ook wordt jaarlijks bijna een op de tien Nederlanders in het ziekenhuis opgenomen, heeft een op de twee een langdurige aandoening en ontvangen meer dan 800.000 mensen op grond van gezondheidsproblemen een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Toch is Nederland op basis van objectieve indicatoren voor de volksgezondheid een van de gezondste landen ter wereld. De gemiddelde levensverwachting bij de geboorte ligt bij mannen op ruim 79 jaar en bij vrouwen op 83 jaar. Halverwege de negentiende eeuw lag de levensverwachting in Nederland nog op zo’n 40 jaar. De spectaculaire toename van de levensverwachting die sindsdien in Nederland en elders is opgetreden, is een van de belangrijkste verworvenheden van de economische, sociale, technische en medische vooruitgang sinds die tijd (zie hoofdstuk 1).

J.P. Mackenbach

Nawerk

Preventie

Voorwerk

4 Primaire preventie

Samenvatting

‘Voorkomen is beter dan genezen’ luidt een bekend motto. Daarom wordt in de gezondheidszorg veel belang gehecht aan preventie. Preventie wordt gedefinieerd als ‘het totaal van maatregelen, zowel binnen als buiten de gezondheidszorg, die tot doel hebben de gezondheid te beschermen en te bevorderen door ziekte en gezondheidsproblemen te voorkomen’. In dit hoofdstuk worden de wetenschappelijke basis en de methoden van primaire preventie besproken en geïllustreerd. In het volgende hoofdstuk komt secundaire preventie aan bod.

A. Burdorf, H.A. Smit, J. Brug

5 Secundaire preventie

Samenvatting

Nadat in het vorige hoofdstuk primaire preventie is behandeld, zullen we nu ingaan op secundaire preventie. Vrijwel ongemerkt wordt zowel in de eerstelijnsgezondheidszorg als in het ziekenhuis op grote schaal secundaire preventie bedreven, hoewel het meestal niet zo wordt benoemd. Veel dokters zijn erop gespitst ziekten in een zo vroeg mogelijk stadium bij hun patiënten te onderkennen. Bij veel patiënten wordt daarom niet alleen gerichte diagnostiek gedaan naar aanleiding van de klachten waarmee ze zich tot hun arts wenden, maar wordt tevens de bloeddruk opgenomen, de bloedglucosewaarde gemeten of misschien het prostaatspecifieke antigeen (PSA) bepaald om daarmee in een vroeg stadium hypertensie, diabetes of prostaatkanker op te sporen.

H.J. de Koning, M.L. Essink-Bot

6 Uitvoering en organisatie van de publieke gezondheidszorg

Samenvatting

Onder publieke gezondheidszorg verstaan wij het bevorderen van de volksgezondheid en van gelijke kansen op gezondheid, door collectieve interventies gericht op gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Onder deze Nederlandse variant op de Engelse definitie van public health (zie paragraaf 1.1.2) vallen in ons land verschillende activiteiten en organisaties, waaronder ook grote delen van de jeugdgezondheidszorg en de bedrijfsgezondheidszorg, die respectievelijk in hoofdstuk 7 en 8 worden besproken. In dit hoofdstuk zullen we het begrip publieke gezondheidszorg echter in engere zin opvatten, als benaming voor een aantal gemeentelijke en landelijke organisaties die zich (voornamelijk) met preventie bezighouden.

B.J.C. Middelkoop, J.H. Richardus, A.P. Verhoeff

7 Uitvoering en organisatie van de jeugdgezondheidszorg

Samenvatting

Tamara, een meisje van 8 jaar, verzuimt regelmatig van school. Ze zit in groep 5 van het reguliere basisonderwijs en kon tot voor kort goed meekomen. De laatste weken gaat het minder goed. Ze is vaak kortdurend ziek en maakt een lusteloze en ongeïnteresseerde indruk. Op verzoek van de school en na overleg tussen de school en de moeder volgt een afspraak bij de jeugdarts. Tamara vertelt dan dat ze vaak buikpijn heeft, zich moe en hangerig voelt en nergens zin in heeft. De moeder vult aan dat ze ook slecht slaapt en weinig eetlust heeft. Tamara drinkt wel drinkyoghurt en vruchtensap.

