Top

Tijdschrift voor Psychotherapie

Gepubliceerd in:

01-10-2000

‘… en wij proberen te luisteren…’

Reacties van therapeuten op traumatische ervaringen van hun patiënten

Auteurs: Annemarie J. M. Smith, Wim Chr. Kleijn, Johan A. Stevens

Gepubliceerd in: Tijdschrift voor Psychotherapie | Uitgave 5/2000

Abstract

Psychotherapie met ernstig getraumatiseerde patiënten kan bij therapeuten leiden tot ‘traumatische tegenoverdracht’, ‘secundaire traumatisering’ en ‘verplaatste traumatisering’. In een kwalitatief/kwantitatief exploratief onderzoek werden deze effecten en het verband met ervaren emotionele belasting en burnout onderzocht bij traumatherapeuten (= 3) van een landelijk instituut voor de behandeling van slachtoffers van georganiseerd geweld. Traumatherapeuten bleken inderdaad gevolgen te ondervinden van de confrontatie met ernstig interpersoonlijk geweld. Dit lijken echter normale reacties, verwerkingsprocessen en accommodatie van cognitieve schema's en niet een per definitie voor de therapeut destructief proces.

volgende artikel Serie Opleiders van het eerste uur

Een uitgebreide beschrijving van de vragenlijst is verkrijgbaar bij de eerste auteur. De betrouwbaarheid van de subschalen van de vragenlijst bepaalden we bij de onderzoeksgroep met behulp van Cronbachs alpha. In een algemeen gedeelte werden demografische gegevens verzameld en algemene vragen gesteld naar gezondheidsbeleving, tevredenheid met het werk en emotionele belasting door het werk (driemaal één item). De Maslach Burnout Inventory (Schaufeli & van Dierendonck, 1994, 1997), internationaal gezien de standaard bij het onderzoek van burnout, gebruikten we voor het meten van het burnout-niveau. Voor het gedeelte betreffende traumaspecifieke reacties van therapeuten hanteerden we onderscheidende werkdefinities, die op basis van de beschrijvingen in de literatuur waren geformuleerd. Onder traumategenoverdracht begrepen we alle heftige emotionele reacties van de therapeut in het therapeutisch gesprek met (getraumatiseerde) patiënten die van invloed zijn op en in principe bruikbaar zijn in het therapeutisch contact. In de vragenlijst werd dit begrip geoperationaliseerd door (1) vijf losse items betreffende bewustzijn, waarneming en gebruik van opgeroepen gevoelens in het therapeutisch contact; en (2) tegenoverdrachtgevoelens in de subschalen rolreacties (begaan, vaderlijk/moederlijk, verantwoordelijk, beschaamd/schuldig; zie tabel 1) , negatieve emoties en afstand nemen (a-range = 0,60-0,84). Verwerkingsreacties (secundaire traumatisering) beschreven we vanuit het PTSS-concept als verschijnselen van intrusieve herbeleving of nachtmerries, vermijdingsgedrag en hyperarousal. De verwachting was dat vooral slaapstoornissen een gevoelige maat zouden zijn voor verwerkingsreacties. Slaapproblemen werden onderzocht met de items over nachtmerries en onrustige slaap uit de bestaande vragenlijst ‘Nachtelijke Intrusie na Traumatische Ervaringen’ (NITE; Schreuder, Egmond, Kleijn & Visser, 1998). Vicarious traumatization definieerden we als sluipende, langetermijnveranderingen in het wereld- en mensbeeld van therapeuten en die werden onderzocht met de ‘World Assumptions Scale-retro’ (WAS-retro), drie schalen uit de vijf schalen tellende ‘World Assumptions Scale’ (WAS) van Janoff-Bulman (1989), Prager & Solomon, 1995. De schaal ‘good world’ (a = 0,81) gaat over goed en kwaad in de wereld, ‘good people’ (a = 0,80) over goedheid van mensen en betrokkenheid bij anderen en ‘just world’ (a = 0,83) over rechtvaardigheid van de dingen die mensen overkomen.

American Psychiatric Association (1994). Desk Reference to the Diagnostic Criteria from DSM-IV. Washington: APA.

Bijl, R., & Lemmens, F. (1993). Aan het werk. Een verkennend onderzoek naar gezondheidsrisico's, arbeidsongeschiktheid en reïntegratie van werknemers in de geestelijke gezondheidszorg. Utrecht: NcGv.

