Kort en goed genoeg

Psychotherapeuten worden geconfronteerd met een steeds verder toenemende vraag naar hun deskundigheid voor een steeds bredere doelgroep. Onder invloed van de maatschappelijke ontwikkelingen – waarbij de sociaal-culturele omgeving, de economische realiteit en de mondiger cliënt een steeds grotere rol zijn gaan spelen – gecombineerd met nieuwe theoretische ontwikkelingen is hun werkterrein sterk verbreed. Ze staan voor de uitdaging een zeer diverse cliëntengroep verantwoorde therapie te geven, terwijl er minder tijd beschikbaar is. Korte termijn groepspsychotherapie (KTGP) kan een antwoord zijn op een deel van hun problematiek. Door de houding, kennis en vaardigheden die hij ontwikkeld heeft kan de psychotherapeut die volgens de uitgangspunten van deze therapie werkt in minder tijd een deel van de doelgroep een kwalitatief hoogwaardige behandeling bieden. Door de verandering in de financieringsstructuur is groepspsychotherapie, en dus ook deze specifieke vorm van groepstherapie, voor instituten in de GGZ aantrekkelijk geworden.

Het is dinsdagochtend en we zijn als team bij elkaar voor de behandelbespreking. We bespreken Marjan, die net aan haar behandeling begonnen is. Al snel zijn we het erover eens dat haar problemen nauw samenhangen met ontwikkelingen in haar gezin van herkomst. De echtscheiding van haar ouders en de geparentificeerde rol die ze daarna ten opzichte van beiden heeft ingenomen wordt als belangrijke component van haar huidige problematiek gezien. We concluderen dat behandeling weinig zin zal hebben als het gezin niet bij de behandeling betrokken wordt. Besloten wordt dat aan Marjan, zodra ze wat gewend is, voorgesteld wordt haar ouders en broer en zusje uit te nodigen voor een gesprek.

In een striptekening vertelt een man aan zijn vriend dat hij een hond heeft gekocht. Boven zijn hoofd staat in een wolkje een klein wit hondje met krullen getekend. Zijn gesprekspartner zegt ‘wat leuk’ en in zijn wolkje zie je een grote zwartharige hond. Het duurt een aantal op elkaar volgende tekeningen, voordat de gesprekspartners op één lijn zitten en in beide wolkjes ongeveer dezelfde hond is verschenen.

Anke is intaker en groepspsychotherapeut bij ‘Boomvaart’, een regionaal centrum voor ambulante behandeling, met een aanbod van sociale psychiatrie tot psychotherapie. Ze kijkt naar Margriet, de 39-jarige vrouw die tegenover haar zit. Zojuist heeft ze tegen haar gezegd: ‘Je komt hier omdat je iets in je leven wilt veranderen en hoopt dat een behandeling bij ons je daarbij zal helpen. Hoe zal die verandering eruitzien, als je behandeling gaat zoals je wilt?’ Margriet fronst haar voorhoofd. Anke wacht geïnteresseerd af. Ze weet uit ervaring dat de vrouw die tegenover haar zit door haar vraag uit haar evenwicht gebracht kan zijn. Als het haar echter lukt een enigszins bevredigend antwoord te geven, kunnen er drie zaken bereikt zijn. Margriet heeft aangetoond over zichzelf te kunnen nadenken en er is een start gemaakt met een wederkerige werkrelatie. Beide zijn belangrijke voorspellers voor een succesvolle deelname aan KTGP. Daarnaast zal de toon gezet zijn richting verandering in plaats van richting problematiek. Eerst aarzelend, maar geholpen door belangstellende vragen van Anke, kan Margriet aangeven dat ze zich vrijer wil voelen in contacten. ‘Als ik wat langer een relatie met een man heb en de contacten worden intiemer, krijg ik het Spaans benauwd.’ Ze vermoedt dat ze ook minder somber zal zijn en een beter gevoel over zichzelf zal hebben als ze zich vrijer voelt. Verder wil ze op haar werk minder angstig reageren op kritiek van haar baas. In de loop van het gesprek wordt duidelijk hoe haar klachten te maken hebben met haar persoonlijke geschiedenis en welke patronen ze naar aanleiding daarvan ontwikkeld heeft. Patronen waarmee ze nu actief – dat is iets anders dan bewust – de ongewenste situatie in stand houdt. Aan het einde van het gesprek neemt Anke zich voor Margriet in de intakevergadering voor te stellen als kandidaat voor de komende KTGP.

De meesten van u kennen de vakantie-ervaring dat aan het begin de tijd eindeloos en ongelimiteerd lijkt, de tijdshorizon ligt ver weg, alles is mogelijk. Halverwege begint het te spannen en moet er toch echt in dat restaurantje gegeten worden of die kerk moet worden bekeken, ineens vliegt de tijd. De laatste avond wordt nog even op het favoriete terrasje gezeten. Het feit dat er van de vakantie nog maar één dag rest kleurt de keuze, in dit geval voor dit terrasje.