S.A. Reijneveld, F.J.M. Feron

8 Uitvoering en organisatie van de bedrijfsgezondheidszorg

Samenvatting

Werk is niet alleen een bron van inkomen, maar ook een levensgebied waarin men zichzelf ontplooit en betekenisvolle sociale contacten heeft. Daarmee draagt werk bij aan een goede gezondheid: het kan een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid bevorderen, ziekte helpen voorkómen en een actieve rol spelen bij herstel na ziekte of uitval. Het kan bovendien iemands eigenwaarde verhogen en iemands sociaal functioneren verbeteren. Andersom kan het ontbreken van werk juist leiden tot fysieke en/of psychische klachten of aandoeningen. Hetzelfde geldt voor werk dat in slechte omstandigheden wordt uitgevoerd, zoals wanneer de prestatiedruk en het tempo hoog liggen. De informatieverwerking en kennisintensiteit nemen in veel banen bovendien toe. Dit beantwoordt meer aan de competenties van jongeren dan van ouderen, terwijl de demografische ontwikkelingen in de nabije toekomst juist leiden tot meer ouderen op de arbeidsmarkt, die bovendien langer moeten doorwerken. Dat betekent dat de werknemer van de toekomst veel vaker gezondheidsklachten zal hebben dan nu het geval is. Dit fenomeen wordt bovendien versterkt door het feit dat mensen op steeds jongere leeftijd gedragsgerelateerde ziekten zoals diabetes mellitus type 2 ontwikkelen.

C.T.J. Hulshof, W. van Mechelen, A. Burdorf

Nawerk

Gezondheidszorg

Voorwerk

9 Organisatie en financiering van de gezondheidszorg: een analytisch kader

Samenvatting

De twee centrale thema’s van dit boek, volksgezondheid en gezondheidszorg, hangen nauw met elkaar samen. Het uiteindelijke doel van de gezondheidszorg is immers de gezondheid van de bevolking te verbeteren. In dit leerboek bekijken we de gezondheidszorg vanuit een macroperspectief Het gaat daarbij om de organisatie en het functioneren van de gezondheidszorg als geheel. Belangrijke vragen zijn dan: Hoe kunnen we garanderen dat iedereen die aan ziekte X leidt, ook toegang krijgt tot de behandeling ervan? Blijft de zorg ook betaalbaar? En leidt de introductie van nieuwe behandelmethoden tot een betere volksgezondheid?

K. Stronks, J.J. Polder, N.S. Klazinga

10 De Nederlandse gezondheidszorg: werking en prestaties

Samenvatting

De Nederlandse gezondheidszorg kost ongeveer 90 miljard euro per jaar. Welke zorg krijgen we voor dit enorme bedrag terug, en wat levert die zorg op aan gezondheid voor hen die de premies en belastingen daarvoor opbrengen, de Nederlandse burgers? In dit hoofdstuk staat de vraag centraal hoe deze miljarden worden ingezet en of de Nederlandse gezondheidszorg goed presteert. Bij de beantwoording van die vraag bouwen we voort op de theorie uit hoofdstuk 9 over hoe door de inrichting van een gezondheidszorgstelsel het effect ervan op de volksgezondheid geoptimaliseerd kan worden, tegen aanvaardbare kosten. Daarbij is een viertal actoren van belang gebleken: de vrager van zorg (de patiënt), de aanbieder van zorg (bijvoorbeeld arts, ziekenhuis), de financier van zorg (bijvoorbeeld de verzekeraar) en de overheid. In hoofdstuk 9 is tevens betoogd dat bij de inrichting van het gezondheidszorgstelsel de volgende doelen centraal staan: toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid.

G.P. Westert, P.P.T. Jeurissen, M.J. van den Berg, K. Stronks, J.J.G. Wammes, E.J.E. van der Hijden

Nawerk

Titel: Volksgezondheid en gezondheidszorg
Auteurs: prof. dr. J.R. Anema
dr. M.J. van den Berg
prof. dr. W. van den Brink
prof. dr. ir. J. Brug
prof. dr. ir. A. Burdorf
prof. dr. M.C. Cornel
dr. mr. C. Das
prof. dr. M.L. Essink-Bot
prof. dr. F.J.M. Feron
prof. dr. C.T.J. Hulshof
prof. dr. P.P.T. Jeurissen
prof. dr. N.S. Klazinga
prof. dr. H.J. de Koning
prof. dr. J. Legemaate
prof. dr. J.P. Mackenbach
prof. dr. W. van Mechelen
prof. dr. D. van de Mheen
prof. dr. B.J.C. Middelkoop
prof. dr. J.J. Polder
prof. dr. U.J.L. Reijnders
prof. dr. S.A. Reijneveld
prof. dr. J.H. Richardus
prof. dr. ir. H.A. Smit
dr. M.B.M. Soethout
prof. dr. K. Stronks
prof. dr. J. van der Velden
prof. dr. A.P. Verhoeff
prof. dr. G.P. Westert
prof. dr. H. Wind
Redacteuren: prof. dr. Johan P. Mackenbach
prof. dr. Karien Stronks
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-1320-4
Print ISBN: 978-90-368-1319-8
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-1320-4