Bijl, R., Lemmens, F., & Wijgert, J. van de (1996), Werken in de GGZ. Geestelijke gezondheid, arbeidsomstandigheden en verzuim van werknemers, Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 51, 1001-1015.

Boon, S., & Hart, O. van der (1995). De behandeling van de multipele persoonlijkheidsstoornis. In O. van der Hart (red.), Trauma, dissociatie en hypnose (pp. 187-232). Lisse: Swets & Zeitlinger.

Danieli, Y. (1980), Countertransference in the treatment and study of Nazi holocaust survivors and their children, Victimology, 5, 355-367.

Danieli, Y. (1984), Psychotherapists' participation in the conspiracy of silence about the Holocaust, Psychoanalytic Psychology, 1, 23-42.CrossRef

Danieli, Y. (1988). Confronting the unimaginable. Psychotherapists' reactions to victims of the Nazi holocaust. In J. P. Wilson, Z. Harel en B. Kahana (red.), Human adaptation to extreme stress. From the Holocaust to Vietnam (pp. 219-238). New York: Plenum Press.

Figley, C.R. (1995). Compassion fatigue as Secondary Traumatic Stress Disorder: an overview. In C. R. Figley (red.), Compassion fatigue. Coping with Secondary Traumatic Stress Disorder in those who treat the traumatized (pp. 1-20). New York: Brunner/Mazel.

Folkman, S., Lazarus, R.S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A., & Gruen, R.J. (1985), Dynamics of a stressful encounter: cognitive appraisal, coping and encounter outcomes, Journal of Personality and Social Psychology, 50, 992-1003.CrossRef

Gabbard, G.O. (1996), Tegenoverdracht: opkomende onderlinge toenadering, Psychotherapie, 1, 91-101.

Gael, M. van (1998), Als de chirurg in eigen vingers snijdt… Over de grenzen van de psychische draagkracht van de psychotherapeut, Tijdschrift voor Psychotherapie, 24, 77-90.

Haans, T. (1998). Het labyrinth van Ares. Werkbelasting door hulpverlening aan geweldsoverlevenden. Utrecht: Stichting Pharos.

Hafkenscheid, A. (1993). Vicarious Traumatization: is het verschijnsel empirisch aantoonbaar? In A. J. de Jong (red.), Therapeut en trauma (pp. 25-32). Assen: van Gorcum.

Hart, O.van der, Defares, P.B., & Mittendorf, C. (1995). Traumabehandeling en de persoon van de therapeut. In O. van der Hart (red.), Trauma, dissociatie en hypnose (pp. 439-456). Lisse: Swets & Zeitlinger.

Hellinga, G. (1999). Lastige lieden. Een inleiding over persoonlijkheidsstoornissen. Amsterdam: Boom.

Herman, J.L. (1992). Trauma and recovery. New York: Basic Books.

Holten-Basch, H. van (1999), Projectieve identificatie – wegwijzers en valkuilen, Tijdschrift voor Psychotherapie, 25, 223-241.

Janoff-Bulman, R. (1989), Assumptive worlds and the stress of traumatic events: applications of the schema construct, Social Cognition, 7 , 113-136.

Janoff-Bulman, R. (1992). Shattered assumptions: towards a new psychology of trauma. New York: Free Press.

Lansen, J. (1993). ‘Vicarious traumatization’: is het verschijnsel empirisch aantoonbaar? In A. J. de Jong (red.), Therapeut en trauma (pp. 21-24). Assen: van Gorcum.

Latts, M.G., & Gelso, C.J. (1995), Countertransference behavior and management with survivors of sexual assault, Psychotherapy, 32, 405-415.

Leeuwen, J.J. van, & Ploeg, H.M. van der (1989). Burnout bij psychotherapeuten. In H. M. van der Ploeg en J. Vis,(red.), Burnout en werkstress: ieders verantwoordelijkheid. Amsterdam: Swets & Zeitlinger.

Lyon, E. (1993), Hospital staff reactions to accounts by survivors of childhood abuse, American Journal of Orthopsychiatry, 63, 410-416.CrossRefPubMed

McCann, L., & Pearlman, L.A. (1990), Vicarious traumatization: a framework for understanding the psychological effects of working with victims, Journal of Traumatic Stress, 3, 131-149.CrossRef

Minnen, A. van, Kroon, A., & Keijsers, G.P.J. (1998), Gevolgen voor therapeuten bij de behandeling van posttraumatische stress-stoornis, Tijdschrift voor Psychotherapie, 24, 217-230.

