Annemieke Videler is handtherapeut, een specialisatie in de fysiotherapie die de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt. Terecht, vindt ze, want hand- en polsproblemen zijn doorgaans complex en moeten vaak multidisciplinair behandeld worden. ‘Fysiotherapeuten moeten niet te lang wachten met doorverwijzen.’
Annemieke Videler werkte jarenlang bij het handenteam van het AMC in Amsterdam, maar is nu sinds vorig jaar werkzaam in het Hand & Pols Centrum Amsterdam (HPCA), een erkend revalidatiecentrum dat zich volledig richt op de diagnostiek en behandeling van hand- en polsproblematiek. ‘Het is een specialisme waar in het buitenland al veel langer aandacht voor bestaat’, vertelt ze. ‘In de Verenigde Staten zijn er bijvoorbeeld speciale handziekenhuizen en er werken veel certified handtherapists . In Nederland kunnen fysiotherapeuten en ergotherapeuten zich specialiseren in de handtherapie door een post-hbo-opleiding te volgen. Zo’n opleiding duurt ongeveer een jaar en gaat diep in op de anatomie, pathologie en behandelmogelijkheden van de hand en pols.’
‘Wij krijgen vaak patiënten uit het ziekenhuizen verwezen. Die hebben bijvoorbeeld een peestranspositie gehad, of er zijn pezen en zenuwen gehecht’
In Nederland is de aandacht voor de hand en de pols in de fysiotherapie lange tijd een ondergeschoven kindje geweest, zegt Videler. ‘In de opleiding tot fysiotherapeut is er gewoon te weinig aandacht voor. Wat fysiotherapeuten leren over de hand en de pols is echt summier. Tegelijkertijd moet je constateren dat het ook bijna niet te doen is om alles over het hele lichaam te weten. De pols en de hand zijn heel ingewikkelde lichaamsdelen. Het is een klein gebied waar ontzettend veel structuren samenkomen. Ik zeg weleens: je kunt beter een bovenbeen breken. Dat is gewoon één bot. Maar in je pols zitten maar liefst 15 botten bij elkaar. Ter grootte van een gebiedje van twee vingers breed. En daar lopen dan 23 pezen en 26 ligamenten langs. De knie heeft slechts drie botstukken, de schouder heeft er twee. Daarbij komt dan nog dat de hand en de pols heel fragiel zijn, zodat je alles goed kunt bewegen. Kortom, er liggen heel veel structuren vlak op elkaar en het luistert dus heel nauw. Die structuren kunnen makkelijk verkleven. Wil je dat allemaal goed kunnen behandelen, moet je dus veel kennis hebben van de anatomie en de biomechanica van de hand. Hoe zijn de krachten? Wat gebeurt er als een bepaald spiertje uitvalt? Bovendien moet je veel kennis hebben van de chirurgische mogelijkheden. Wij krijgen vaak patiënten uit het ziekenhuizen verwezen. Die hebben bijvoorbeeld een peestranspositie gehad, of er zijn pezen en zenuwen gehecht.’
Onderscheid
Wat de handtherapeuten ook onderscheidt van andere fysiotherapeuten is de kennis van de technieken die ze moeten kunnen beheersen, legt Videler uit. ‘Hier in het HPCA worden bijvoorbeeld ook op maat spalken gemaakt van thermoplastisch materiaal.’ Videler geeft voorbeelden waarbij dat wordt gebruikt. ‘Stel je snijdt een buigpees door. Nadat die pees gehecht is, staat deze onder spanning. Vroeger ging de vinger dan in het gips en na afloop had de patiënt maar al te vaak een stijve vinger. Nu gebeurt dat anders, met speciale spalken. Zo kan de pees goed helen en kan de vinger tegelijkertijd toch ook bewegen, zodat hij soepel blijf. Een ander voorbeeld is de malletvinger, een gescheurde strekpees. We horen soms dat een huisarts zegt dat de patiënt er maar mee moet leren leven dat het topje van de vinger afhangt. Maar dat hoeft helemaal niet. Als je ermee doorloopt kun je op de duur een zwanenhalsdeformiteit krijgen. Terwijl als je op tijd een goed op maat gemaakt spalkje krijgt van een handtherapeut, geneest het prima. Dat soort kennis en kunde is van groot belang.’
