Skip to main content
Top

2016 | Boek

Beknopte integrale ziekteleer

Auteur: Paul Bocken

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit is een leerboek ziekteleer voor studenten verpleegkunde van MBO-niveau of hoger. Het is gericht op competentiegericht leren. Parate ziektekundige kennis blijft onmisbaar, maar competentiegericht opleiden vraagt om de integratie van kennis, beroepshouding en vaardigheden. Veel aandacht is er daarom voor de verbanden tussen verstoringen, symptomen, beperkingen en de gevolgen daarvan voor de patiënt.

Beknopte integrale ziekteleer bespreekt algemene uitgangspunten van soorten ziekten, medische diagnostiek, besluitvorming en behandeling. Verder komen aan de orde: symptomenleer als basis voor klinisch redeneren, lichamelijke en psychiatrische aandoeningen met speciale aandacht voor chroniciteit en aandoeningen in de sector van verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg. Na hoofdstukken over de grondbeginselen van ziekteleer volgt een uitgebreide bespreking van ziekteverschijnselen. Een paar patiëntencategorieën worden apart naar voren gehaald, met name de oudere patiënt/cliënt. Aandoeningen van alle orgaansystemen en de meest relevante psychiatrische aandoeningen worden daarna besproken.
Korte ziektegeschiedenissen illustreren onderdelen van de besproken problematiek. Beknopte beschrijvingen van de relevante anatomie en fysiologie bieden een houvast om normaal functioneren en disfunctioneren met elkaar te verbinden.

Helemaal nieuw zijn kennisclips (weblectures) waarin de auteur moeilijke onderdelen van de leerstof toelicht en verder uitlegt. Zo verlevendigt hij de leerstof en brengt deze dichter bij de student. Dit sluit aan op de diepgang waarmee ziektekundige vraagstukken door studenten in het beroepsonderwijs bestudeerd moeten worden. Verder staan er oefenvragen met feedback bij alle hoofdstukken in de digitale leeromgeving van het boek.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1 Algemene ziektekundige begrippen
Samenvatting
  • De ziekteleer gebruikt een aantal basisbegrippen die ons helpen beter te beschrijven wat zich bij ziekte afspeelt.
  • Nadat je gelezen hebt hoe je gezondheid zou kunnen uitleggen, maak je kennis met de begrippen adaptatie, draagkracht en draaglast (paragraaf 1.1).
  • Bij een ziekte onderscheiden we behalve de bijbehorende stoornis of stoornissen ook de oorzaken daarvan. We maken een verschil tussen noodzakelijke voorwaarden en voldoende voorwaarden (paragraaf 1.2).
  • We bespreken wat symptomen zijn, wat voor functie ze kunnen hebben. Ziektes leiden in ieder geval tot beperkingen en soms tot handicaps (paragraaf 1.3).
  • Termen zoals acuut, chronisch, sluipend, maar ook genezing beschrijven het tijdsverloop van ziekten (paragraaf 1.4).
  • De doelstellingen van de behandeling kunnen curatief, symptoomgericht, preventief of palliatief zijn. Elke doelstelling vergt een eigen aanpak en een eigen manier van samenwerken tussen artsen, verpleegkundigen, paramedici en patiënt (paragraaf 1.5).
Paul Bocken
2 Verschillende soorten ziekten
Samenvatting
  • Er worden meer dan tien verschillende soorten aandoeningen onderscheiden, kijkend naar wat zich afspeelt. Infecties, gezwellen, hart- en vaatziekten en overgewicht zijn samen goed voor het overgrote deel van alle lichamelijke aandoeningen en deze worden in volgende hoofdstukken apart besproken. Het ontstaan van allergieën, auto-immuunziekten en andere soorten aandoeningen komt in dit hoofdstuk aan de orde.
  • We delen de wereld met micro-organismen. Daarmee komen we in contact (paragraaf 2.1.1) en soms ontstaat daaruit schade aan de gezondheid. Infectieziekten kunnen komen door bacteriën, virussen, schimmels of andere levensvormen (paragraaf 2.1.2 t/m 2.1.4). Diagnostiek en behandeling verschillen daarom.
