Skip to main content
Top

2009 | wo | Boek

Handboek persoonlijkheidspathologie

Redacteuren: Dr. E.H.M. Eurelings-Bontekoe, Prof. dr. R. Verheul, Drs. W.M. Snellen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Het Handboek persoonlijkheidspathologie is, zeker in het Nederlandse taalgebied, het enige in zijn soort. Het voorziet in een behoefte omdat de ontwikkelingen op dit gebied een hoge vlucht hebben genomen, zowel wat betreft diagnostiek als behandeling. Al langere tijd staat de as ii van de dsm-iv ter discussie omdat deze onvoldoende recht doet aan de heterogeniteit binnen groepen cliënten met een en dezelfde persoonlijkheidsstoornis.De visie achter deze uitgave is een brede en geïntegreerde kijk op persoonlijkheidspathologie. Het handboek bestrijkt dan ook het gehele terrein van de (complexe) persoonlijkheidspathologie en -problematiek.Vele experts hebben vanuit uiteenlopende referentiekaders en diagnostische en behandelmethodieken een bijdrage geleverd aan dit boek, vanuit de recente wetenschappelijke bevindingen en inzichten. Hierdoor ontstaat een rijk overzicht van de huidige state of the art van het domein van de persoonlijkheidspathologie.Zo wordt ruim aandacht besteed aan de invloed van gen-omgevingstransactie op het ontstaan van persoonlijkheidspathologie en aan neurofysiologische correlaten van persoonlijkheidspathologie. Ook is aandacht voor de voorlopers van ernstige persoonlijkheidsproblematiek in de vroege ontwikkeling van het kind.

Beschikbare hoofdstukken

33 Persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen
Samenvatting
Ondanks de toenemende vergrijzing in vooral westerse en Aziatische landen is er relatief weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen (> 65 jaar).
Bas van Alphen

Inhoudsopgave

Voorwerk

Etiologie en theoretische modellen

Voorwerk
1 De invloed van langdurige vroegkinderlijke negatieve ervaringen in de ontwikkeling van de borderline-persoonlijkheidsstoornis: een neurobiologisch perspectief
Samenvatting
De laatste jaren vindt het meeste empirisch onderzoek naar de neurobiologie en neuroanatomie van persoonlijkheidstrekken plaats bij de borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS).
Thomas Rinne, Willie Langeland
2 Infantonderzoek en neurowetenschappen
Samenvatting
Het belang van de eerste levensjaren voor de verdere ontwikkeling van de mens is nog nooit zo sterk naar voren gebracht als in het laatste decennium.
Marcel Schmeets, Ariëtte van Reekum
3 Ontwikkelingsmodellen en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
Ontwikkeling kan vanuit verschillende invalshoeken bestudeerd worden. Gergen (1977) onderscheidt in dit verband drie perspectieven: een dat de nadruk legt op stabiliteit van bepaalde eigenschappen van een persoon (bijv. intelligentie), een tweede dat de nadruk legt op de onvoorspelbaarheid van ontwikkelingsuitkomsten, en een derde dat het accent legt op het opsporen van geordende verandering.
Paul Goudena, Marcel van Aken
4 Continuïteit en discontinuïteit van psychopathologie in de kindertijd en de adolescentie
Samenvatting
Persoonlijkheidspathologie heeft per definitie te maken met maladaptieve persoonlijkheidskenmerken die stabiel zijn in de tijd. Gezien de veronderstelde stabiliteit van de gedrags- en intermenselijke kenmerken die bij persoonlijkheidspathologie horen, is het aannemelijk dat de oorsprong vóór de volwassenheid ligt en dat de problemen al in de kindertijd of adolescentie zijn begonnen.
Frank Verhulst, Fop Verheij
5 Internaliserende problematiek in de kindertijd als risicofactor voor de ontwikkeling van persoonlijkheidspathologie op latere leeftijd
Samenvatting
Hoewel de persoonlijkheid zich vormt gedurende de ontwikkeling in een mensenleven, worden persoonlijkheidsstoornissen gezien als het exclusieve domein van de volwassenenpsychiatrie.
Nicole Muller, Coriene ten Kate, Liesbeth Eurelings-Bontekoe
6 Neuropsychologische aspecten van persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
De neuropsychologie heeft de afgelopen tien jaar steeds meer terrein gewonnen binnen de psychiatrie. Tegenwoordig zijn neuropsychologen betrokken bij de diagnostiek en behandeling van psychiatrische ziektebeelden als ADHD, schizofrenie, depressie, obsessieve-compulsieve stoornis en autisme.
Meinte Vollema

