Top

2012 | hbo | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Anders kijken

Een breder zicht op menselijk gedrag Theorie en praktijk van de systeembenadering

Auteur: Joop Willemse

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Door de jaren heen is veel methodiek ontwikkeld op het terrein van hulpverlening aan gezinnen. Met betrekking tot het werken met leefgroepen, teams en wijken en ten aanzien van het kijken naar organisaties is de systematische methodiekontwikkeling minder verder voortgeschreden. Dit boek is voor de toepassing van die systeembenadering een stimulans. In het boek worden theorie en praktijk op een geïntegreerde en samenhangende wijze gepresenteerd. Het legt voortdurend verbindingen met de beroepspraktijk. Deel I en II gaat over de theorie. Hier wordt de lezer grondig geïnformeerd over het begrip systeem, over interactie en communicatie, over de centrale begrippen inhoud en betrekking, over het onderscheid tussen analoge en digitale communicatie, over complementaire en symmetrische interactie, over lineaire en circulaire causaliteit en paradoxale communicatie. Deel III is gewijd aan de toepassingsterreinen, waarop de theorie betrekking heeft: gezinnen, leefgroepen, organisaties en wijken.De didactische kracht van het boek zit vooral in de voorbeelden. Wie moeite heeft met de begripsmatige en theoretische uiteenzettingen, kan door het lezen van de voorbeelden genieten van een grote reeks soms tragikomische miniverhalen die de theorie verduidelijken en tot leven brengen. De voorbeelden hebben tevens als functie de lezer te prikkelen om met eigen verhalen te komen. Uitermate geschikt voor de opleiding voor sociaal-pedagogisch en sociaal-juridisch hulp- en dienstverleners, maatschappelijk werkers, pedagogen en artsen.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Deel I Een Beknopte Inleiding Tot De Systeemtheorie

Voorwerk

1. Het karakter en de plaats van de systeemtheorie

Samenvatting

In dit eerste hoofdstuk wordt de systeemtheorie vergeleken met een aantal theorieën uit de psychologie die als stromingen binnen deze wetenschap aan de systeemtheoretische benadering zijn voorafgegaan. Er wordt uiteengezet hoe de systeemtheorie zich tot deze andere theorieën verhoudt en wat het kenmerkende is van de systeemtheorie. Hierbij komen de geschiedenis van de systeemtheorie en het jaar waarin deze benadering haar intrede deed binnen de psychologie en het terrein van de sociale wetenschappen aan de orde. Verder zal stil worden gestaan bij de manier waarop de systeemtheorie het menselijk gedrag beschouwt en bij de verschillen tussen deze benaderingswijze en de benaderingen van eerdere psychologische theorieën.

Degenen voor wie de inhoudelijke uiteenzetting van de stromingen die aan de systeemtheorie voorafgaan niet van belang is, kunnen verder lezen vanaf paragraaf 1.2.

Joop Willemse

2. Het systeembegrip en de belangrijkste kenmerken van open systemen

Samenvatting

Terwijl hoofdstuk 1 het karakter had van een situering, plaatsbepaling en eerste verkenning van de systeemtheorie, vormt dit hoofdstuk een inleiding in de systeemtheorie. De kernbegrippen uit de systeemtheorie komen aan de orde en ook het systeembegrip zelf wordt gedefinieerd en toegelicht.

Naast de sociale wetenschappen zijn er veel andere wetenschappen die van de systeembenadering gebruikmaken. Verschillende wetenschappen waarbinnen het ‘kijken vanuit het geheel naar de delen’ belangrijk wordt geacht, hanteren de systeembenadering op hun eigen wijze. Omdat de termen en begrippen afkomstig zijn uit de algemene systeemtheorie (AST), zijn ze vaak zeer algemeen en abstract geformuleerd, onafhankelijk van de wetenschap waarin ze worden toegepast. Zo wordt vaak van ‘elementen’, ‘objecten’ of ‘delen’ gesproken, waarmee binnen sociale systemen doorgaans individuen worden bedoeld. Dat klinkt vreemd en afstandelijk, maar het is wel juist, omdat ook binnen sociale systemen met deze termen niet altijd individuen worden aangeduid. Als men bijvoorbeeld de buurt als een systeem definieert, zijn de elementen niet alleen individuele bewoners, maar ook gezinnen, wooneenheden, instellingen, bedrijven, winkels, ondernemingen en gemeentelijke instellingen.

Joop Willemse

Deel II Zeven Uitgangspunten Met Betrekking Tot De Interactie Binnen Systemen

Voorwerk

3. Over de onmogelijkheid om niet te communiceren

Joop Willemse

4. Over de gelaagdheid van de communicatie

Het onderscheid tussen het inhouds-inhoudsaspect en het betrekkingsaspect

Samenvatting

Het onderscheid tussen het inhouds- en het betrekkingsaspect is geen willekeurig academisch onderscheid, maar verschaft ons een fundamenteel inzicht in het wezen van communicatie. Het vormt de kern van de theorie met betrekking tot de interactie binnen systemen.