  • Een sterke algemene (aangeboren) en specifieke (verworven) afweer (paragraaf 2.1.5) moet afdoende helpen tegen binnendringende micro-organismen.
  • De ontstekingsreactie is bedoeld om je te verdedigen. De ontsteking kan succesvol zijn of gecompliceerd verlopen (paragraaf 2.1.7).
  • Ontstekingsremming en infectiebestrijding zijn twee heel verschillende dingen, maar ze gaan regelmatig hand in hand (paragraaf 2.1.8).
  • Tumorgroei is het gevolg van stoornissen in hoe DNA en cellen zich gedragen – vooral met gevolgen voor de celdeling en voor het aantasten van de omgeving van de tumorcellen (paragraaf 2.2). De oorzaken zijn divers (paragraaf 2.2.2). Uitzaaiingen kunnen op verschillende manieren ontstaan (paragraaf 2.2.3).
  • Symptomen die aanleiding kunnen zijn tot nadere diagnostiek, worden benoemd in paragraaf 2.2.4; de manieren om de aanwezigheid van tumorgroei te bewijzen bestudeer je in paragraaf 2.2.5.
  • Een korte inventarisatie van verschillende manieren om kwaadaardige gezwelgroei te bestrijden vind je in paragraaf 2.2.6.
  • Hart- en vaatziekten leiden tot ischemie, trombose, embolie, infarct en gangreen (paragraaf 2.3.1). De oorzaken ervan zijn voor een deel te beïnvloeden (paragraaf 2.3.2). De diagnostiek en de behandeling zijn geënt op verschillende aspecten van dit soort aandoeningen.
  • Bij een allergie is het afweersysteem verantwoordelijk voor een abnormaal sterke en soms levensbedreigende ontstekingsreactie na contact met een in principe onschuldige stof (paragraaf 2.4).
  • Bij een auto-immuunaandoening is datzelfde afweersysteem geactiveerd tegen eigen weefsels (paragraaf 2.5).
  • Daarnaast zijn er andere soorten aandoeningen: congenitale, erfelijke, familiaire, iatrogene, traumatische en andere (paragraaf 2.6). Deficiënties, degeneratieve aandoeningen, iatrogene aandoeningen, intoxicaties, psychogene aandoeningen en traumatische aandoeningen maken het overzicht compleet.
Paul Bocken
3 Lichamelijke symptomen
Samenvatting
  • Er zijn verschillende manieren om symptomen in te delen: subjectief tegenover objectief, lichamelijk tegenover psychisch, aspecifiek tegenover specifiek. Met de kennis van de verschillende symptomen ondersteun je als verpleegkundige de kwaliteit van je eigen observaties en rapportages. Grondige kennis van dit hoofdstuk is de voornaamste basis voor het leren klinisch te argumenteren.
  • De verschillende soorten oorzaken van pijn worden besproken in paragraaf 3.1, met daarbij ook de manieren om pijn te bestrijden.
  • Koorts (paragraaf 3.2) en andere stoornissen in de temperatuur kunnen ontstaan door verschillende oorzaken en hebben zelf gevolgen voor onder meer ademhaling, hartwerking en vochtbalans.
  • Veel aandoeningen, acuut en chronisch, gaan gepaard met moeheid, gebrek aan eetlust en problemen met slapen. Dat worden, samen met koorts, algemene symptomen genoemd (paragraaf 3.3).
  • Een aantal stoornissen in de polsslag en verstoringen in de hoogte van de bloeddruk, zoals hypertensie, kun je bestuderen in paragraaf 3.5 en 3.6. Aparte aandacht is er voor de ontstaanswijze van verschillende soorten shock.
  • Cyanose wijst op stoornissen in bloedsomloop en/of ademhaling, terwijl het begrijpen van het ontstaan van oedeem je duidelijk maakt wat er in de haarvaten in het weefsel gebeurt (paragraaf 3.7)
  • Symptomen van de kant van de spijsvertering betreffen het slikken (paragraaf 3.8.1), misselijkheid (paragraaf 3.8.2), obstipatie (paragraaf 3.8.3) en diarree (paragraaf 3.8.4). Diarree is wereldwijd een belangrijke doodsoorzaak. Dat, en ook oorzaken van bloed in de ontlasting, komt aan bod in paragraaf 3.8.5. Icterus wordt besproken in paragraaf 3.8.6.
