Patiënteninformatie Mond- en Kaakziekten

Voorwerk

Aften

Samenvatting

Sommige mensen worden regelmatig geplaagd door pijnlijke zweertjes in de mond. Deze zweertjes, aften, kunnen op iedere leeftijd voorkomen. De oorzaak is onduidelijk. Een misverstand is, dat aften ontstaan door vitaminetekort of voedselallergie.

Isaäc van der Waal

Amalgaampigmentatie

Samenvatting

Bij het trekken van een kies waarin een amalgaamvulling zit, kunnen, onvermijdelijk, weleens kleine metaalfragmentjes in het mondslijmvlies terecht komen, hetzij in het tandvlees hetzij in het omgevende slijmvlies, bij voorbeeld van de wang.

Isaäc van der Waal

Bloedblaar

Samenvatting

Een bloedblaar, zoals deze op de huid weleens voorkomt, is in de mond nogal zeldzaam. De oorzaak is onbekend. Er is eigenlijk nooit sprake van een onderliggende ziekte en laboratoriumonderzoek heeft in deze situatie geen zin. Bloedblaren doen zich meestal pas op oudere leeftijd voor.

Isaäc van der Waal

Botknobbels

Samenvatting

Op het gehemelte en ook aan de binnenkant van de onderkaak en soms ook aan de buitenkant van de bovenkaak kunnen op volwassen leeftijd botknobbels tot ontwikkeling komen. Soms gaat het om een enkele knobbel, maar soms ook om meerdere tegelijk.

Isaäc van der Waal

Fibroom

Samenvatting

Fibroom is de vakterm voor een goedaardige zwelling van het slijmvlies. Meestal wordt de zwelling veroorzaakt door een scherpe rand van een tand of kies, maar ook door bij gewoonte bijten op bijvoorbeeld de wang of de tongpunt.

Isaäc van der Waal

Herpes virus

Samenvatting

Iedereen draagt talrijke virussen bij zich. Virussen worden al in de kinderjaren van mens tot mens overgebracht. Een bekend virus, dat in en rond de mond tot infecties kan leiden, is het herpes simplex virus. Deze infectie gaat meestal met koorts gepaard. In de mond komen daarbij talrijke pijnlijke blaasjes en zweertjes voor.

Isaäc van der Waal

Leukoplakie

Samenvatting

Leukoplakie is de vakterm voor een onbegrepen witte of wit-rode afwijking van het mondslijmvlies. Leukoplakie komt vooral voor bij mensen die veel roken.

Isaäc van der Waal

Lichen planus

Samenvatting

Lichen planus is een chronische, ontstekingsachtige ziekte van de huid en/ of slijmvliezen, die meestal pas op volwassen leeftijd optreedt. De oorzaak is onbekend. Lichen planus is niet besmettelijk.

Isaäc van der Waal

Mondkanker

Samenvatting

Mondkanker is vergeleken met bijvoorbeeld borst- of prostaatkanker nogal zeldzaam. Mondkanker ontstaat vrijwel altijd uit het slijmvlies (in de mond wordt bij het dekweefsel niet van huid maar van slijmvlies gesproken). Meestal komt mondkanker pas op middelbare en hogere leeftijd voor. Mondkanker wordt vooral veroorzaakt door bovenmatige rook- en drinkgewoontes. Slechts een enkele keer komt mondkanker voor bij mensen die nooit hebben gerookt en weinig of geen alcohol hebben gedronken.

Isaäc van der Waal

Mondwratjes

Samenvatting

Zoals er wratjes op de huid kunnen voorkomen, bijvoorbeeld op de vingers bij kinderen, zo kunnen wratjes ook in de mond voorkomen. De vakterm voor deze mondwratjes is papilloom.

Isaäc van der Waal

Schimmelinfectie

Samenvatting

Iedereen draagt in zijn of haar mond miljoenen bacteriën en schimmels bij zich. Onder normale omstandigheden leidt dat niet tot ontstekingen. Er kunnen echter omstandigheden zijn, waarbij bepaalde bacteriën of schimmels de overhand krijgen en dan leiden tot ontsteking in de mond.

