Praktijkonderzoek

Onderzoek kan starten bij een probleem of een succes. Bijvoorbeeld als het nodig is een probleem op te lossen of als het nodig is te snappen waarom iets zo goed ging; zo is het mogelijk om er lessen uit te trekken. Om succesvol praktijkonderzoek te doen, helpt het als je nieuwsgierig bent naar dit probleem of succes. Er is ook urgentie nodig: er moet een vraag zijn waarvan je het je niet kunt permitteren hem onbeantwoord te laten. Elk van deze drie ingrediënten (een probleem of succes, nieuwsgierigheid en urgentie) kan het startpunt zijn voor een onderzoek. Bijvoorbeeld: het ziekteverzuim is hoog en in de afdelingsvergadering is besloten dat het tijd is om in actie te komen (er is een duidelijk probleem en het is urgent). Iemand wil graag meer te weten komen over de relatie tussen loopbaanfase en leergedrag (nieuwsgierigheid als startpunt). Een project dreigt mis te lopen en alle blikken zijn op jou gericht (het is urgent). Meestal komt een onderzoek pas echt van de grond als elk van de drie elementen aanwezig is. Er is niet alleen een probleem, maar de betrokkenen voelen ook urgentie en nieuwsgierigheid.

Praktijkonderzoek is niet alleen bruikbaar om iets te weten te komen, maar ook – en vooral – om te leren en iets te veranderen. Het leerproces valt dan in feite samen met het veranderproces. Praktijkonderzoek kan op deze manier individuen, teams en zelfs organisaties helpen leren en bijdragen aan verandering.

Een onderzoeksaanpak is bedoeld als hulp voor de onderzoekers om systematisch te werk te gaan. In een onderzoeksaanpak staan de uitgangspunten voor de manier van werken (zie hoofdstuk 2), er staat in wie in het onderzoek gaan meedoen en welke methoden gebruikt worden. Omdat het steeds gaat om onderzoek waarmee niet alleen een vraag beantwoord wordt, maar waarmee ook een verandering in gang gezet wordt, moet de aanpak niet alleen afgestemd zijn op de onderzoeksvraag. Het moet ook bijdragen aan het leerproces van en de interactie tussen de betrokkenen.

Het onderzoeksontwerp ligt er, de volgende stap is het verzamelen van gegevens. Deze fase is vooral een kwestie van ‘gewoon doen’, daarom in dit hoofdstuk geen theorie of stappenplan. In plaats daarvan beschrijven we de obstakels die zich onderweg kunnen voordoen en geven we tips voor het nemen van deze hindernissen.

Dit hoofdstuk presenteert verschillende onderzoeksmethoden en laat zien welke methode op welk moment het best bruikbaar is. Het zijn stuk voor stuk methoden die zowel bijdragen aan het systematisch verzamelen van gegevens als het leerproces van de betrokkenen stimuleren. Sommige methoden liggen voor bepaalde typen onderzoek meer voor de hand. Ook hier geldt dat de eigen voorkeuren en de praktische mogelijkheden uiteindelijk mede bepalen hoe het onderzoek eruit gaat zien.

Nu de gegevens verzameld zijn, is het tijd om terug te gaan naar het startpunt van het onderzoek en terug te halen op welke vraag het onderzoek antwoord moest geven en welke verandering het in gang moest zetten. Nu is het zaak om de gegevens te analyseren om op deze vragen een antwoord te vinden. Daarna is het mogelijk de bevindingen nog eens voor te leggen aan de mensen die deelnamen aan het onderzoek. Zo kunnen de vondsten gevalideerd worden. Ten slotte is er nog de presentatie, een mooi product om de bevindingen aan anderen te laten zien. Omdat het onderzoek niet alleen een antwoord op een vraag moest geven, maar ook zou moeten bijdragen aan een verandering is het zaak om voor deze drie fases van het onderzoek – analyseren, valideren en presenteren – een aanpak te kiezen die bijdraagt aan die verandering.

De tegels achter in het boek… Dit hoofdstuk bevat uitspraken en cartoons over onderzoek. Gebruik ze naar eigen inzicht. Ze kunnen anderen om je heen misschien stimuleren om nieuwsgierig te worden en op onderzoek uit te gaan.