Slachtoffer worden van geweld is een overweldigende gebeurtenis. Het ontneemt mensen vaak het gevoel macht te hebben over hun eigen leven. Hun wereldbeeld versombert en ze zijn altijd op hun hoede. Of ze trekken zich terug en maken een afgestompte indruk. In feite gaat het om een schending van iemands diepste wezen. Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking en in alle culturen voor. Het treft kinderen en volwassenen, vrouwen en mannen. Omdat het zich in de besloten sfeer van het gezin afspeelt, blijft het vaak verborgen voor de buitenwereld.
Alle vormen van geweld schaden de psychische en fysieke gezondheid van slachtoffers. Uit onderzoek blijkt dat seksueel misbruik en mishandeling machteloosheid en ontwrichting van het bestaan kunnen veroorzaken. Het slachtoffer mist vaak alle gevoel van veiligheid en is altijd op haar hoede. Hoe de ervaringen doorwerken, wordt bepaald door een aantal factoren. Geweld dat langdurig in de privé-sfeer plaatsvindt binnen een afhankelijkheidsrelatie en waarbij het slachtoffer gedwongen wordt te zwijgen, lijkt op lange termijn de ernstigste gevolgen te hebben (Aarts, 1999).
In een buurthuis worden koffieochtenden gehouden. Een van de vrouwen die regelmatig komt is Anne. De man van Anne, Bert, werkt in de bouw en komt aan het eind van de middag regelmatig een pilsje halen. Anne is een wat stille vrouw die zich schrikachtig gedraagt. Het is een paar keer opgevallen dat zij striemen in haar nek heeft die net boven haar coltrui uit komen. Bert schept vaak op tegen zijn kameraden dat hij Anne weer eens een goede beurt heeft gegeven. Anne praat er niet over maar in het buurthuis hebben de medewerkers sterk de indruk dat Bert zijn vrouw mishandelt. Bovendien denken zij dat Bert niet weet dat Anne ’s morgens op de koffieochtenden komt.
Slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld hebben geleerd te zwijgen. Omdat zij bedreigd en gedwongen zijn, zich schuldig en loyaal voelen en soms niet meer weten wat normaal is, dragen zij hun ervaringen vaak als een groot geheim met zich mee. Zij kunnen hun eigen zwijgen niet zomaar doorbreken. Dit is een dilemma voor veel hulpverleners. Enerzijds willen zij het zwijgen van slachtoffers doorbreken, anderzijds willen zij de grenzen van de cliënt respecteren.
Als een eerste gesprek heeft plaatsgevonden met het slachtoffer, is nog niet altijd meteen duidelijk welke vervolgstap nodig is. Dit hangt af van de wensen van de cliënt, van de setting waarin je werkt en van wat er al gebeurd is in het verleden. Ten slotte maakt het een groot verschil of de cliënt nog steeds mishandeld wordt of niet. Gaat het om mishandeling of misbruik in het verleden, dan kan het gaan om een aantal afgebakende gesprekken om de problemen in kaart te brengen, het geven van praktische hulp of het regelen van een verwijzing. Bij actueel geweld is het belangrijk om samen met andere hulpverleners het slachtoffer te helpen om het geweld te stoppen of in te grijpen, als het om kinderen gaat.
Gezien de ernstige gevolgen van huiselijk geweld, kunnen we ervan uitgaan dat een grote groep slachtoffers hulp nodig heeft. Gemiddeld 20 tot 30% van alle cliënten die in behandeling zijn, heeft ervaringen met seksueel geweld.
Sinds een paar jaar vindt de overheid dat burgers en professionals een verantwoordelijkheid hebben in het signaleren van huiselijk en seksueel geweld. De overheid heeft zelf diverse voorstellen gedaan om huiselijk en seksueel geweld terug te dringen.
Uit het voorgaande is duidelijk geworden dat de sph’er in diverse situaties te maken krijgt met huiselijk geweld. De sph-opleiding is een brede opleiding: je wordt opgeleid tot generalist. Als niet-gespecialiseerde hulpverlener speel je een rol in signaleren, bespreekbaar maken en goed verwijzen. In dit hoofdstuk gaan we in op de kwaliteiten die een sph’er moet hebben.