Isaäc van der Waal

Slijmcyste

Samenvatting

Slijmcysten komen eigenlijk alleen maar op de onderlip, de mondbodem en een enkele maal onder de tongpunt voor. Een slijmcyste op de onderlip wordt een mucokèle genoemd. Bij voorkomen in de mondbodem (het gebied vooraan onder de tong) wordt gesproken van een ranula (=kikkergezwel).

Isaäc van der Waal

Spatadertjes

Samenvatting

In de mond en op de lippen kunnen vooral op wat oudere leeftijd spatadertjes ontstaan. In vaktaal wordt gesproken over flebectasieën of varices.

Isaäc van der Waal

Speekselsteen

Samenvatting

Net zoals niersteentjes en steentjes in de galblaas kunnen er ook in de speekselklieren steentjes worden gevormd. De precieze oorzaak van het ontstaan van speekselsteentjes is onbekend. Ze kunnen soms al op jonge leeftijd voorkomen.

Isaäc van der Waal

Tandgezwel

Samenvatting

In de kaak blijkt een enkele maal een soort goedaardig gezwel van tandstructuren tot ontwikkeling te komen. In vaktaal wordt hier het woord “odontoom” voor gebruikt. De oorzaak van het ontstaan van een odontoom is onbekend.

Isaäc van der Waal

Ontstoken tandkas

Samenvatting

Na het trekken van een tand of kies zal de lege tandkas (in het Latijn aangeduid als alveole) zich opvullen met bloed en zal er een stolsel ontstaan. Al na enkele weken wordt dit stolsel vervangen door een soort littekenweefsel en daarna door bot. Het is niet duidelijk, waarom het stolsel soms voortijdig uit elkaar valt en dan een lege tandkas achterlaat. Een tandkas waaruit het stolsel is verdwenen, wordt in vaktaal aangeduid met “dry socket” of alveolitis.

Isaäc van der Waal

Tandvleesgezwel

Samenvatting

Een plaatselijke verdikking van het tandvlees wordt in vaktermen een epulis genoemd. Meestal berust een tandvleeszwelling op irritatie, bijvoorbeeld door tandsteen. Een epulis kan zich ook voordoen tijdens de zwangerschap (“zwangerschaps-epulis”). Er kunnen ook andere oorzaken van een tandvleesverdikking zijn, bijvoorbeeld het gebruik van sommige geneesmiddelen.

Isaäc van der Waal

Tong- en mondbranden

Samenvatting

Vooral op middelbare en oudere leeftijd kan weleens een zeer onaangenaam gevoel van branderigheid van de tong of de mond ontstaan.

Isaäc van der Waal

Beslagen tong

Samenvatting

Mensen klagen weleens over het beslagen zijn van hun tong, soms vanwege het aspect (“mijn tong ziet er zo vies uit”) en soms vanwege een ongename smaak of een onprettig gevoel. Wanneer het beslag erg dik is, kan er enige gelijkenis zijn met haren en wordt weleens de term “haartong” gebruikt.

Isaäc van der Waal

Gegroefde tong

Samenvatting

Bij veel mensen komen op het oppervlakte van de tong kleine en soms wat grotere groefjes voor. In vaktaal wordt gesproken over een fissuurtong. De groefjes kunnen allerlei vormen aannemen. Meestal komen ze pas op middelbare leeftijd tot uiting. Ze moeten niet worden beschouwd als een ziekte, maar als een normaal ontwikkelinsverschijnsel van de tong, ook al komt deze groefvorming niet bij iedereen voor. In ieder geval heeft de groefvorming niets te maken met voeding, zoals vitaminegebrek.

Isaäc van der Waal

Landkaarttong

Samenvatting

Een landkaarttong is de benaming voor een goedaardige afwijking, die wordt gekenmerkt door een steeds wisselend aspect van de tong. Meestal gaat het om grillig verlopende witte lijnen rondom een gebied van roodheid.

Isaäc van der Waal

Pigmentvlekken

Samenvatting

Op de lippen, de tong, het tandvlees en het overige mondslijmvlies kunnen door verschillende oorzaken bruine en soms bruin-zwarte, vrijwel altijd onschuldige verkleuringen optreden. Deze worden meestal veroorzaakt door hetzelfde pigment (melanine), dat de huid bruin verkleurt bij blootstelling aan zonlicht. Soms berust de verkleuring op metaalstof van een in het verleden aangebrachte amalgaamvulling in een kies; dit is een onschuldige pigmentatie, die geen behandeling behoeft.