Diagnostiek en classificatie

Voorwerk
7 Categoriale classificatie, epidemiologie en comorbiditeit
Samenvatting
Persoonlijkheidsstoornissen behoren tot de meest voorkomende psychische stoornissen, maar konden tot voor kort als de stiefkinderen van de psychiatrie worden beschouwd.
Helene Andrea, Roel Verheul
8 Visies op het borderlineconcept: verleden, heden en toekomst
Identiteitsdiffusie of complex geheel?
Samenvatting
Volgens Michael Stone (1987) is het ziektebegrip ‘borderline’ vaag en elke poging om het begrip nauwkeuriger te definiëren zou tegen de (linguïstische) natuur van de definitie ingaan en het zelfs als diagnostische categorie uitroeien.
Jurrijn Koelen, Patrick Luyten, Liesbeth Eurelings-Bontekoe
9 Beschrijvende diagnostiek van DSM-IV-TR-persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
De publicatie van de DSM-III (APA, 1980) en haar opvolgers hebben een sterke stimulans gegeven aan onderzoek naar persoonlijkheidsstoornissen, vooral bij mensen met (comorbide) psychiatrische aandoeningen.
Peter Dingemans
10 Dimensionale modellen van persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
De conceptualisering van persoonlijkheidsstoornissen in de DSM-IV-TR (APA, 2000) ‘vertegenwoordigt het categoriale gezichtspunt dat persoonlijkheidsstoornissen kwalitatief onderscheiden klinische syndromen zijn’ (p. 689).
Roel Verheul, Thomas A. Widiger
11 Psychodynamische modellen: van Freud tot Fonagy
Samenvatting
Het psychodynamische gedachtegoed bestaat uit een rijk palet aan diverse stromingen. De Wolf (1998) noemt drie hoofdstromingen: het driftmodel, het objectrelatiemodel en de zelf-psychologie.
Liesbeth Eurelings-Bontekoe, Jurrijn Koelen, Wim Snellen
12 Indicatiestelling bij persoonlijkheidsproblemen
Samenvatting
Een lange traditie van descriptieve, dimensionale en structurele (psycho)diagnostiek bij persoonlijkheidsstoornissen heeft nog niet geleid tot transparantie in de indicatiestelling voor behandeling bij de individuele patiënt, noch in wetenschappelijk opzicht noch vanuit klinisch perspectief (Hofstee, 1990).
Wim Snellen, Liesbeth Eurelings-Bontekoe

Behandeling

Voorwerk
13 Veranderbaarheid van persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
De persoonlijkheid wordt doorgaans gedefinieerd als het profiel van die eigenschappen van de mens die duurzaam typerend voor hem zijn. Uit onderzoek weten we verder dat veel mensen gedurende hun volwassen leven weinig tot geen verandering in hun persoonlijkheid constateren (McCrae & Costa, 1990).
Roel Verheul
14 Werkzaamheid en werkzame factoren van psychotherapie
Samenvatting
Dit hoofdstuk belicht de effectiviteit van psychotherapeutische behandelinterventies voor het brede spectrum van persoonlijkheidsstoornissen.
Roel Verheul
15 Mentalization-Based Treatment voor patiënten met een borderline-persoonlijkheidsstoornis
Samenvatting
‘Mentalization-Based Treatment’ (MBT) is een behandelprogramma voor mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis, ontwikkeld door Anthony Bateman en Peter Fonagy (2004). In dit hoofdstuk komen zowel theorie als praktische richtlijnen van het behandelprogramma aan bod.
Dawn Bales, Nicole van Beek, Anthony Bateman
16 Transference Focused Psychotherapy
Samenvatting
De psychotherapeutische behandeling van patiënten met borderlineproblematiek heeft een lange en rijke traditie. Al in de jaren dertig van de vorige eeuw ontstonden er initiatieven om de psychoanalyse, toen nog de enige psychotherapeutische methode, ook toepasbaar te maken voor meer complexe niet-neurotische problematiek.
Willem Heuves
17 Schemagerichte therapie
Samenvatting
Sinds de cognitieve revolutie in de tweede helft van de vorige eeuw zijn cognitieve verklaringsmodellen van psychopathologie zeer gangbaar geworden en hebben cognitieve behandelingen van psychische stoornissen een hoge vlucht genomen.
Marleen Rijkeboer, Hannie van Genderen, Arnoud Arntz
18 Dialectische gedragstherapie
Samenvatting
In 1995 werd Dialectische gedragstherapie (DGT) voor het eerst in Nederland geïntroduceerd en geïmplementeerd (Van den Bosch, 2005).
Wies van den Bosch
19 Medicamenteuze behandeling
Samenvatting
Sinds de late jaren zeventig van de vorige eeuw is er sprake van een opmerkelijk groeiend optimisme ten aanzien van de effectiviteit van farmacotherapeutische interventies bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis. Maar is dit optimisme gerechtvaardigd?
Theo Ingenhoven, Thomas Rinne
20 Een zorgprogramma voor persoonlijkheidsstoornissen en aanverwante persoonlijkheidsproblemen
Samenvatting
In de regio Utrecht is ruim tien jaar ervaring opgebouwd met het ontwikkelen en implementeren van zorgprogramma’s. In 1995 verscheen het fenomeen zorgprogramma voor het eerst in de Multifunctionele Eenheid (GGZ-Nederland, 1997) en een van de eerste zorgprogramma’s die werden ontwikkeld was dat voor persoonlijkheidsstoornissen.
Ariëtte van Reekum, Jacquelina Berkhout
21 Crisisinterventie en persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
Volgens de klassieke crisistheorie (Aguilera, 1990) is er sprake van een crisis wanneer de homeostase van een systeem wordt verstoord: hoe sterk of precair dat evenwicht ook is, dreiging ontstaat wanneer het systeem wordt geconfronteerd met een situatie die de draagkracht of het oplossingsrepertoire overstijgt.
Bert van Luyn, Ad Kaasenbrood