Op de terugweg van zijn lange reis verheugde Paul zich erop zijn favoriete schilderij weer te zien. Zijn vrienden plaagden hem vaak met zijn enthousiasme voor het werk waarop tegen een witte achtergrond een rode cirkel en een blauwe streep te zien was. Thuisgekomen liep hij meteen naar de kamer waar het schilderij hing. Terwijl hij ervoor stond, kwam er een sterk gevoel van teleurstelling bij hem op. ‘Was dat het nou, misschien hadden zijn vrienden toch gelijk en had hij zich mee laten slepen door een verkoopverhaal.’ Hij keek er uit verschillende invalshoeken naar, richtte de lamp erop, maar de teleurstelling bleef. Toen Ton de volgende dag, met een tas vol boodschappen, langskwam om te horen hoe de reis geweest was, zei Paul dat ze misschien toch gelijk hadden met hun idee over zijn schilderij. Als antwoord grijsde Ton en haalde uit zijn tas een zorgvuldig ingepakt schilderij. ‘Hier is je favoriet terug. Wij vroegen ons af of jij het echt zo bijzonder mooi vond en hebben het door een bevriende amateur-kunstenaar laten kopiëren en de kopie hier opgehangen.’

In deel 2 zijn de kernprincipes van KTGP beschreven. Er werd daarbij aangegeven dat KTGP zowel ambulant als klinisch kan worden aangeboden.

Zijn lezers inmiddels enthousiast geworden voor het werken met korte termijn groepen en willen zij een dergelijke groep opzetten, dan is er een aantal stappen te zetten. In hoofdstuk III werd op het belang van een goede voorbereiding van de cliënt op de groep gewezen. Dit hoofdstuk beschrijft de voorbereiding op een korte termijn groep als een nieuw behandelaanbod binnen de context van een bestaande organisatie. Net als alle andere psychotherapeuten kunnen groepstherapeuten de neiging hebben zich snel op de inhoud van hun behandelaanbod te richten en daarbij het belang van de organisatorische randvoorwaarden te onderschatten. In dit hoofdstuk wordt beschreven wat gedaan kan worden om de context van het nieuwe groepsaanbod optimaal te beïnvloeden. Als afsluiting wordt de voorbereiding van de aanstaande groepsleden op de behandeling samengevat evenals specifieke aandachtspunten voor therapeuten gedurende de behandeling.

Het is dinsdagmorgen, het behandelteam van de KKP zit bij elkaar voor de wekelijkse behandelbespreking. Na een korte Mindfulness-oefening geven de teamleden een impressie van de cliëntengroep in zijn geheel gedurende de afgelopen week. ‘De groepsleden reageren voorzichtig, er worden veel vragen gesteld over de gang van zaken, een enkeling stelt wat agerend de regels ter discussie. Ook vindt er paarvorming plaats, zowel bij de senioren als bij de junioren’ is de conclusie. Geen opzienbarende zaken voor een nieuwe groep, constateert het team. Dan wordt de seniorengroep besproken. De creatief therapeut beeldend zegt de afhankelijkheid en passiviteit van de seniorengroep, zoals de sociotherapeut net beschreven heeft, bij creatieve therapie te herkennen. ‘Maar binnen de structuur werken ze heel serieus en ook bij het individuele werk zijn ze geconcentreerd bezig.’ De psychomotorische therapeut voegt toe dat het lijkt alsof ze het moeilijk vinden hun kracht in te zetten. Ook andere teamleden herkennen het beeld: afhankelijk en wat angstig als totale seniorengroep, binnen de structuur en bij individueel werk wordt met inzet gewerkt. De psychotherapeut en hoofdbehandelaar vermoedt dat ze bang zijn voor hun nieuwe verantwoordelijkheid en dat dat begrijpelijk is, ze zijn immers nog maar twee weken met deze groep bij elkaar en dus nog maar kort senior. Men kan zich vinden in haar formulering en merkt op dat de vorige seniorengroep tamelijk dominant en regulerend was en dat de nieuwe junioren de indruk maken een levendige groep te zijn. De angst voor verantwoordelijkheid, niet zo willen zijn als de vorige groep, maar het moeilijk vinden invulling aan hun nieuwe positie te geven wordt als rode draad herkend en voor de senioren als focus voor de komende week afgesproken. Daarnaast zal het team, zoals in de beginfase van elke nieuwe groep, het bevorderen van de groepscohesie voor de hele groep als focus nemen. De therapeuten weten hoe ze dit bij hun eigen therapieonderdeel moeten uitwerken. Daarna worden de individuele junioren besproken en hun voorlopige motto's vastgesteld.

Zoals eerder aangegeven, is een behandeling op een KKP wat vorm betreft duidelijk en strak gestructureerd. Dit geldt zowel voor het behandelaanbod als voor de tijdsindeling. Dit is nodig om de korte tijd zo efficiënt mogelijk te gebruiken en om binnen een duidelijke structuur zoveel mogelijk speelruimte te hebben om procesmatig te kunnen werken. De structuur staat in principe niet ter discussie, de manier waarop er daarbinnen gewerkt wordt is onderwerp van gezamenlijk onderzoek. Het team is bereid toelichting te geven en opmerkingen en vragen erover serieus in ontvangst te nemen en het gesprek erover aan te gaan. Dit kan paradoxaal klinken, maar is weer een voorbeeld van het spanningsveld tussen procesgericht en doelgericht werken. Op elk moment zal de keuze gemaakt moeten kunnen worden tussen antwoorden – met het doel transparantie en veiligheid te vergroten – en niet direct antwoorden, maar de aanleiding tot de reactie met de cliënt onderzoeken. In dit hoofdstuk wordt aan de hand van twee cliënten, de in het vorige hoofdstuk geïntroduceerde Hans en Marieke, beschreven hoe het doorlopen van het tijdspad eruit kan zien. Dit wordt gedaan aan de hand van een aantal kritische momenten uit hun behandeling. Daarna wordt vanuit de theorie een korte toelichting gegeven.

In dit boek is te lezen dat KTGP een aantrekkelijke behandelvorm is die in de toekomst alleen maar aantrekkelijker zal worden.