Isaäc van der Waal

Een rode plek midden op de tong

Samenvatting

Er kan midden op de tong weleens een gladde rode plek ontstaan. Soms gaat dat gepaard met een irriterend gevoel, maar soms ook niet. Omdat rode plekken in de mond meerdere oorzaken kunnen hebben, worden de patiënten meestal verwezen naar een specialist.

Isaäc van der Waal

Witte vlekjes op de kaakfoto

Samenvatting

Op röntgenfoto’s van onder- en bovenkaak worden soms witte vlekjes aangetroffen rond het gebied van de tanden en kiezen en soms ook buiten het kaakbot. Meestal zal de tandarts kunnen uitleggen wat de oorzaak van de vlekjes is en in de meeste gevallen is geen verder onderzoek of controle vereist. Soms zal de tandarts echter een beroep op een kaakchirurg doen om na te gaan wat de oorzaak van de vlekjes is. Zo kunnen kalkafzettingen in de speekselklieren (speekselstenen) voorkomen en ook weleens in lymfklieren in de hals en, nog een mogelijkheid, in de slagaders in de hals. Deze kalkafzettingen veroorzaken meestal geen klachten. Toch is het verstandig uit te zoeken wat de oorzaak is. De kaakchirurg is op dit terrein meer ervaren dan de tandarts en kan desgewenst CT-opnames (laten) maken.

Isaäc van der Waal

Wang-, tong- en lipbijten

Samenvatting

Sommige mensen kauwen of zuigen regelmatig op hun wangen, de tongranden of lippen. Velen zijn zich niet van deze gewoonte bewust, hoewel mensen uit de directe omgeving het weleens opvalt. Door de kauwgewoonte kunnen witte of wit-gele schilferingen van het slijmvliesoppervlak ontstaan. Soms worden deze als irritant ervaren, maar meestal ontbreken verdere klachten. In vaktaal wordt hier gesproken over morsicatio buccarum (bij herhaling, uit gewoonte bijten of zuigen op de wangen) of morsicatio labiorum, wanneer het de lippen betreft.

Isaäc van der Waal

PV 26. Pyogeen granuloom

Samenvatting

Een pyogeen granuloom is een onbegrepen, ontstekingsachtige zwelling van het mondslijmvlies. Vermoedelijk is het een sterke weefselreactie op kleine beschadiging van het mondslijmvlies. De afwijking is geheel onschuldig.

Isaäc van der Waal

PV 27. Witte sponsnaevus

Samenvatting

Een witte sponsnaevus is een onschuldige afwijking van het mondslijmvlies.

Isaäc van der Waal

PV 28 Verruciform xanthoom

Samenvatting

Een verruciform xanthoom (verruca is het Latijnse woord voor wrat, terwijl xanthoom “vetachtig” betekent) is een tamelijk zeldzame, goedaardige afwijking van het mondslijmvlies. De oorzaak is onbekend. Er is geen bewijs voor een virus als oorzaak. De afwijking is niet besmettelijk.

Isaäc van der Waal

PV 29 Erythema multiforme

Samenvatting

Erythema multiforme is een ontstekingsachtige, niet besmettelijke aandoening van de huid en/of slijmvliezen. Erythema betekent roodheid, terwijl multiforme betrekking heeft op de veelvormigheid waarin deze ziekte zich kan voordoen. Het betreft vooral kinderen en jongvolwassenen.

Isaäc van der Waal

PV 30 Cheilitis actinica

Samenvatting

Cheilitis actinica is een door zonlicht veroorzaakte ontstekingsachtige afwijking van de lippen. Meestal betreft het de onderlip. De afwijking komt vooral bij mannen voor. Vaak betreft het oudere mannen, die beroepshalve veel in de buitenlucht werken of hebben gewerkt.

Isaäc van der Waal

PV 31 Cheilitis granulomatosa

Samenvatting

Cheilitis chranulomatosa is een chronische ontstekingsachtige aandoening van de lippen. Het is een relatief zeldzame aandoening, die vooral op jongvolwassen en middelbare leeftijd voorkomt. De oorzaak is onbekend.