Joop Willemse

5. De verwarringen tussen het inhouds- en het betrekkingsaspect

Samenvatting

Een goed begrip van de leerstof in dit hoofdstuk kan een leerervaring met zich meebrengen die ver over het bereik van de leerstof in het kader van een bepaalde beroepsopleiding heen reikt en die een leermoment ‘voor het leven zelf’ vormt.

Het onderscheid dat er binnen de systeemtheorie wordt gemaakt tussen het inhouds- en het betrekkingsaspect blijkt steeds weer uiterst relevant te zijn. Uitgangspunt 2, dat hierop betrekking heeft, is in hoofdstuk 4 aan de orde geweest. In dit hoofdstuk gaat de aandacht uit naar de manieren waarop er verschillende verwarringen tussen deze twee niveaus kunnen optreden.

Joop Willemse

6. De interpunctie van de interactie

Samenvatting

Het begrip interpunctie is een van de belangrijkste begrippen uit de systeemtheorie. Mensen hebben behoefte aan interpunctie omdat dat hun houvast biedt en structuur geeft aan hun bestaan. Mensen interpreteren de werkelijkheid verschillend, omdat ze op verschillende wijzen de begrippen oorzaak en gevolg toepassen in een reeks van gebeurtenissen. Dit ligt ten grondslag aan veel verschillen van inzicht en conflicten. Veel onenigheden komen voort uit de omstandigheid dat we nog niet of nauwelijks hebben leren denken in termen van circulaire causaliteit en de lineair-causale manier van denken in het Westen de heersende denkwijze is. De termen circulaire en lineaire causaliteit worden in dit hoofdstuk gedefinieerd en toegelicht. Het begrip interpunctie is een onderdeel van het begrip lineaire causaliteit.

Als de westerse wereld vertrouwder raakt met het circulair-causale denken en de voordelen daarvan, leidt dat wellicht tot een vermindering van het aantal conflicten. Het handelen van mensen wordt in belangrijke mate bepaald door hun beeld van de werkelijkheid. Als er iets wijzigt in dit beeld, is het waarschijnlijk dat het handelen ook verandert.

Joop Willemse

7. Analoge en digitale communicatie

Samenvatting

In dit hoofdstuk gaat het over digitale en analoge communicatie, de systeemtheoretische synoniemen voor verbale en non-verbale communicatie. Er is veel over verbale en non-verbale communicatie geschreven, maar veel van die literatuur verschaft weinig nieuwe inzichten.

De leerstof over digitale en analoge communicatie zoals die binnen de systeemtheorie is geformuleerd, vormt daarmee een aangenaam contrast en geldt als een interessante bijdrage aan het onderscheid tussen verbale en non-verbale communicatie.

We kennen de termen analoog en digitaal vooral uit de wereld van de techniek en van de micro-elektronica. Vooraf dient duidelijk gesteld te worden dat bij de bestudering van dit hoofdstuk niet in het bijzonder gedacht moet worden aan technische verworvenheden zoals sms’en, twitteren en andere communicatietechnieken, die de laatste jaren binnen het bereik van velen gekomen zijn. Over deze zaken gaat dit hoofdstuk niet.

Joop Willemse

8. Complementaire en symmetrische interactie

Samenvatting

De begrippen complementaire en symmetrische interactie stellen ons in staat een nadere differentiatie aan te brengen binnen de werkelijkheid van het betrekkingsniveau. De systeemtheorie gaat ervan uit dat elke interactie, elke interactiereeks en sommige relatiepatronen zich laten karakteriseren als complementair of symmetrisch. Hierbij staat de vraag centraal wie in een gegeven interactie de leiding heeft, het initiatief neemt en daarmee de aard van de interactie bepaalt of wie in de gegeven situatie de ander de baas is. In dit kader komt ook het begrip machtsstrijd aan de orde.

Joop Willemse

9. Paradoxale communicatie

Samenvatting

In de vorige hoofdstukken zijn de patronen verkend, volgens welke de communicatie tussen mensen pleegt te verlopen. De begrippen inhoud en betrekking, interpunctie, analoge en digitale communicatie en het onderscheid tussen complementaire en symmetrische interacties zijn in alle communicatiesituaties die zich maar kunnen voordoen relevant. Dit hoofdstuk gaat over een verschijnsel dat zich slechts in bepaalde situaties voordoet. Het gaat om een gedragsvorm, die doorgaans als problematisch en complicerend ervaren wordt. Het is van belang om van dit verschijnsel kennis te nemen om op basis hiervan dit communicatietype effectief te kunnen herkennen.

Joop Willemse

Deel III De Systeemtheorie In De Praktijk

Voorwerk

Nawerk

Titel: Anders kijken
Auteur: Joop Willemse
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-313-9213-1
Print ISBN: 978-90-313-9212-4
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-9213-1