Complex
Fysiotherapeuten moeten zich er van bewust zijn dat er handchirurgen en handtherapeuten bestaan, laat Annemieke Videler weten. ‘Fysiotherapeuten moeten weten dat, als er sprake is van een complex letsel, het dan heel zinvol is om de patiënt door te sturen naar de juiste therapeut. De fysiotherapeut moet weten wat hij zelf kan en wat hij niet kan. Het is belangrijk je grenzen te kennen. Ga niet zomaar wat doen. Neem contact op met de verwijzende arts en schroom niet om door te verwijzen. En het is goed om te weten dat je bij handletsel ook niet te lang moet wachten met door te verwijzen.’
Psychische impact
De hand is niet zomaar een lichaamsdeel. Videler noemt de hand ‘de ambassadeur’ van het lichaam. ‘Je stelt je letterlijk voor met je handen. Maar verder: je werkt met je handen, je schrijft met je handen, je hebt lief met je handen, je verzorgt jezelf met je handen, je maakt er muziek mee, je weert af met je handen, en noem maar op. Daarom heeft een handletsel heel veel impact op de persoon, ook psychisch. Denk aan iemand die zijn vingers afsnijdt in een zaagmachine of iemand die ernstig verwond raakt door vuurwerk of brandwonden. Daarom is er in ons centrum ook een psycholoog bij betrokken. En verder werken er in ons team ook ergotherapeuten, een revalidatiearts. We werken ook samen met een psycholoog die gespecialiseerd is in arbeidsreïntegratie. Immers, het grootste deel van de letsels die bij de SEH binnenkomen, betreft hand- en polsletsels. Die letsels zijn de belangrijkste oorzaak van arbeidsongeschiktheid.’
Congenitaal
Handtherapeuten krijgen niet alleen te maken met letsels. Volgens Videler zien zij ook aangeboren afwijkingen of afwijkingen als gevolg van bepaalde aandoening. ‘Denk in het eerste geval aan kinderen met een vinger te veel of te weinig, of aan het ontbreken van de duim. En verder zijn er ook degeneratieve aandoeningen: artrose, Dupuytren, reuma, blessures door overbelasting, peesirritaties door computergebruik of een game-duim bij kinderen. Of denk aan de peesirritatie van M. de Quervain: pijn en zwelling aan de duimzijde van de pols.’
Meer aandacht
Langzaam groeit in Nederland het besef dat de handtherapie een onmisbaar specialisme is. ‘Ook het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) ziet de meerwaarde en het belang van het specialisme’, zegt Annemieke Videler. ‘We werken met de Nederlandse Vereniging van Handtherapie dan ook hard aan die erkenning. Je moet natuurlijk uitkijken dat er niet te veel specialisaties komen, maar deze specialisatie is onmiskenbaar.’
De handtherapeut bezoekt ook nationale en internationale congressen op het gebied van handtherapie. Videler: ‘Die congressen hebben we samen met de chirurgen en dan kan er bijvoorbeeld een hele dag gewijd zijn aan het duimbasisgewricht. De intensieve samenwerking met handchirurgen is echt uniek binnen de fysiotherapie en heel leerzaam.’
Fysiotherapeuten en patiënten die willen weten waar gecertificeerde handtherapeuten werkzaam zijn, kunnen dat vinden op de website van de Nederlandse Vereniging van Handtherapie.
Annemieke Videler, als handtherapeut werkzaam in het Hand & Pols Centrum Amsterdam (HPCA)
Tip
Lees meer (casuïstiek) over de hand en het polsgewricht in de boeken: