2 Cultuur

Het begrip cultuur is een abstract begrip en wordt gebruikt om sociale systemen te beschrijven. Cultuur is de gemeenschappelijke wereld van ervaringen, waarden, symbolen, praktijken en kennis die een bepaald sociaal systeem kenmerkt. Ze is het kenmerk en product van een sociaal systeem en net als het systeem zelf, heterogeen, open en onbegrensd van karakter.

De cultuur van een systeem kent een waarneembare laag van onder andere taal, symbolen, rituelen, gewoonten, ceremonies en andere praktijken en een niet-waarneembare laag van centrale waarden en mens- en wereldbeelden. De mens heeft cultuur nodig om te kunnen functioneren binnen een bepaald sociaal systeem, en cultuur fungeert voor de mens als een zingevend kader: als een model van de werkelijkheid (dit is het) en als een model voor de werkelijkheid (zo hoort het).

Cultuur verwerft een persoon door enculturatie – het aanleren van culturele kenmerken – en door acculturatie – beïnvloeding door het contact met mensen met een andere culturele achtergrond. Binnen het proces van acculturatie zien minderheidsgroepen zich geplaatst voor de twee kernvragen van cultuurbehoud en aanpassing. Het antwoord op deze twee vragen kan uitmonden in integratie, separatie, assimilatie of marginalisatie, afhankelijk van het levensdomein en van bepaalde randvoorwaarden waaronder de houding van de meerderheid.

De mens is niet alleen het product van een cultuur; hij is er ook de producent van. Dit betekent dat de persoon altijd een zekere wilsvrijheid van handelen kent en nooit volledig voorgeprogrammeerd en gestuurd wordt door cultuur. Naast dit onderscheid tussen persoon en cultuur, mag niet vergeten worden dat alle mensen het mens zijn met elkaar delen. Dus startend in de basis zijn mensen zoals alle anderen (de menselijke natuur), net als sommige mensen (cultuur) en zoals geen ander (een persoon in zijn uniekheid). (31)

Dat de mens – naast product – producent van cultuur is, houdt cultuur dynamisch. Tegelijk is cultuur deels duurzaam vastgelegd in de ‘mind en body’ van mensen.

Als laatste is cultuur niet los te denken van verschillen in macht: beide veronderstellen elkaar. Vandaar het belang steeds de vraag te stellen: ‘wiens cultuur?’.