Passchier, I. (1992). Een vergelijking van een kwalitatieve en een kwantitatieve analyse in een onderzoek naar organisatiestress bij gevangenisbewaarders: triangulatie in praktijk. In A. Smaling en F. van Zuuren (red.), De praktijk van kwalitatief onderzoek (pp. 148-163). Meppel: Boom.

Pearlman, L.A., & MacIan, P.S. (1995), Vicarious traumatization: an empirical study of the effects of trauma work on trauma therapists, Professional Psychology: Research and Practice, 26, 558-565.CrossRef

Pearlman, L.A., & Saakvitne, K.W. (1995). Trauma and the therapist. Countertransference and vicarious traumatization in psychotherapy with incest survivors. New York: Norton.

Prager, E., & Solomon, Z. (1995), Perceptions of world benevolence, meaningfulness, and self-worth among elderly Israeli holocaust survivors and non-survivors, Anxiety, Stress and Coping, 8, 265-277.CrossRef

Ridderbos, A. (1995). Rapportage risico inventarisatie Stichting Centrum '45 te Oegstgeest. (niet gepubliceerd).

Roering, S.E., Geelen, K., Spaans, M., & Bijl, R.V. (1995). De zorg een last; psychische belasting en ziekteverzuim in verzorgingshuizen. Utrecht: NcGv.

Schaufeli, W.B. (1990). Opgebrand. Achtergronden van werkstress bij contactuele beroepen: het burnout-syndroom. Rotterdam: Donker.

Schaufeli, W.B. (1995), ‘Burnout’: dwaallicht of lichtpunt?, Psychologie & Maatschappij, 72, 220-237.

Schaufeli, W.B., & Dierendonck, D.van (1994), Burnout, een begrip gemeten. De Nederlandse versie van de Maslach Burnout Inventory (MBI-NL), Gedrag en Gezondheid, 22, 153-172.

Schaufeli, W. B., & Dierendonck, D. van (1997). Maslach Burnout Inventory, Nederlandse versie (MBI-NL). Voorlopige handleiding (versie december 1995). (niet gepubliceerd).

Schaufeli, W.B., Maslach, C., & Marek, T. (1993). Professional burnout: recent developments in theory and research. Washington: Taylor & Francis.

Schreuder, J.N., Egmond, M.v., Kleijn, W.C., & Visser, A.T. (1998), Daily reports of post-traumatic nightmares and anxiety dreams in Dutch war victims, Journal of Anxiety Disorders, 12, 511-524.CrossRefPubMed

Smets, E.M.A., Visser, M.R.M., & Haes, J.C.J.M.de (1999), Burnout onder specialisten neemt toe, Medisch Contact, 54, 1048-1051.

Stamm, B.H. (1997), Work-related secondary traumatic stress, PTSD Research Quarterly, 8,1-3.

Terr, L.C. (1991), Childhood traumas: an outline and overview, American Journal of Psychiatry, 148, 10-20.PubMed

Tervoort, M.G.A. (1996), Ambulante individuele psychotherapie bij cliënten met borderlineproblematiek: houding en gedrag van de psychotherapeut, Tijdschrift voor Cliëntgerichte Psychotherapie, 34, 4-21.

Veer, M.A.A. van der (1991), Getraumatiseerde vluchtelingen: hun gevolgen voor de hulpverlener, Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 46, 1078-1089.

Veldman, W. (1997), Oorlogstrauma bij vluchtelingen uit de frontlinies, Tijdschrift voor Psychotherapie, 23, 248-271.

Wilson, J.P., & Lindy, J.D. (1994a). Countertransference in the treatment of PTSD. New York: Guilford Press.

Wilson, J.P., & Lindy, J.D. (1994b). Empathic strain and countertransference. In J. P. Wilson en J. D. Lindy (ed.), Countertransference in the treatment of PTSD (pp. 5-30). New York: Guilford.

Titel: ‘… en wij proberen te luisteren…’
Reacties van therapeuten op traumatische ervaringen van hun patiënten
Auteurs: Annemarie J. M. Smith
Wim Chr. Kleijn
Johan A. Stevens
Publicatiedatum: 01-10-2000
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Gepubliceerd in: Tijdschrift voor Psychotherapie / Uitgave 5/2000
Print ISSN: 0165-1188
Elektronisch ISSN: 1876-5637
DOI: https://doi.org/10.1007/BF03061925

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Abstract

Log in om toegang te krijgen