Isaäc van der Waal

PV 32. Vaatmisvormingen

Samenvatting

In en rond de mond kunnen zich om onbekende redenen vaatmisvormingen voordoen. Deze zijn vaak al vanaf de geboorte aanwezig. Het kan gaan om misvormingen van bloedvaten (aders en soms slagaders of een combinatie daarvan); er wordt dan gesproken over een hemangioom. Wanneer het om misvorming van lymfevaten gaat, wordt gesproken over een lymfangioom. Hemangiomen en lymfangiomen uiten zich vaak als een zwelling van het slijmvlies. Hemangiomen zijn meestal blauwig van kleur, terwijl lymfangiomen meestal geen afwijkende kleur hebben, maar wel een wat hobbelig aspect van het slijmvlies kunnen veroorzaken.

Isaäc van der Waal

PV 33 Lipoom

Samenvatting

Een lipoom is een goedaardig gezwel van vetweefsel, Het is een betrekkelijk zelden in de mond voorkomende afwijking. De oorzaak is volledig onbekend. Meestal komt een lipoom pas op middelbare of hogere leeftijd tot uiting.

Isaäc van der Waal

PV 34. Granulairceltumor

Samenvatting

Een granulairceltumor is een betrekkelijk zeldzaam, goedaardig gezwel. Bij onderzoek door de microscoop blijken de cellen van het gezwel een korrelige (=granulaire) inhoud te hebben. De oorzaak van het ontstaan van dit gezwel is onbekend. Het kan overal in het lichaam voorkomen, bij voorbeeld op de huid, maar de voorkeursplaats is het slijmvlies van de mond en, vreemd genoeg, vooral van de tong.

Isaäc van der Waal

PV 35. Mediane rhomboïde glossitis

Samenvatting

Mediane rhomboïde glossitis is een aanduiding voor een vaak, maar niet altijd, in het midden van de tong gelegen rode, vlakke maar soms ook iets hobbelige plek. Deze plek kan enigszins ruitvormig (=rhomboïd) zijn. De afwijking lijkt te berusten op een plaatselijke ontsteking (-itis) van de tong (=glossa), vandaar de term glossitis. In sommige gevallen lijkt de afwijking te worden veroorzaakt door schimmels , die oppervlakkig het slijmvlies binnendringen. Soms leidt dit tot klachten van irritatie. Bevorderende factoren zijn roken en het gebruik van hormoonbevattende spray, bij voorbeeld bij astmatische klachten. In sommige gevallen is er geen oorzaak aantoonbaar.

Isaäc van der Waal

PV 36. Papillae foliatae

Samenvatting

Papillae foliatae zijn bij mensen, in tegenstelling tot bij sommige dieren, meestal nauwelijks tot onwikkeling gekomen bladvormige (=folia) papillen achteraan op de tongranden. Bij sommige mensen zijn ze echter duidelijk aanwezig en kunnen ze bovendien een enkele maal ontstoken raken. In vaktaal wordt hier de Engelse term “foliate papillitis” voor gebruikt. Een dergelijke ontsteking, waarvan de oorzaak onbekend is (roken?) kan zich aan één kant maar soms ook aan beide kanten van de tong voordoen. Het betreft bijna altijd mensen van middelbare en hogere leeftijd

Isaäc van der Waal

PV 37. Tandvleescyste

Samenvatting

Een cyste is een bolletje gevuld met vocht. Waarom zo’n bolletje ontstaat, is vaak niet duidelijk. Soms wordt een cyste veroorzaakt door een ontsteking, maar vaak is er geen aanwijsbare oorzaak. Dat is ook het geval bij een cyste van het tandvlees in de boven- of onderkaak. Het is een betrekkelijk zeldzame cyste, die eigenlijk altijd als een kleine zwelling aan de wangkant van het tandvlees ontstaat, meestal niet meer dan een centimeter groot wordt.

Isaäc van der Waal

PV 38. Melanoom

Samenvatting

Een melanoom is een kwaadaardige woekering van pigmenthoudende cellen van de huid en de slijmvliezen. Melanomen komen vooral op de huid ; daarbij is overmatige blootstelling aan zonlicht de belangrijkste oorzaak. Melanomen komen zelden in het mondslijmvlies voor. De oorzaak van een in de mond voorkomend melanoom is volledig onbekend. Mondmelanomen komen vooral op middelbare en oudere leeftijd voor. Meestal is sprake van een blauwe of bruine gepigmenteerde zwelling van het mondslijmvlies, soms zonder verdere klachten. Om de diagnose met zekerheid te kunnen stellen is het nodig een klein weefselstukje te verwijderen voor onderzoek door de patholoog.

Isaäc van der Waal

PV 39. Stomatitis nicotina

Samenvatting

Stomatis nicotina is een ontstekingsachtige verandering van het gehemelteslijmvlies. De afwijking wordt veroorzaakt door roken. Vaak wordt vermeld, dat dit verschijnsel alleen voorkomt bij pijprokers, maar het kan even goed voorkomen bij het roken van sigaretten. Stomatitis komt meestal pas op oudere leeftijd voor en veroorzaakt geen verdere klachten.

Isaäc van der Waal

PV 40. Non-hodgkin-lymfoom

Samenvatting

Lymfoom is een term voor een kwaadaardig gezwel van lymfkliercellen. Dit wordt ook wel lymfklierkanker genoemd. Dergelijke gezwellen kunnen overal in het lichaam voorkomen, soms op meerdere plaatsen tegelijk. Een lymfoom ontstaat een enkele maal in de mondholte. Lymfomen worden onderverdeeld naar gelang van de aanwezigheid van een bepaald celtype in hodgkin-lymfomen en non-hodgkin-lymfomen. Binnen deze twee hoofdgroepen worden op grond van bepaalde celkenmerken weer diverse subgroepen onderscheiden, ieder met een verschillend biologisch gedrag, variërend van zeer mild tot agressief.

Isaäc van der Waal

PV 41. Simpele botcyste

Samenvatting

Een simpele botcyste is een door onbekende oorzaak ontstane, soms enkele centimeters grote, holte in het bot. Deze holtevorming kan zich in bijvoorbeeld de bovenbenen voordoen, maar ook in het kaakbot. Het betreft vrijwel altijd de onderkaak.

Isaäc van der Waal

PV 42. Latente botcyste

Samenvatting

Een latente botcyste is de benaming van een donkere plek op een röntgenfoto die in de hoek van de onderkaak kan worden aangetroffen. Het is een relatief zeldzame bevinding, die niet blijkt te berusten op een afwijking, maar eenvoudigweg wordt veroorzaakt door een onschuldige indeuking aan de binnenkant van de onderkaak. Er zijn dan ook geen klachten en het gaat altijd om een toevalsbevinding op een röntgenfoto die om een andere reden is gemaakt. Dit verschijnsel wordt alleen bij volwassenen aangetroffen, vooral bij mannen. Waarom dit verschijnsel vaker bij mannen dan bij vrouwen voorkomt, is onbekend.

Isaäc van der Waal

PV 43. Folliculaire cyste

Samenvatting

Rond een nog in het kaakbot gelegen tand of kies kan zich in het om de tand of kies gelegen tandzakje (=follikel) door een onbekende oorzaak vocht ophopen. Dit wordt een folliculaire cyste genoemd. Een dergelijke zich in het kaakbot uitbreidende cyste kan soms grote afmetingen aannemen.

Isaäc van der Waal

PV 44. Radiculaire cyste

Samenvatting

Wanneer een tand of kies van binnen is afgestorven, meestal ten gevolge van tandbederf, maar soms door een in het verleden opgelopen klap tegen de tand, ontwikkelt zich aan de wortelpunt een ontsteking. Deze is vaak chronisch van aard en kan jarenlang onopgemerkt blijven zonder verdere klachten te veroorzaken. In een dergelijke ontsteking kan soms een cyste ontstaan.

Isaäc van der Waal

PV 45. Residuale cyste

Samenvatting

Aan een tand of kies kan aan de wortelpunt een ontsteking ontstaan. De oorzaak is het afgestorven zijn van het binnenste deel van de tand of kies. In een wortelpuntontsteking kan een cyste tot ontwikkeling komen. Dat is een met vocht gevulde blaas, die geleidelijk aan groter kan worden. Dit wordt een radiculaire (radix=wortel) cyste genoemd. Vaak kan een radiculaire cyste met succes worden behandeld door middel van een wortelkanaalbehandeling. Er kunnen redenen zijn om een tand of kies, waaraan zich een radiculaire cyste bevindt, te verwijderen samen met de cyste. Een enkele keer blijkt daarbij de cyste of een deel daarvan achtergebleven te zijn in het kaakbot. Dit wordt een residuale cyste genoemd. Op de röntgenfoto is een residuale cyste te zien als een donkere vlek in het kaakbot op een plaats waar een gebitselement is verwijderd.

Isaäc van der Waal

PV 46. Keratocysteuze dentogene tumor (“Keratocyste”)

Samenvatting

In het kaakbot kan om onbekende redenen wel eens een cyste, een met vocht gevulde blaas, ontstaan met enkele bijzondere eigenschappen en kenmerken. Deze cysteuze afwijking werd in het verleden een keratocyste genoemd, maarde thans meer gangbare naam is keratocysteuze dentogene tumor (KDT). Ondanks het gebruik van het woord “tumor” is sprake van goedaardig, maar soms wel hardnekkig gedrag.

Isaäc van der Waal

PV 47. Ameloblastoom

Samenvatting

Een ameloblastoom is een goedaardig gezwel, dat ontstaat uit cellen die te maken hebben gehad met de vorming van tanden en kiezen. Het gezwel is vrijwel altijd in het kaakbot gelegen. De oorzaak van het ontstaan is onbekend. Een ameloblastoom kan zich geleidelijk uitbreiden zonder klachten te veroorzaken. Het wordt dan ook vaak als toevalsbevinding op een röntgenfoto ontdekt. Een enkele keer is sprake van een zwelling van het kaakbot. De diagnose kan alleen op grond van weefselonderzoek door de patholoog worden vastgesteld. Soms is sprake van een “verrassingsdiagnose” in een uit de kaak verwijderde afwijking, waarbij een ameloblastoom niet waarschijnlijk leek.

Isaäc van der Waal

PV 48. Fibreuze dysplasie

Samenvatting

Fibreuze dysplasie is een op zichzelf goedaardige stoornis in de vorming van beenweefsel. De oorzaak is een eiwitdefect in een van de chromosomen. Waarom dit optreedt, is niet bekend. Hoe vroeger tijdens het leven het eiwitdefect optreedt, soms zelfs al voor de geboorte, hoe groter de gevolgen zijn. Bij vroeg ontstaan kunnen er ook huidafwijkingen en hormonale afwijkingen optreden.

Isaäc van der Waal

PV 49. Reuscellaesie, centraal

Samenvatting

Een reuscellaesie is een goedaardige afwijking, die voor een belangrijk deel bestaat uit cellen, waarin niet, zoals normaal, één kern aanwezig is, maar meerdere. De cel heeft daardoor een grotere afmeting en wordt meerkernige reuscel genoemd. Een enkele keer ontwikkelt een reuscellaesie zich buiten (perifeer) het kaakbot maar veel vaker is de laesie in (centraal) het kaakbot gelegen. Er is vrijwel nooit een aantoonbare oorzaak in het spel, behoudens de zeldzame situatie waarin de afwijking het gevolg is van een ziekte in een van de bijschildkliertjes. Dit kan met behulp van bloedonderzoek gemakkelijk worden bepaald. Een centrale reuscellaesie kan op alle leeftijden ontstaan en uit zich meestal als een verdikking van de kaak. Er zijn meestal geen andere klachten. Op de röntgenfoto wordt een niet kenmerkende zwarte verandering gezien. De diagnose kan alleen worden gesteld aan de hand van een uit de afwijking uitgenomen weefselstukje.

Isaäc van der Waal

PV 50. Osteosarcoom

Samenvatting

Een osteosarcoom is een kwaadaardig gezwel dat ontstaat vanuit het bot (=botkanker). Het gezwel kan op alle plaatsen in het skelet kan voorkomen en ook in het bot van onder- of bovenkaak. De oorzaak is onbekend. Botkanker kan soms al bij kinderen en jongvolwassenen voorkomen. De daarmee gepaarde klachten kunnen variëren van een niet pijnlijke zwelling tot los gaan staan van een of meer tanden en kiezen, of het gevoelloos raken van de onderlip aan de kant waar het gezwel zich bevindt.

Isaäc van der Waal