  • Afwijkingen in de hoeveelheid en samenstelling van de geproduceerde urine komen niet alleen door aandoeningen van de nieren (paragraaf 3.9), maar ook door andere inwendige ziekten. Een verstoorde urinelozing wordt besproken in paragraaf 3.9.3.
  • Een uitgebreid scala van neurologische symptomen, variërend van bewustzijn, via kracht, gevoel en coördinatie tot stoornissen in de hogere hersenfuncties, is onderwerp van paragraaf 3.10.
  • Abnormaal of verontrustend bloedverlies kan er op verschillende manieren uitzien (paragraaf 3.11).
  • Een kort overzicht van regelmatig voorkomende huidveranderingen is te vinden in paragraaf 3.12 en gestoorde wondgenezing, dat duidelijk een ziekteverschijnsel is, wordt besproken in paragraaf 3.13.
Paul Bocken
4 Medisch handelen
Samenvatting
  • Anamnese en lichamelijk onderzoek zijn de eerste, onmisbare stappen in het proces van het stellen van een diagnose. Aanvullend onderzoek moet antwoord geven op verschillende vragen, onder andere over de lokalisatie en de aard van de aandoening (paragraaf 4.1). Daarvoor kan men onder meer beeldvormend onderzoek en bloedonderzoek inzetten.
  • In paragraaf 4.2 bespreken we de algemene uitgangspunten van heelkundige ingrepen en belangrijke facetten van de periode voorafgaand aan, tijdens en na de operatie.
  • Een groot deel van de medische behandeling is gebaseerd op geneesmiddelen. Van de farmacotherapie bespreken we het begrip farmacologisch actieve stof, begrippen die bij medicijnverstrekking van toepassing zijn (paragraaf 4.3.2), de verschillende toedieningswijzen (paragraaf 4.3.3) en de manier waarop het lichaam met medicijnen omgaat, de kinetiek (paragraaf 4.3.4).
  • De wens om ziekten vóór te zijn is van alle tijden – kennis over oorzaken vormt de basis voor primaire preventie, vroege diagnostiek is de kern van secundaire preventie (paragraaf 4.5).
Paul Bocken
5 Enkele patiëntencategorieën
Samenvatting
  • De geneeskunde voor ouderen houdt rekening met een aantal specifiek voor deze leeftijdscategorie geldende kenmerken, waaronder multipathologie en multipele kwetsbaarheid (paragraaf 5.1). Alle organen en orgaanstelsels kennen hun eigen normale verouderingsverschijnselen, die vaak ook tot beperkingen leiden.
  • Aandoeningen bij kinderen, vooral die met een chronisch karakter, hebben gevolgen voor de groei en ontwikkeling van het kind. De kindergeneeskunde heeft een speciaal oog voor de verschillende facetten van de ontwikkeling als uiting van gezondheid (paragraaf 5.2). Een gevreesde oorzaak van kindersterfte wordt gevormd door infectieziekten. Tegen een belangrijk aantal daarvan bestaan inentingen.
  • Het vaststellen van de oorzaak van een verstandelijke beperking geeft de ouders en de verzorgers belangrijke informatie (paragraaf 5.3). De oorzaak die heeft geleid tot de beperking, zal meestal ook verantwoordelijk zijn voor andere stoornissen, kwetsbaarheid en beperkingen.
  • Moeders met een chronische aandoening kunnen tijdens de zwangerschap in de problemen komen (paragraaf 5.4). Daarnaast lokt zwangerschap specifieke aandoeningen uit, met als voorbeeld de toxicose en de zwangerschapsdiabetes.
Paul Bocken
6 Ziekten van hart en bloedvaten
Samenvatting
  • Bij aantasting van de kransslagaders ontstaan angina pectoris en het acuut coronair syndroom (paragraaf 6.1).
  • Het uitgebreide ziektebeeld van hartfalen wordt doorgenomen in paragraaf 6.2.
  • Hartritmestoornissen komen aan bod in paragraaf 6.3.
  • Aandoeningen van de aders komen veel voor in de vorm van de ernstige aandoening die luistert naar verschillende namen, zoals trombosebeen en diepe veneuze trombose, met de longembolie als complicatie (paragraaf 6.4).
