Top

2018 | Boek | 5. editie

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe ggz

De DSM-5 voorbij!

Auteur: dr. Jim van Os

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Kritiek op de DSM-5 is even gemakkelijk als noodzakelijk. De bijdrage van dit internationale classificatiesysteem aan het kapitalistische ‘spel’ tussen farmaceuten, psychiaters, verzekeraars en politici moet ter discussie gesteld worden. Door de eenzijdige toetsing op globale criteria komt de specifieke problematiek van individuele patiënten vaak immers niet boven water. Zo blijven patiënten met ernstige problematiek vaak in de kou staan.

Dit boek bepleit daarom een alternatief: persoonlijke diagnostiek. Weg van de standaard-vragenlijstjes. 100% aandacht voor de patiënt. Persoonlijke diagnostiek gaat uit van een participerende patiënt die zijn eigen diagnostische data verzamelt en meeneemt naar de professional. Het gaat om zelfrapportage in het dagelijks leven met behulp van een slimme app. Aldus verkrijgt de behandelaar vol zicht op persoonlijke ervaringsnetwerken van zijn patiënt, waarin natuurlijk diens kwetsbaarheid maar ook diens weerbaarheid besloten ligt. De eerste stap naar herstel.

Helaas komt een hulpverlener binnen de huidige ggz-organisatie niet ver met persoonlijke diagnostiek. Met name de lopende afspraken met de zorgverzekaars en de overheid staan hierbij in de weg. Vandaar ook dat Van Os en passant een blauwdruk voor een nieuw soort ggz ontvouwt.

Inhoudsopgave

Voorwerk

DSM en de praktijk van de psychiatrie

Voorwerk

1. Positie van DSM: heden en verleden

Samenvatting

We zagen dat de afkorting dsm-5 staat voor de vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, de ‘bijbel’ van de psychiatrie, waarin alle mogelijke diagnosen staan die psychiaters gebruiken in de praktijk van alledag. De vergelijking met de bijbel is verdedigbaar. Om te beginnen vanwege het formaat: dik! Maar ook vanwege de directieve aard van wat er in het grote boek (voor)geschreven staat.

Jim van Os

2. Principes van de psychiatrische diagnostiek

Samenvatting

Het is misschien handig om, alvorens dit boek verder in te duiken, alvast een rudimentair idee te hebben over hoe psychiatrische diagnostiek idealiter zou moeten werken. Hier bestaan namelijk misverstanden over. Een wijdverbreid misverstand is dat diagnostiek in de psychiatrie bedoeld is om te bepalen wat wel of niet normaal is. Gelukkig houdt de psychiatrie zich daar nadrukkelijk niet mee bezig, want normaliteit, zoals bekend, is een vaag en niet af te grenzen begrip, en verschilt van cultuur tot cultuur, om maar iets te noemen.

Jim van Os

3. Principes van behandeling in de GGZ

Samenvatting

Hoewel dit boek niet over behandeling gaat, is het wel instructief om althans iets te weten van de behandelprincipes die in de ggz worden toegepast, en de rol van de diagnostiek daarin. In de behandelprincipes zit een worsteling.

Jim van Os

4. Mijn ervaringen met the making of de DSM-5

Samenvatting

Om beter te begrijpen hoe het systeem van de diagnostiek in de psychiatrie tot stand komt, kan een kijkje in de keuken instructief zijn. Ik mag mezelf misschien insider noemen als ex-werkgroeplid (zie 4.2).

Jim van Os

DSM en de wereld van de nederlandse GGZ

Voorwerk

5. De DSM-gestuurde explosie aan zorgconsumptie in nederland

Samenvatting

Om het verhaal van de dsm-5 goed te begrijpen is het instructief om even stil te staan bij de sterke toename van het gebruik van geestelijke gezondheidszorg in Nederland vanaf de eeuwwisseling, en het vervagen van de grens tussen ziek en gezond. Is dit alleen een dsm-effect of spelen er ook andere krachten? Gelijk velen koester ik een irrationeel geloof in de juistheid van mijn eigen observaties en zal een en ander daarom toelichten vanuit persoonlijk historisch perspectief.

Jim van Os

6. Na de marktwerking: DSM-gewijs snoeien van de GGZ

Samenvatting

Wat doe je als zorgverzekeraar wanneer je wordt geconfronteerd met een substantieel risico van budgetoverschrijding? De zorgverzekeraar kwam in het onderhavige geval op een aantal dingen uit. Allereerst veranderde het discours. Ik herinner me een discussie in 2010 waarbij een verrassend bittere en verwijtende toon richting ggz werd gehanteerd. De vertegenwoordiger van een grote zorgverzekeraar stereotypeerde de ggz als onverantwoordelijk, verkwistend en onzinnig.

Jim van Os

7. DSM-isatie van de GGZ

Samenvatting

In de afgelopen twintig jaar heeft de psychiatrie een proces van stratificatie ondergaan. Vroeger konden de meeste psychiaters generiek werken en waren van alle markten thuis. Depressie, angst, psychose, een psychiater kon alles wel zo’n beetje behandelen en nam het niet zo nauw met de diagnosen, die tenslotte grote overlap met elkaar vertoonden.

