Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften E-learning Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
UITGEBREID ZOEKEN
Inloggen
Top

2019 | Boek

Basisaannames hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Blijf van mijn mama af!

Een handleiding voor ouder-kindpsychotherapie bij jonge kinderen die geweld of een andere traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt

Auteurs: Prof. Dr. Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Log in om toegang te krijgen
insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit boek is een handleiding voor ouder-kindpsychotherapie (CPP, child-parent psychotherapy). Het richt zich op thera­peuten die jonge tot zeer jonge kinderen (0 tot 5 jaar) behandelen die geweld of een andere traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt. Het boek geeft theoretische achtergronden vanuit de psychoanalyse, de hechtingstheorie en de ontwikkelings­pathologie. Ook geeft het voorbeelden van toe te passen interventies.

Blijf van mijn mama af! laat zien dat ouder-kindpsychotherapie een waarde­volle behandelvorm is voor jonge kinderen die getuige of slachtoffer zijn (geweest) van huiselijk geweld. De therapie kan ook worden toegepast bij andere vormen van trauma zoals emotionele, lichamelijke en seksuele mishandeling, blootstelling aan geweld, ernstige verwondingen, pijnlijke ziektes en medische behandelingen. De beschreven therapie is evidencebased en nadrukkelijk gericht op de relatie met de ouders of verzorgers van het kind. Hierbij is veel aandacht voor veiligheid en vertrouwen tegenover gevaar en angst.

Van alle interventies worden voorbeelden gegeven aan de hand van vijf uitgebreide casussen en in de vorm van vele kortere vignetten.

Deze, uit het Engels vertaalde, uitgave is een tweede, herziene druk van Don’t hit my mommy!, oorspronkelijk uitgegeven door ZERO TO THREE: National Center for Infants, Toddlers and Families in 2015.

‘Dit klassieke werk is gebaseerd op tientallen jaren ervaring van de auteurs als therapeut en opleider. De toepassing van ouder-kindpsychotherapie (CPP) is sinds verschijning van het oorspronkelijke boek aanzienlijk uitgebreid, met name voor gezinnen die te maken hebben met geweld, op basis van een indrukwekkende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs en steeds meer trainers. Naast een rijke hoeveelheid andere hulpmiddelen biedt het boek vele gedetailleerde, fijngevoelige en helder geschreven voorbeeldcasussen die laten zien hoe je ouders en jonge kinderen kunt bijstaan bij het genezen van trauma’s. Ik raad u aan het te lezen, en te herlezen.’

– Charles H. Zeanah jr., MD, Institute of Infant and Early Childhood Mental Health, Tulane University

Inhoudsopgave

Voorwerk

Ouder-kindpsychotherapie: een op de relatie gebaseerd, traumasensitief behandelmodel