  • Andere hartaandoeningen zijn bijvoorbeeld de hartklepaandoeningen en aantasting van respectievelijk het endocard, de hartspier en het pericard (paragraaf 6.5).
Paul Bocken
7 Aandoeningen van de luchtwegen
Samenvatting
  • Paragraaf 7.1 behandelt twee aparte aandoeningen: het in aanvallen optredende astma bronchiale en het chronische COPD. Oorzaken, symptomen, behandeling, complicaties en afloop worden beschreven.
  • Het ziektebeeld van de pneumonie komt aan de orde in paragraaf 7.2.
  • Andere longaandoeningen worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 7.3.
Paul Bocken
8 Aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
Samenvatting
  • Veel aandoeningen in de buik kunnen leiden tot een kritieke toestand waarbij ofwel het buikvlies wordt geprikkeld en daarbij ontstoken raakt, ofwel de passage van de darminhoud stagneert (ileus), of een combinatie van deze twee aandoeningen. Ze worden toegelicht in paragraaf 8.1.
  • De slokdarm kan vooral getroffen worden door infecties, kwaadaardige gezwelgroei en de agressieve werking van maagzuur (paragraaf 8.2).
  • Chronische darmontstekingen kunnen de kwaliteit van leven ernstig bedreigen, maar ook het leven zelf (paragraaf 8.3).
  • Het coloncarcinoom is vooral op hogere leeftijd een ernstige bedreiging, die zich vaak pas laat manifesteert (paragraaf 8.4).
  • De vele lastige en gevaarlijke gevolgen van chronisch progressieve leveraandoeningen komen aan bod in paragraaf 8.5.
  • Ten slotte besteden we aandacht aan een aparte, steeds verder om zich heen grijpende bedreiging van de gezondheid: obesitas (paragraaf 8.6).
  • Andere aandoeningen van het spijsverteringskanaal worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 8.7.
Paul Bocken
9 Aandoeningen van nieren en urinewegen
Samenvatting
  • De oorzaken en gevolgen van het verdwijnen van de nierfunctie komen aan de orde in paragraaf 9.1, inclusief de manieren om de problemen in de hand te houden.
  • Aandoeningen van de prostaat kun je bestuderen met hulp van paragraaf 9.2.
  • Andere aandoeningen van nieren en urinewegen worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 9.3.
Paul Bocken
10 Gynaecologische aandoeningen
Samenvatting
  • Gynaecologische aandoeningen komen in kort bestek aan de orde in hoofdstuk 10. In paragraaf 10.1 staat tumorgroei centraal.
  • Andere gynaecologische aandoeningen, waaronder menstruatiestoornissen en infecties, worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 10.2.
Paul Bocken
11 Hormonale aandoeningen
Samenvatting
  • Een steeds meer om zich heen grijpende aandoening is diabetes mellitus (paragraaf 11.1). Van deze aandoening bestaan verschillende vormen (paragraaf 11.1.2). De symptomen worden uitgelegd (paragraaf 11.1.3); daarna nemen we diagnostiek, de complicaties en de behandeling door. Ontregelingen kun je bestuderen in paragraaf 11.1.6.
  • Ook aandoeningen van de schildklier komen regelmatig voor (paragraaf 11.2). Zowel een te snelle als een te langzame werking leidt tot problemen.
  • Andere hormonale aandoeningen worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 11.3.
Paul Bocken
12 Neurologische aandoeningen
Samenvatting
  • De oorzaken, verschijnselen, behandeling, complicaties en soms ernstige blijvende uitvalsverschijnselen bij de verschillende vormen van CVA, zowel onbloedig als bloedig, zijn onderwerp van paragraaf 12.1.
  • De ziekte van Parkinson is een veelomvattende aandoening met een progressief verloop. Behalve motorische problemen zijn er ook andere mogelijke beperkingen, zie paragraaf 12.2.
  • Ook multipele sclerose heeft een slecht voorspelbaar verloop, met een sterke variatie in symptomen (paragraaf 12.3).
  • Behalve tumorgroei zijn er nog andere oorzaken van een verhoogde druk in de schedelholte. Die verhoogde druk kan leiden tot een levensbedreigende situatie, inklemming (paragraaf 12.4).