Jim van Os

DSM en de praktijk van de psychiatrie

Voorwerk

8. Het web van belangen rond de DSM-5

Samenvatting

Het hele dsm-gebeuren is omgeven door een reeks van belangen. Hier is veel over te doen. Wat er over gezegd en geschreven wordt is niet altijd accuraat en vanwege de complexiteit van het geheel krijgt per keer slechts een klein stukje de aandacht. Het hele plaatje van de diverse partijen en hun belangen bij de dsm is voor zover ik weet nog nooit getoond. Voor het overzicht vindt u een en ander samengevat in de onderstaande Tabel, die ik vervolgens nader zal proberen uit te leggen.

Jim van Os

9. DSM en onderzoek: wetenschap of waan van de dag?

Samenvatting

Vraag 10 personen hoe het zit met het brein in relatie tot psychopathologie en je krijgt 10 verschillende antwoorden. Twee zaken spelen hier een rol: ten eerste het technologische gereedschap van de neurowetenschappen als zodanig en ten tweede de toepassing van dat instrumentarium (bijvoorbeeld op een groep patiënten met een bepaalde dsm-diagnose).

Jim van Os

Voorbij DSM: Naar een vragende diagnostiek

Voorwerk

10. Deconstructie van DSM-diagnosentot menselijke variatie

Samenvatting

In de aanloop naar het nieuwe diagnostisch systeem, waarvan de principes in hoofdstuk 11 aan de orde zullen komen, moet het oude eerste gedeconstrueerd worden. Uit de as van het oude systeem kan vervolgens het nieuwe herrijzen. Om de taak uitdagend te maken richten we ons op wellicht de meest controversiële van alle dsm-diagnosen, te weten de groep van schizo-diagnosen, en stellen ons de vraag: kunnen deze schizo-diagnosen worden gereduceerd tot menselijke variatie? Is hier wetenschappelijk bewijs voor?

Jim van Os

11. De diagnose van de vragende wijs

Samenvatting

Uit hoofdstuk 10 bleek dat deconstructie van dsm-categorieën mogelijk is. Zelfs onder de schizodiagnosen blijkt gewone menselijke variatie te liggen die reactief is op context. Niets houdt ons dus tegen om een diagnostisch systeem te creëren dat uitgaat van menselijke variatie.

Jim van Os

12. Vraag 1: wat is er met je gebeurd?

Samenvatting

Iemand belangstellend vragen wat de reden is van het geobserveerde lijden is een van de meest basale interpersoonlijke interacties. Om de waarde ervan te illustreren nodig ik u graag uit om de test onder het plaatje hiernaast te doen.

Jim van Os

13. Vraag 2: wat is je kwetsbaarheid en je weerbaarheid?

Samenvatting

Binnen het vragende diagnostische raamwerk is kwetsbaarheid (en weerbaarheid) logischerwijs het peilgebied voor de tweede vraag. Hoe hebben de omstandigheden (waarnaar eerst gevraagd) de kwetsbaarheid van de persoon geprikkeld? Zijn er symptomen ontstaan, zoals angst, somberheid, zuchtigheid en paranoia? Symptomen zijn belangrijk maar kunnen niet worden beschouwd als een fenomeen op zich; ze komen immers voort uit kwetsbaarheid.

Jim van Os

14. Vraag 3: waar wil je naar toe?

Samenvatting

Het is cruciaal dat deze vraag onderdeel is van de diagnostiek. Het legt de focus op de fase van het proces van adaptatie en zelfmanagement, waarbij hulpverlener en patiënt samen proberen te bepalen op welk punt de patiënt zich bevindt en hoe eventueel stappen naar een volgende fase gemaakt zouden kunnen worden. Het introduceert in het proces van de diagnostiek een langetermijnperspectief van herstel en een streven naar een bevredigend leven ‘voorbij’ de aandoening.

Jim van Os

15. Vraag 4: wat heb je nodig?

Samenvatting

Psychische klachten hebben behandeling nodig op het moment dat er sprake is van een zorgbehoefte; dit kwam reeds aan de orde in hoofdstuk 2. Het is dus belangrijk de informatie uit de eerdere vragen te vertalen naar concrete zorgbehoeften, op basis waarvan de behandeling kan worden ingericht.

Jim van Os

16. Een nieuwe GGZ voor een nieuwe diagnostiek?

Samenvatting

Een aantal keren kwam de ggz reeds ter sprake. We hadden het over de grote ggz-organisaties en hun managementlagen en ingebouwde dsm-verkokering, de zorgverzekeraars en hun pogingen om de kosten via zorgtoewijzing en -afre- keningsinstrumenten te beheersen en de toezichthoudende instanties die met het instrument van de registratieplicht de kwaliteit en de veiligheid proberen te sturen.

Jim van Os

17. Tot slot

Samenvatting

Voor wie dit boek tot het einde heeft gelezen: chapeau! Bij het overlezen van het geheel rees het besef dat het bepaald niet leest als een spannende roman of een vlotte conspiracy theory. Het is best wel ingewikkeld allemaal. Toch leek het me goed om verder te gaan dan dsm-bashing per se, en te onderzoeken of we kunnen gaan denken in termen van een alternatief.

Jim van Os

Nawerk

Titel: Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe ggz
Auteur: dr. Jim van Os
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2036-3
Print ISBN: 978-90-368-2035-6
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2036-3