Comorbiditeit en specifieke populaties

Voorwerk
22 Depressie en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op een veel voorkomende, complexe en intrigerende vorm van comorbiditeit, namelijk die tussen persoonlijkheidspathologie en depressie.
Simone Kool, Jack Dekker, Robert Schoevers
23 Angststoornissen en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
Angststoornissen zijn naast stemmingsstoornissen de meest voorkomende psychische stoornissen in de Nederlandse bevolking. De ‘lifetime’ prevalentie van angststoornissen is 19%.
Sako Visser, Anton van Balkom
24 Verslaving en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
Sinds de invoering van de DSM-III in 1980 met een aparte as (as II) voor persoonlijkheidsstoornissen is er steeds meer belangstelling gekomen voor het onderzoek naar comorbiditeit van as-II-stoornissen bij patiënten met verslavingsproblemen.
Roel Verheul, Wies van den Bosch, Samuel Ball
25 Schizofrenie en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
In 1899, bij de zesde druk van zijn Psychiatrie, introduceerde Emil Kraepelin de term ‘dementia praecox’ als een verzamelwoord voor drie tot dan toe afzonderlijk beschreven aandoeningen.
Pieter Vlaminck, Laura Kramer
26 Eetstoornissen en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
Eetstoornissen zijn psychiatrische aandoeningen met ernstige gevolgen voor het lichamelijk en psychosociaal functioneren. Eetstoornissen komen voornamelijk voor bij meisjes in de adolescentieleeftijd en bij jonge vrouwen. De twee bekendste eetstoornissen zijn anorexia nervosa en boulimia nervosa.
Hans Bloks
27 Onbegrepen lichamelijke klachten en persoonlijkheidspathologie
Samenvatting
Relatief veel (15-50%) patiënten in de praktijken van huisartsen en somatisch specialisten hebben lichamelijke klachten waarvoor geen somatische verklaring kan worden gevonden (Burton, 2003; Van Hemert e.a., 1993; Kooiman e.a., 2000).
Kees Kooiman
28 ADHD en persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
ADHD is de afkorting van ‘attention-deficit/hyperactivity disorder’ (‘aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit’). ADHD is de meest gediagnosticeerde psychiatrische stoornis bij kinderen, die zich bij ongeveer de helft in de volwassenheid voortzet.
Sandra Kooij
29 Autismespectrumstoornissen
Samenvatting
In een handboek persoonlijkheidspathologie hoort een hoofdstuk over autisme zeker thuis, al is het alleen al om de heersende discussies over de vraag of autisme bij volwassenen nu wel of niet samen kan gaan met een persoonlijkheidsstoornis.
Ina van Berckelaer-Onnes

Specifieke settings en populaties

Voorwerk
30 Persoonlijkheidsstoornissen in de forensische setting
Samenvatting
De forensische psychiatrie omvat alle psychiatrische bemoeienis met personen die op enigerlei wijze met de rechtspleging en de gevolgen daarvan te maken krijgen (Hildebrand & De Ruiter, 1999). Voor de strafrechtspleging omvat dit onder andere psychiatrische en psychologische diagnostiek en behandeling.
Corine de Ruiter
31 Persoonlijkheidsstoornissen in de somatische setting
Sammenvating
Al eeuwenlang houdt men zich bezig met de relatie tussen persoonlijkheid, psychische klachten, lichaamskenmerken en ziekten. De oude Grieken dachten dat veel psychische klachten bij vrouwen te verklaren waren door een wandelende baarmoeder: galsappen zouden een melancholische constitutie betekenen.
Marike Lub
32 Persoonlijkheidsstoornissen bij adolescenten
Samenvatting
Laten we aan het begin van dit hoofdstuk maar meteen een hardnekkig misverstand uit de weg ruimen: de DSM-IV-TR (APA, 2000) laat wel degelijk toe dat de diagnose van persoonlijkheidsstoornissen vóór de leeftijd van achttien jaar wordt gesteld.
Joost Hutsebaut
33 Persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen
Samenvatting
Ondanks de toenemende vergrijzing in vooral westerse en Aziatische landen is er relatief weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen (> 65 jaar).
Bas van Alphen
34 Persoonlijkheidsstoornissen uit het A-cluster
Samenvatting
De cluster-A-persoonlijkheidsstoornissen bevinden zich diagnostisch op het kruispunt van de persoonlijkheidsstoornissen, de autismespectrumstoornissen en de psychosen.
Ad Gerritsen, Liesbeth Eurelings-Bontekoe, Wim Snellen
Nawerk
Meer informatie
Titel
Handboek persoonlijkheidspathologie
Redacteuren
Dr. E.H.M. Eurelings-Bontekoe
Prof. dr. R. Verheul
Drs. W.M. Snellen
Copyright
2009
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-313-6821-1
Print ISBN
978-90-313-6112-0
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-313-6821-1