Groepsdynamica in gedragstherapeutische en psychodynamische groepen

De basisgedachten van dit katern zijn tweeërlei. Op de eerste plaats de notie dat groepsbehandelingen een aantal voordelen hebben boven individuele behandelingen. Groepstherapie is effectief, en de effectiviteit doet niet onder voor die van individuele therapie (Berk, 2005). Dit geldt zowel voor psychodynamische als voor gedragstherapiegroepen. Ook lijkt het erop dat groepsbehandelingen op de lange termijn meer effect sorteren, terwijl individuele behandelingen een positiever kortetermijneffect hebben. Groepsbehandelingen beklijven langer. Groepsbehandelingen zijn effectief voor een veelheid van stoornissen, maar dat is geen statisch gegeven. Voortdurend onderzoek houdt de vraag actueel welke stoornissen wel en niet het beste met groepen kunnen worden behandeld. Ook de keuze voor gedragstherapie als ‘stand alone’ of als toegevoegde behandeling naast een individuele behandeling wordt voortdurend geherformuleerd (Burlingame, 2004). Ten slotte zijn groepsbehandelingen kostenbesparend, er kunnen meer patiënten in dezelfde tijd worden behandeld (Folkers, Van Rijn & Appelo, 2007; Trijsburg, 2007).

We zien een rijke schakering aan groepen in psychotherapieland. De verschillende referentiekaders onderscheiden groepen op hun eigen manier. In de psychodynamische literatuur worden groepen vaak gerubriceerd naar kenmerken, zoals homogeen – heterogeen; open – gesloten; gestructureerd – ongestructureerd; steungevend – openleggend; korte termijn – lange termijn (Berk, 2005).

Aan de hand van een aantal gevalsbeschrijvingen illustreren we in dit hoofdstuk hoe belangrijk het is inzicht te hebben in groepsdynamica. Eerst laten we in twee vignetten zien waardoor groepstherapie meerwaarde kan hebben boven individuele therapie. Daarna bespreken we een aantal groepsdynamische verschijnselen die zich in een groepsproces voor kunnen doen.

In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste theoretische concepten van gedragstherapeutische en psychodynamische groepen. We doen dit om duidelijk te maken dat er essentiële verschillen tussen beide stromingen bestaan, die niet zomaar kunnen worden weggepoetst. Om groepsdynamica bij beide vormen van behandelgroepen goed te kunnen gebruiken, moet men uitgaan van hun kernmethodieken. Zoals in de inleiding gezegd, groepen zijn goed bruikbaar voor het behandelen van psychische problemen en hun effectiviteit doet niet onder voor individuele psychotherapie (Berk, 2005; Van der Stel, 2005). Vaak is echter niet duidelijk waardoor dat komt. Volgens Burlingame (2004) kan dit te maken hebben met een vijftal elementen van groepsbehandeling:

In het vorige hoofdstuk bespraken we de overeenkomsten en verschillen tussen gedragstherapeutische en psychodynamische groepen. In dit hoofdstuk wenden we ons tot de dagelijkse praktijk. Binnen beide referentiekaders werkt men via een gerichte aanpak aan de problemen van de groepsleden. Gedragstherapeuten deden dat van meet af aan. Voor psychodynamische therapeuten was dat iets nieuws.

In het vorige hoofdstuk bespraken we hoe elementen uit individuele behandelingen worden toegepast in groepsbehandelingen. Tussen psychodynamische groepen en gedragstherapeutische groepen bestaat hierbij een belangrijk onderscheid. Psychodynamische groepen worden opgezet naar analogie van natuurlijke groepen (gezin, leeftijdgenoten) waarin de groepsleden zich kunnen ontwikkelen. Ze bieden een context waarin ontwikkeling in een gewenste, therapeutische richting wordt gefaciliteerd.

In de vorige hoofdstukken hebben we regelmatig verwezen naar groepsdynamische processen die zich in alle groepen, ook psychotherapeutische behandelgroepen, voordoen. Het goede gebruik van deze groepsdynamische processen is een belangrijke factor voor het welslagen van het individuele therapeutische proces. Daarom is het tijd om ons nu te verdiepen in de groepsdynamica van zowel de psychodynamische als de gedragstherapiegroep.

In dit hoofdstuk illustreren we een aantal begrippen uit de voorafgaande hoofdstukken met vignetten uit behandelgroepen.

In dit hoofdstuk geven we een aantal korte overzichten, beschrijvingen en aandachtspunten die de lezer kan gebruiken om concreet met groepsdynamica aan de slag te gaan. Deze handvatten zijn zowel geschikt voor psychodynamische als gedragstherapeutische behandelaars en groepsbegeleiders. Ze dienen vooral als kapstok om het eigen denken verder aan te scherpen.