16. Vaccins en vaccinatie

Vaccinatie heeft als doel om te beschermen tegen een infectieziekte. Vaccinatie is de meest succesvolle toepassing van immunologische kennis in de gezondheidszorg. Bij passieve vaccinatie worden er alleen maar antilichamen gericht tegen een bepaalde ziekteverwekker toegediend, terwijl bij actieve vaccinatie er een immuunrespons tegen de ziekteverwekker optreedt. De daartoe gebruikte vaccins zijn middelen die een beschermende immuunrespons opwekken. De opgewekte specifieke antilichamen en effector-T-lymfocyten zorgen er samen met de geheugen-T- en -B-lymfocyten voor dat na vaccinatie de gevaccineerde beschermd is tegen ziekte. Er zijn verschillende soorten vaccins op de markt: vaccins die bestaan uit (1) complete levend-verzwakte micro-organismen, (2) complete gedode micro-organismen, (3) onderdelen van micro-organismen, (4) mRNA-vaccins, (5) virale-vectorvaccins. Afhankelijk van het type vaccins wordt de immuunrespons al of niet ondersteund door het toevoegen van adjuvantia, die ervoor zorgen dat via patroonherkenningsreceporen het immuunsysteem geactiveerd wordt en/of over een relatief langere periode antigeen beschikbaar is (depotwerking). De meeste vaccins worden gegeven op de kinderleeftijd in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma, en bieden daarna (vrijwel) levenslange bescherming. Voor volwassenen die vanwege hun beroep of anderszins een verhoogde expositie hebben, bijvoorbeeld reizigers, en ook voor personen met een slecht werkend immuunsysteem zijn er specifieke programma’s en aanbevelingen. Voorbeelden hiervan zijn griepvaccinatie en pneumokokkenvaccinatie voor ouderen. Bij uitbraak van een nieuwe infectieziekte kan het voldoende zijn om uitsluitend specifieke doelgroepen te vaccineren of is algehele vaccinatie nodig. Met nieuwe technologieën kunnen snel effectieve en veilige vaccins worden geproduceerd.