Ervaringen en ondersteuningsbehoeften van leefstijlcoaches in het gebruik van digitale coachingsmiddelen bij cliënten met overgewicht

De helft van de volwassenen in Nederland heeft matig tot ernstig overgewicht met gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico’s [1, 2]. Als aanpak voor overgewicht is vanuit de gezondheidszorg de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) ontwikkeld, waarbij aandacht is voor gedragsverandering op het gebied van verschillende leefstijlfactoren, zoals voeding en beweging [3]. Een aantal GLI-programma’s wordt sinds 2019 vergoed door verzekeraars. Voor vergoeding vanuit het basispakket is een erkenning vanuit het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu nodig. Deze GLI-programma’s worden erkende GLI’s genoemd. Deze worden gegeven door hbo-opgeleide leefstijlcoaches, onder wie diëtisten, fysiotherapeuten en oefentherapeuten, en hebben als doel overgewicht bij cliënten te verminderen. De begeleiding door de leefstijlcoach vindt face-to-face plaats via individuele en groepssessies [4].

Naast deze fysieke coaching zijn er mogelijkheden om de cliënt op afstand te begeleiden. Meerdere onderzoeken tonen aan dat coaching via digitale coachingsmiddelen, zoals een mobiele app en draagbare sensoren, een veelbelovende aanpak is om cliënten te begeleiden naar een gezonde(re) leefstijl [5‐8]. De inzet van e‑health kan leiden tot verbeterde patiënttevredenheid, een toename van de therapietrouw en zelfmanagement van de cliënt [9].

Door online coaching kunnen professionals hun cliënt op afstand begeleiden bij het veranderen van gedrag [10]. Ook kan digitale communicatie de cliënt tijd besparen [11]. Daarnaast kunnen professionals de cliënt via online coaching, buiten de fysieke sessies om, van informatie voorzien over het eigen gezondheidsgedrag en de mogelijkheid bieden om in de eigen omgeving aan een gezonde leefstijl te werken [12, 13].

In dit onderzoek definiëren we digitale coachingsmiddelen als digitale middelen om cliënten te ondersteunen bij een gezonde leefstijl. We gaan hierbij uit van bestaande middelen en van specifieke programma’s die voor online coaching zijn gemaakt. Er is een verscheidenheid aan middelen die hiervoor ingezet kunnen worden, zoals web- en mobiele applicaties, draagbare sensoren, videocommunicatie en online programma’s met een spelelement [14].

In de praktijk wordt weinig gebruikgemaakt van digitale coachingsmiddelen bij de begeleiding van cliënten [15, 16]. Een van de mogelijke verklaringen hiervoor is dat het professionals ontbreekt aan de juiste kennis en digitale competenties [9]. Het gebruik van digitale coachingsmiddelen vereist een andere werkwijze van professionals [15, 16]. Daarnaast sluiten de digitale coachingsmiddelen mogelijk niet voldoende aan op de behoeften van de cliënt of beschikt de cliënt misschien niet over de benodigde digitale vaardigheden [9, 10]. Ook wordt genoemd dat er problemen zijn met de financiering van coaching met e‑health en dat toepassing van e‑health de werkdruk van professionals verhoogt [11, 17]. Ten slotte kunnen professionals terughoudend zijn bij het inzetten van digitale tools vanwege onduidelijkheid of twijfels over de zorgvuldige omgang met privacygevoelige gegevens [18].

De maatregelen tijdens de COVID-19-pandemie zijn een stimulans gebleken voor het toepassen van digitale coaching. Uit recent onderzoek blijkt dat zorgprofessionals meer zijn gaan beeldbellen en het aantal e‑consulten en patiëntportalen is toegenomen [11]. Artsen, verpleegkundigen en cliënten zijn in deze periode positiever gaan denken over digitale zorg [11]. Voor leefstijlcoaches zorgde de coronacrisis ook voor een toename in het gebruik van digitale coachingsmiddelen – cliënten werden veelal op afstand begeleid door middel van telefonische of videoconsulten [19]. Zo hebben leefstijlcoaches en cliënten ervaring kunnen opdoen met videocommunicatie. Het is echter nog niet bekend in hoeverre andere digitale coachingsmiddelen zijn toegepast en op welke manier leefstijlcoaches die inzetten, hoe ze dit ervaren en welke ondersteuningsbehoeften ze hebben.

Om het gebruik te stimuleren is inzicht nodig in de ervaringen en ondersteuningsbehoeften van leefstijlcoaches ten aanzien van de inzet van digitale technologie. Daarom richt dit onderzoek zich op de volgende vraag: wat zijn de ervaringen en (ondersteunings)wensen van leefstijlcoaches in het gebruik van digitale coachingsmiddelen bij leefstijlbegeleiding van cliënten met een gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico?