Voorwerk
1. Basisaannames
Samenvatting
CPP is gebaseerd op zes aannames of vooronderstellingen die de therapeutische aanpak vormgeven om de geestelijke gezondheid van jonge kinderen te bevorderen. We beschrijven deze voorwaarden hier.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
2. Geschiedenis en ontwikkeling van de ouder-kindpsychotherapie
Samenvatting
CPP is een op de relatie gebaseerde behandeling die focust op de ouder-kindinteractie en op de percepties die de betrokkenen van elkaar hebben, met bijzondere aandacht voor veiligheid en vertrouwen versus gevaar en angst als het belangrijkste intersubjectieve domein waarin ouder en kind gedurende de eerste jaren van het leven met elkaar omgaan. Het theoretische kader weerspiegelt een integratie van de perspectieven van de psychoanalyse, de gehechtheidstheorie en de ontwikkelingspsychopathologie.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
3. De ontwikkeling van kinderen en ouders
Samenvatting
Alle psychotherapieën zouden ontwikkeling moeten beschouwen als een proces dat de hele levensduur omvat en waarbij het gaat om een beweging richting gezonde groei én om niet-gehaalde mijlpalen, verstoringen, belemmeringen en pathologische patronen. CPP incorporeert de conceptuele principes van de ontwikkelingspsychopathologie, een multidisciplinair veld dat een levensduurperspectief hanteert op het begrijpen van de vele processen die werkzaam zijn bij de oorsprong, de ontwikkeling en de consolidatie van psychopathologie. Ontwikkelingspsychopathologie integreert een verscheidenheid aan disciplines, waaronder ontwikkelings-, klinische, sociale en experimentele psychologie; psychiatrie; psychoanalyse; sociologie; culturele antropologie; embryologie; genetica; neurowetenschap; en epidemiologie.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
4. Culturele overwegingen
Samenvatting
Intieme relaties worden gereguleerd door culturele normen, die voorschrijven of, hoe en wanneer gevoelens mogen worden getoond. Dit geldt zowel voor intieme relaties tussen volwassenen als voor die tussen volwassenen en kinderen. Alle intieme relaties bestaan binnen een culturele context die de uiting ervan bepaalt. Alle culturen hebben mechanismen ontwikkeld voor het beheersen en reguleren van de uiting van emoties die anders het sociale weefsel zouden kunnen aantasten.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
5. Doelen en mechanismen van de behandeling bij het herstel van traumatische ervaringen
Samenvatting
Een eerste vereiste voor de behandeling van traumatische reacties, zowel voor kinderen als volwassenen, is het zorgen voor een veilige omgeving, zowel in het dagelijks leven als in de therapeutische setting. Dit doel kan met name lastig te verwezenlijken zijn wanneer het trauma bestaat in blootstelling aan hevig geweld dat zich op onvoorspelbare momenten kan voordoen in het gezin of de buurt.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
6. Interventiemodaliteiten
Samenvatting
Het is een bijzondere uitdaging voor CPP dat de eerder beschreven interventiedoelen en -mechanismen moeten worden ingezet voor ten minste twee partners (ouder en kind) tegelijk, terwijl die zich in verschillende ontwikkelingsfasen bevinden en een trauma anders verwerken.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
7. Wat is uniek aan CPP?
Samenvatting
Geen van deze zes modaliteiten is op zichzelf uniek voor CPP. De unieke waarde van CPP zit ’m in het geïntegreerde gebruik van deze modaliteiten, die flexibel worden ingezet afhankelijk van de behoeften van het gezin. In die zin is CPP echt een multidisciplinaire aanpak, die elementen van maatschappelijk werk, geestelijke gezondheidszorg, onderwijs en pleitbezorging (advocacy) combineert.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
8. Toegangspoorten voor de interventie: opbouwen in eenvoud
Samenvatting
Jonge kinderen zijn eindeloos spontaan. Ze zijn nooit authentieker en meer op hun gemak dan wanneer zij bepalen wat ze willen doen. Het opvolgen van instructies is een vaardigheid die ze met veel moeite verwerven. Deze ontwikkelingskenmerken zijn ingebouwd in de structuur van CPP. De behandeling berust niet op een programma van sessie tot sessie, maar maakt gebruik van de gelegenheden die het kind en de ouders bieden via hun spontane activiteiten en interacties van moment tot moment.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
9. De setting van de behandeling: therapeutische speelruimte of huisbezoek?
Samenvatting
CPP kan in diverse settings worden uitgevoerd. De twee meest voorkomende settings zijn de therapeutische speelruimte en thuis, en beide hebben hun voordelen en beperkingen. Wanneer de behandeling wordt uitgevoerd in een therapeutische speelruimte fungeert de setting door haar voorspelbaarheid als een veilige afgesloten ruimte. Daarin kunnen de ouder en het kind zonder afleiding van buiten hun moeilijkheden zichtbaar laten worden en oefenen met adaptievere conflictoplossingsstrategieën. Aan de andere kant loop je het risico dat veel van de acute spanningen die van invloed zijn op de alledaagse ouder-kindrelatie in de therapeutische speelruimte onopgemerkt en onbehandeld blijven.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
10. Veiligheid van de therapeut
Samenvatting
De veiligheid van de therapeut is een belangrijke overweging bij het bepalen van de geschikte locatie voor de interventie. Wanneer er onzekerheid bestaat over de veiligheid van de buurt of de huiselijke omstandigheden, is het belangrijk om dit eerst met de ouder te bespreken voordat wordt vastgesteld of de sessies thuis kunnen plaatsvinden. Veel ouders zijn zich maar al te zeer bewust van het gevaar in hun directe omgeving en waarderen de eerlijkheid van de therapeut en zijn expliciete vertrouwen in de input van de ouder.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
11. Zelfzorg van de therapeut
Samenvatting
De Joodse wijze Hillel gebruikte drie vragen om antwoord te geven op de schijnbare tegenstrijdigheid tussen zorgen voor jezelf en het streven goed te doen in de wereld: ‘Als ik er niet voor mijzelf ben, wie zal er dan voor mij zijn? En als ik er alleen maar voor mezelf ben, wie ben ik dan? En als niet nu, wanneer dan?’
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
12. Wetenschappelijk bewijs voor de werkzaamheid van CPP
Samenvatting
CPP is opgenomen als een evidencebased behandeling in de Substance Abuse and Mental Health Services Administration National Registry of Evidence-Based Programs and Practices (zie http://​nrepp.​samhsa.​gov) op basis van vijf gerandomiseerde studies die elk voor CPP betere uitkomsten hebben gevonden in vergelijking met controlegroepen. Het wetenschappelijk bewijs wordt in dit hoofdstuk beschreven.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn

Fasen van de ouder-kindpsychotherapie

Voorwerk
13. Inleiding
Samenvatting
Bij ouder-kindpsychotherapie (CPP) gaat het meestal om wekelijkse sessies gedurende een periode die kan variëren van 20 tot 32 weken of meer, afhankelijk van de klinische noodzaak. Sessies duren ongeveer 60 minuten en kunnen plaatsvinden bij het kind thuis of in de therapeutische speelruimte.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
14. Fase 1 Startfase: Diagnostiek en Opbouw van de Werkrelatie
Samenvatting
Alle effectieve behandelingen beginnen met het motiveren van de gezinsleden om eraan mee te doen. Terwijl ze een samenwerkingsrelatie met de ouders aangaan, moeten therapeuten ook uitzoeken wie de ouders en het kind zijn, ook wat betreft de achtergrond van de verwijzing voor behandeling, demografische informatie, het huidige probleem en risico- en beschermende factoren in de gezinssamenstelling.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
15. Fase 2 – Interventiefase
Samenvatting
De Interventiefase begint gewoonlijk met een sessie van één uur, waarbij het kind de behandeling krijgt uitgelegd en de behandeling verdergaat in de dyadische opzet. Deze eerste sessie wordt zo meteen beschreven. Een uitzondering wordt gemaakt wanneer de ouder niet in staat is te erkennen dat het kind beschadigd is door de traumatische gebeurtenis(sen) – deze houding brengt de veiligheid en het welzijn van het kind in gevaar. In deze situaties kan de therapeut besluiten voor een beperkte periode individueel met de ouder te werken om te bepalen of therapeutische verandering bij de ouder dyadische CPP uitvoerbaar maakt.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
16. Fase 3 – Afronding: bevorderen van duurzaamheid van de opbrengsten
Samenvatting
In de derde en laatste fase gaat het om het geleidelijk verminderen van de focus op de problemen en een toenemende focus op de positieve veranderingen die gerealiseerd zijn. Daarbij worden herinneringen opgehaald aan specifieke gezamenlijke belevenissen, wordt vergeleken hoe de dingen waren aan het begin van de behandeling en hoe het nu is, en wordt erkend dat de behandeling haar eind nadert. Gevoelens die samenhangen met verlies als gevolg van de beëindiging (boosheid, verdriet, spijt over onafgedane kwesties, dankbaarheid voor verbeteringen) worden aan de orde gesteld, en er wordt op gereflecteerd.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn

Bewaken van getrouwheid aan ouder-kindpsychotherapie

Voorwerk
17. Inleiding
Samenvatting
Het maken van instrumenten die getrouwheid meten, confronteert ontwikkelaars van behandelingen met de noodzaak om de wezenlijke elementen van de behandeling op een gestructureerde en systematische manier over te dragen aan anderen. We wisten hoe we CPP moesten uitvoeren, superviseren en beschrijven, maar we vonden het lastig om deze veelzijdige behandelmethode te vatten in één enkel getrouwheidsinstrument. Deze uitdaging werd nog vergroot door de noodzaak om de toepassing van CPP door een therapeut te volgen bij uiteenlopende gezinnen in allerlei omstandigheden. Bij sommige gezinnen was het trauma voorbij, terwijl bij andere veiligheid een primair punt van aandacht bleef. Sommige gezinnen zochten actief naar traumasensitieve hulp, terwijl andere voornamelijk hulp zochten vanwege de gedragsproblemen van het kind. Weer andere wisten zelfs niet zeker of ze wel behandeling wilden. Sommige gezinnen benaderden ons uit eigen vrije wil, andere waren verplicht tot behandeling door de kinderbescherming of de rechtbank. Deze factoren zouden het verloop van de behandeling kunnen beïnvloeden op manieren die verwerkt moesten worden in de getrouwheidsinstrumenten, naast vele andere, zoals de leeftijd van het kind, het psychologisch functioneren van de ouder, de ernst en de chroniciteit van de trauma’s van ouder en kind, en de sociaaleconomische status en culturele waarden van het gezin.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
18. Zes elementen van getrouwheid
Samenvatting
Deze twee citaten, achter elkaar gelezen, accentueren een veelvoorkomende therapeutische uitdaging: de onvermijdelijkheid van tegenoverdracht die de emotionele beschikbaarheid en helderheid van geest van de therapeut kan verstoren.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
19. Implicaties voor supervisors
Samenvatting
De supervisor is de partner van de therapeut in CPP. Reflectieve supervisie is een op de relatie gebaseerde activiteit, met als voornaamste doel zich te verdiepen in de emotionele en interpersoonlijke ervaringen van het kind, de ouders en de therapeut om erachter te komen welke therapeutische wegen dit gezin het meest zouden helpen. Het gaat in de eerste plaats om klinische authenticiteit, en supervisie moet niet iets worden waarbij therapeut en supervisor alleen bij elkaar komen om de getrouwheid te bewaken.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
20. Implicaties voor organisaties
Samenvatting
Het ligt buiten het bestek van dit handboek om alle implicaties te bespreken die het toepassen van een behandelmethode als CPP kan hebben voor organisaties. De onderstaande vragen zijn bedoeld om het nadenken daarover richting te geven.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
21. Inleiding tot de maatstaven
Samenvatting
In de bijlagen (te downloaden via mijn.​bsl.​nl, zie voor instructies achter in het boek) stellen we de volgende CPP-Getrouwheidspakketten en -instrumenten beschikbaar.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn

Casemanagement

Voorwerk
22. Inleiding
Samenvatting
Casemanagement, dat beknopt kan worden gedefinieerd als concrete hulp bij levensproblemen, is een integrale component van ouder-kindpsychotherapie (CPP) bij het werken met gezinnen die geconfronteerd worden met sociaaleconomische moeilijkheden. Dit is een vanzelfsprekende aanvulling op de behandeling gezien de nadruk die in het model wordt gelegd op het belang van de ecologische context van het ondersteunen van de ontwikkeling van een kind. Ouder-kindpsychotherapeuten gebruiken hun kennis van de omstandigheden van het gezin om te bepalen op welke terreinen aanvullende steun nodig is, om het gezin in contact te brengen met de passende hulp en de integratie van de verschillende vormen van hulpverlening te bewaken.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
23. Wanneer zich mogelijk kindermishandeling voordoet: melden bij Veilig Thuis
Samenvatting
Geweld binnen het huwelijk gaat vaak samen met een hoge frequentie van kindermishandeling, die kan worden gepleegd door beide ouders, of die nu samenwonen of niet. Het kan zijn dat de therapeut in het verloop van een sessie getuige is van kindermishandeling of dat het kind of de ouder tijdens een sessie een incident uit het verleden beschrijft dat gekwalificeerd zou kunnen worden als kindermishandeling.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
24. Wanneer er zich voogdijproblemen voordoen: werken met het rechtssysteem
Samenvatting
Op de beëindiging van een huwelijk of een samenwoonrelatie die te wijten is aan huiselijk geweld, volgen vaak een echtscheiding met veel conflicten en een bittere voogdijstrijd. Een veelvoorkomend scenario is dat de mishandelde vrouw bang is dat bezoek zonder toezicht of met overnachting bij de gewelddadige vader de veiligheid van het kind in gevaar brengt. De vader ontkent vaak dat er geweld heeft plaatsgevonden of dat dit zo ernstig was als de moeder dat afschildert, en vindt dat zijn ouderlijke rechten niet geschonden mogen worden. Aanklachten en tegenaanklachten van het in gevaar brengen van het kind en van loyaliteitsmisbruik kunnen leiden tot langdurige juridische geschillen, waarbij beide partijen proberen bewijs te verzamelen voor hun respectievelijke standpunt.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn

Overeenkomsten en verschillen tussen behandelvormen

Voorwerk
25. Elementen die van wezenlijk belang zijn, maar niet uniek voor ouder-kindpsychotherapie
Samenvatting
Alle behandelingen op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg hebben een aantal basisprincipes gemeen die van wezenlijk belang zijn voor hun effectiviteit. Een van die principes is een voorspelbaar en betrouwbaar schema van bijeenkomsten die gefocust zijn op de ervaring van de cliënt. Een ander principe is gebruik van emotionele steun, warmte en empathie als wezenlijke extra aspecten van de therapeutische interventie.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
26. Elementen die onverenigbaar zijn met ouder-kindpsychotherapie
Samenvatting
De vormen van interventie die onverenigbaar zijn met CPP hebben gemeen dat er technieken worden gebruikt die de therapeut in staat stellen controle uit te oefenen over wat er zal gebeuren tijdens de sessie. Deze technieken bevorderen niet de wederkerigheid in relaties, omdat zij daar geen voorbeeld van geven in de therapeutische relatie tussen ouder en therapeut of tussen kind en therapeut. Voorbeelden van onverenigbare strategieën zijn de volgende.
Alicia F. Lieberman, Chandra Ghosh Ippen, Patricia Van Horn
Nawerk
Meer informatie
Titel
Blijf van mijn mama af!
Auteurs
Prof. Dr. Alicia F. Lieberman
Chandra Ghosh Ippen
Patricia Van Horn
Copyright
2019
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2176-6
Print ISBN
978-90-368-2175-9
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2176-6