Hoe pas je mindfulness toe in de fysiotherapiepraktijk? Fysiotherapeut Peter van Burken uit Nieuwegein weet dat als geen ander. Na zijn opleiding tot fysiotherapeut studeerde hij psychologie en leerde optimaal te kijken naar de link tussen lichaam en geest. “Er zitten erg veel heilzame en gezonde elementen in mindfulness. Niet alleen voor de patiënt maar ook voor de fysiotherapeut zelf.”

×

Wat is mindfulness precies?

“Achter het woordje mindful ligt ‘aandacht’. Het gaat erom dat je dingen met aandacht doet. Mensen verschillen daarin. De een doet het uit zichzelf al meer, maar er zijn ook mensen die wat exacter, technischer van aard zijn en een laag introspectief vermogen hebben. Die hebben er meer hulp bij nodig. Bij mindfulness gaat het erom dat je je concentreert op iets en alleen dat gewaar wordt. Of dat nou de golven van de zee zijn, je ademhaling, een beweging of het ruisen van de wind. Het is dus iets anders dan wegdromen of dagdromen. Met dagdromen kom je weliswaar tot rust, maar je traint je geest niet. En die training is de essentie.”

Wat train je dan precies bij mindfulness?

“Bij mindfulness-training hoop je bij wijze van spreken dat de patiënt afgeleid raakt van waar hij zijn aandacht naar toe moet brengen, want daar kan het werk beginnen. Stel: je let op je ademhaling, maar je raakt afgeleid door allerlei gedachten. Dan is de opdracht om steeds terug te keren naar die ademhaling. Steeds weer die aandacht terugbrengen. Het gaat dus om het herkennen van dat afdwalen en het opnieuw richten van de aandacht. Om vervolgens weer langer bij het object van aandacht te blijven dan de keer daarvoor. Daar wordt de geest sterker van. Het zijn allemaal trainbare eigenschappen van de aandachtsmodule.”

Is het ook het trainen van de wil?

“Min of meer. Maar het is geen verkrampte vorm van willen, of jezelf ‘ergens in vastbijten’. Het is zelfdiscipline met een zekere mate van lichtheid. Dus geen zware zelfdiscipline.”

Bij welke aandoeningen kun je mindfulness aanwenden?

“Met name bij chronische pijn en stressgerelateerde pijnen. Vooral bij patiënten die heel sterk op de pijn reageren. Mensen met constante piekergedachten over die pijn, mensen die er veel mee bezig zijn. Daardoor zijn ze vaak onrustig en dat werkt juist weer averechts op de pijn. Deze patiënten zijn geschikt om naast de gangbare fysiotherapie van mobilisatie, krachtversterking en coördinatietraining ook in meer of mindere mate elementen van mindfulness aangeboden te krijgen. Dat kan een uitgebreide serie van oefeningen zijn of juist af en toe een korte oefening van 10 minuten. Daarbij vraag ik ook of ze die oefening thuis willen doen met aandacht. Het doel is de pijn wat kleiner en draaglijker te maken. Het is bewezen dat het echt de pijn vermindert en draaglijker maakt. Mindfulness kan binnen de fysiotherapie individueel ingezet worden, maar leent zich ook om met groepen patiënten te gaan werken.”

Is het niet vreemd voor fysiotherapeuten om dit te gaan doen?

“Het is zeker zo dat de focus van fysiotherapeuten van oudsher erg somatisch gericht is. Voor het jaar 2000 was het voor 90 procent: lichaam, spieren, gewrichten zenuwstelsel, pijn, en voor 10 procent: psychologie. Maar tegenwoordig is het bio-psychosociale model meer ingeburgerd. Dat betekent dat die psychologische poot meer ruimte krijgt. Daarin kun je dingen uitleggen, ontspanningsoefeningen doen. Of juist nog een stapje verder gaan, zoals aan de slag gaan met mindfulness. Fysiotherapeuten vormen eigenlijk een heel interessante groep behandelaars. Ze zijn enerzijds vaak al erg lichaamsbewust en weten veel van ontspanning, en tegelijkertijd hebben ze toegang tot patiëntenpopulaties die mindfulness-training goed kunnen gebruiken, zoals chronische-pijnpatiënten, COPD-patiënten of patiënten met neurologische aandoeningen.”

Van Burken schreef samen met fysiotherapeuten Tjitske de Boer en Gordon Browne het boek Mindfulness en fysiotherapie, het eerste boek in zijn soort in de wereld. Een boek dat fysiotherapeuten helpt om mindfulness toe te passen, met een praktisch format voor acht lessen.

Wat opvalt is dat in de titel van het boek eerst de term mindfulness wordt genoemd, daarna pas fysiotherapie.

“Ja, dat is met opzet zo gedaan. Het had natuurlijk ook andersom gekund. Zo van: we hebben fysiotherapie en daar kunnen we ‘wat mindfulness’ aan toevoegen. Maar in deze opzet gaat het primair om mindfulness. Dat is op zichzelf al een goed verhaal, goed onderbouwd. Het mag dus centraal staan. Vervolgens beantwoorden we de vraag hoe we die mindfulness inpassen in de fysiotherapeutische praktijk. Er zitten erg veel heilzame, gezonde elementen in. Niet alleen voor de patiënt maar ook voor de fysiotherapeut zelf. Men wordt er mentaal rustiger van, minder emotioneel reactief, pijn kan verminderen, bewegen kan in kwaliteit toenemen en er zijn aanwijzingen dat ontstekingsreacties kunnen afnemen en immuun functioneren kan verbeteren. Niet voor niets wordt het daarom in de gezondheidszorg steeds meer toegepast, zoals in de verpleegkunde, revalidatie en ook in de eerste lijn, zoals gezondheidscentra, en recent ook meer en meer de fysiotherapeuten.”

Het boek Mindfulness en fysiotherapie bevat een theoretisch deel en een praktisch deel waarin 8 lessen staan. Daarmee kan de fysiotherapeut ook na scholing aan de slag met groepen patiënten. Peter van Burken: “We volgen daarbij het wereldwijd bekende protocol van de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) en de Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Het mooie is dat veel gangbare mindfulness-trainers al bezig zijn met mensen die gespannen zijn, een burnout hebben of in een scheiding zitten. Fysiotherapeuten kunnen mindfulness echter professioneel naar een patiëntensetting brengen. Vaak is dat de gezondheidszorg in de eerstelijn.”

Bovendien neemt de groep fysiotherapeuten die mindfulness toepassen alleen maar toe. Van Burken: “Het wordt echt al een grote groep behandelaars. Dat is mooi om mee te maken. En uiteindelijk wordt de patiënt er beter van. Daar is het natuurlijk om te doen.”

Tip

×

Mindfulness en fysiotherapie

• Helpt fysiotherapeuten mindfulness toe te passen
• Geeft een praktisch format voor acht lessen
• Is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek