Tijd voor zorg, zorg voor tijd

Wat is ‘tijd’ eigenlijk? Is ‘tijd’ een objectief of een subjectief verschijnsel? In dit hoofdstuk staan verschillende opvattingen over wat ‘tijd’ is. We beginnen met opvattingen uit de oudheid. Vroeger was ‘tijd’ verbonden met de cyclus van de natuur. De Grieken kenden verschillende tijdgoden, waaronder Chronos en Kairos. We zien dat ‘tijd’ meetbaar gemaakt wordt. In onze moderne tijd is ‘tijd’ een economisch artikel, maar tegelijk blijft ‘tijd’ ook iets dat beleefd wordt. Dat geldt zeker ook voor de zorg. Met een Persoonlijk Tijdplan kan de lezer de eigen situatie in kaart brengen. Het Persoonlijk Tijdplan is een handvat voor het bepalen van en het werken met een passende tijdstijl.

In dit hoofdstuk bekijken we tijdkwesties vanuit het perspectief van de cliënt, de professional en de organisatie van zorg. Tijd kan net zo goed een probleem zijn voor de mensen die zorg gebruiken als voor de mensen die zorg leveren. Gebruikers van zorg hebben te maken met wachttijden in de zorg. Hun ziekte of aandoening betekent sowieso een breuklijn in hun bestaan. Vooral als een ziekte langdurige beperkingen geeft, verandert het hele leven en ook de tijdsindeling op een dag. We beschrijven de belangrijkste belemmeringen en het probleem van wachten en afwachten vanuit de cliënt bekeken. Voor zorgverleners is de tijd die zij aan zorg besteden hun werktijd. Dat betekent al een ander perspectief dan de cliënt heeft. Zorgprofessionals ervaren tijdsproblemen in hun werk. In dit hoofdstuk staat ook een overzicht van dilemma’s die de zorgprofessionals ervaren als het om tijd gaat.

Mensen die als cliënt gebruikmaken van zorg zijn verschillend in de manier waarop zij met hun dag omgaan. In dit hoofdstuk behandelen we zes tijdstijlen van cliënten. Duidelijk wordt dat zij andere vragen hebben als het om afstemming van zorg gaat op hun tijdsbeleving en ritme. Zorgmedewerkers reageren ook niet hetzelfde op tijdsproblemen en situaties in hun werk. Er zijn in de praktijk ook bij hen grote verschillen in tijdstijl. De lezer krijgt zes tijdstijlen van zorgprofessionals te zien en kan bekijken wat zijn voorkeursstijl is.

Wat gebeurt er als zorgmedewerkers hun tijdvaardigheden gaan gebruiken om toe te komen aan de kerntaken in de zorg? Bewust tijd nemen levert tijd op en maakt de zorg effectiever. In dit hoofdstuk laten we dit zien met ervaringen en voorbeelden uit de praktijk. We beginnen met de belangrijke vaardigheid van ‘rust bewaren’, tijdens het bieden van zorg of behandeling of andere werkzaamheden. Het is mogelijk om keuzes te maken om gericht tijd te nemen, speciaal in het contact met cliënten. Het hoofdstuk bevat praktische handvatten om af te stemmen op de tijdstijl en het dagritme van cliënten. Ook komt het bewust tijd nemen voor eigen leerprocessen aan bod.

Een goede werkorganisatie en onderlinge samenwerking zijn praktische voorwaarden voor het kunnen bieden van goede zorgverlening en kwaliteit in het werk. Zorgprofessionals hebben eigen verantwoordelijkheid voor het op orde houden van deze basis. We beginnen met de kenmerken van een efficiënte werkorganisatie, gevolgd door de elementen van samenwerking en communicatie. Het hoofdstuk bevat tips voor effectief vergaderen en de tools van het Zorg4Kant, voor het samen stellen van prioriteiten, en het 3Luik voor 24-uurszorg.

In dit hoofdstuk staat een basis voor ‘Lean’ en ‘tijdsparend’ werken. Hoe kun je omgaan met overhead en indirecte tijd? Kunnen we méér tijd vrijmaken voor de zorg bij cliënten? Op welke praktische manieren kun je dit doen? De principes van Lean en tijdsparend werken worden beschreven. Zorgprocessen kunnen volgens ‘push’ en ‘pull’ plaatsvinden. Door veel meer te werken vanuit de vraag en behoefte van de eindklant kan het werkproces worden opgeschoond. Hulpmiddelen zijn Tijdmetingen, 5S-model, visueel management, nieuwe communicatievormen als ‘Keek op de Week’ en het aanpakken van tijdvreters en overbodige zorg.

In dit hoofdstuk bespreken we de invloed van organisatie, werkcultuur en management op de manier waarop er met tijd wordt omgegaan, de zogenaamde ‘tijdcultuur’. We brengen in kaart hoe timing van zorg in de organisatie plaatsvindt. Het management heeft een voorbeeldfunctie als het gaat om goed omgaan met tijd en aandacht. Coaching op tijdsdruk ondersteunt teams bij het aanpakken ervan. Zelforganisatie is een verschijnsel in opkomst in de zorg. Dit hoofdstuk bespreekt de randvoorwaarden.

In dit slothoofdstuk vragen we de lezer om zijn of haar eigen tijdplan te benutten als het gaat om goed omgaan met tijd in de zorg. Dit Persoonlijk Tijdplan is opgenomen in par. 1.​7, tab. 1.​1. We beginnen met de voordelen van een persoonlijke tijdstrategie en eindigen met de laatste adviezen voor goed gebruik van tijd in de praktijk. Neem het heft in eigen hand en zorg voor jouw tijd.