Het hoofddoel van dit onderzoek was om de ervaringen en (ondersteunings)wensen van leefstijlcoaches in het gebruik van digitale coachingsmiddelen bij leefstijlbegeleiding van cliënten met een gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico in kaart te brengen. Vergelijkbare onderzoeken zijn gedaan bij verschillende professionals in de zorg [9, 10, 16]. Voor zover wij weten is dit onderzoek nog niet eerder verricht onder leefstijlcoaches.

Voor de begeleiding van cliënten passen leefstijlcoaches videocommunicatie het meest toe. Daarnaast worden ook apps en websites geregeld ter ondersteuning van de begeleiding gebruikt. De deelnemers van beide groepen zien voordelen in het gebruik van digitale coachingsmiddelen, zoals het bevorderen van de zelfredzaamheid van de cliënt. De deelnemers die de vragenlijst invulden en aan de focusgroepen deelnamen geven aan dat ze door de COVID-19-maatregelen meer ervaring hebben opgedaan met het gebruik van digitale coachingsmiddelen en hier positiever over zijn gaan denken. De bevindingen uit dit onderzoek komen overeen met eerder onderzoek rond dit thema en bevestigen dat zorgprofessionals sinds de COVID-pandemie meer gebruikmaken van technologie en hier ook positiever tegenover staan [11, 22, 23].

De leefstijlcoaches lopen ook aan tegen barrières bij het gebruik van online toepassingen. Zo wordt online groepsbegeleiding als minder effectief ervaren dan face-to-face groepsbegeleiding omdat er weinig interactie tussen de groepsleden plaatsvindt en non-verbaal gedrag minder goed waarneembaar is. Bevindingen uit onderzoek laten ook zien dat face-to-face dialogen tussen deelnemers meer open zijn en meer overdenking vereisen dan dialogen in een online omgeving [24]. Daarnaast kan het gebruik van digitale coachingsmiddelen meer tijd kosten en ontbreekt het vaak aan een koppeling met cliëntendossiers. Deze bevindingen worden bevestigd vanuit de Nederlandse e‑healthmonitor 2021, waarbij zorgprofessionals als nadeel aangeven dat digitale communicatie de werkdruk verhoogt [11]. Verder blijkt dat deze vorm van coaching te moeilijk wordt bevonden voor minder digitaalvaardige cliënten. Het onderzoek van Kloek et al. laat zien dat de digitale vaardigheden van de cliënt een belangrijke rol spelen bij het inzetten van digitale coachingsmiddelen [9]. Daarbij gaat het vooral om het lerend vermogen en niet zozeer om de vraag of de cliënt al bij aanvang over voldoende of onvoldoende digitale vaardigheden beschikt. Hierbij is dus een ondersteunende rol voor de leefstijlcoach weggelegd. Dit sluit aan op onze resultaten: de meerderheid van de leefstijlcoaches ziet deze begeleiding ook als een taak van de leefstijlcoach.

De meeste leefstijlcoaches vinden dat ze bekwaam zijn in het toepassen van digitale coachingsmiddelen. Toch is er behoefte aan ondersteuning door middel van scholing. Dit sluit aan bij het onderzoek van Houwink et al., die aangeven dat het implementeren van e‑health in onderwijs essentieel is voor het toepassen ervan in de praktijk [25]. Uit de focusgroepgesprekken wordt ook duidelijk dat het voor de inzet van digitale coachingsmiddelen belangrijk is wat peers en de beroepsvereniging aanbevelen.

Onze bevindingen laten zien dat leefstijlcoaches tijdens de begeleiding van de cliënt vooral gebruikmaken van videobellen, applicaties en online informatie. Het gebruik van digitale coachingsmiddelen kan volgens leefstijlcoaches de zelfredzaamheid van de cliënt bevorderen en de effectiviteit van het handelen van de coach vergroten. Online groepssessies worden als minder effectief ervaren dan fysieke groepssessies. Een succesvolle implementatie vraagt enerzijds dat het inzetten van deze digitale coachingsmiddelen weinig tijd kost of dat deze tijd wordt vergoed, de efficiëntie vergroot en kan worden geïntegreerd in bestaande systemen. Anderzijds zijn er kansen door gerichte scholing. Ook kunnen collega’s of de beroepsvereniging een rol spelen bij de ondersteuning door intervisie, waarin ze met elkaar kunnen sparren over de mogelijkheden, het nut en de noodzaak van de inzet van digitale coachingsmiddelen.