  • Epilepsie is sinds mensenheugenis een moeilijk te begrijpen aandoening. Op hoofdlijnen wordt deze beschreven in paragraaf 12.5.
  • Een aantal andere neurologische aandoeningen worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 12.6.
Paul Bocken
13 Aandoeningen van beenmerg en bloed
Samenvatting
  • Aandoeningen van de erytrocyten leiden op de eerste plaats tot anemie. Behalve tot kenmerkende klachten leidt anemie tot toegenomen risico's, zeker als er ook andere aandoeningen aanwezig zijn (paragraaf 13.1).
  • Kwaadaardige aandoeningen van witte bloedcellen gaan ten koste van de kracht van de afweer (paragraaf 13.2). Uitputting van het beenmerg of verdringing ervan door leukemische cellen staat voorop. Ook aandoeningen van lymfocyten brengen dat gevaar met zich mee.
  • Stollingsstoornissen zijn het gevolg van problemen met trombocyten of van afwijkingen in de eiwitten die de stolling compleet maken. Behalve een toegenomen bloedingsneiging kan ook een toegenomen stollingsneiging tot gevaar leiden (paragraaf 13.3).
  • Een aantal andere hematologische aandoeningen en afwijkingen in de samenstelling van het plasma worden kort gekarakteriseerd in paragraaf 13.4.
Paul Bocken
14 Enkele aandoeningen van het bewegingsapparaat in het kort
Samenvatting
  • Van de vele verschillende aandoeningen van het skelet, de gewrichten en de spieren worden er enkele kort besproken in weblectures. De belangrijkste trefwoorden met betrekking tot deze aandoeningen zijn in tabelvorm opgenomen.
Paul Bocken
15 Enkele aandoeningen van oog en oor
Samenvatting
  • Oogziekten die het gezichtsvermogen bedreigen, zijn onderwerp van paragraaf 15.1, zoals cataract, glaucoom en netvliesaandoeningen.
  • Ooraandoeningen die tot gehoorverlies leiden, worden besproken in paragraaf 15.2.
Paul Bocken
16 Huidaandoeningen
Samenvatting
  • Als eerste van de huidaandoeningen bespreken we de verschillende infecties: virale, bacteriële en andere huidinfecties (paragraaf 16.1).
  • Daarna is er aandacht voor enkele aparte huidaandoeningen: psoriasis (paragraaf 16.2) en tumorgroei in de huid (paragraaf 16.3).
  • De huid kan te lijden hebben onder stoornissen in de doorbloeding, met een decubitusulcus als gevolg (paragraaf 16.4).
  • We vervolgen met de bespreking van tumorgroei van de borstklier (paragraaf 16.5).
  • Een aantal andere huidaandoeningen wordt kort gekarakteriseerd in paragraaf 16.6.
Paul Bocken
17 Inleiding op psychiatrische ziekten
Samenvatting
  • Psychiatrische aandoeningen tasten autonomie en vaak ook ziekte-inzicht rechtstreeks aan en onderscheiden zich mede daardoor van somatische aandoeningen (paragraaf 17.1).
  • In paragraaf 17.2 worden de verschillende aandoeningen elk in één regel benoemd.
  • De verschillende visies die men in de psychiatrie kan tegenkomen, zijn onderwerp van paragraaf 17.3.
Paul Bocken
18 Neurocognitieve stoornissen
Samenvatting
  • Cognitieve stoornissen treffen de patiënt in zijn vermogen om op basis van aandacht, waarneming, geheugen en denken de wereld te begrijpen en als veilig te ervaren. Deze vermogens worden cognitieve functies genoemd. Het delirium is een acuut of subacuut ontstane verstoring van de aandacht en het bewustzijn, met onder andere hallucinaties en angst, en met een lichamelijke oorzaak (paragraaf 18.1).
  • Dementie is een verzamelnaam voor allerlei ziekten die behalve het geheugen ook andere hogere hersenfuncties aantasten. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm, maar ook andere oorzaken spelen een rol (paragraaf 18.2). Zo bespreken we onder andere de vasculaire dementie, de frontotemporale dementie en andere, iets minder vaak voorkomende aandoeningen.
Paul Bocken
19 Psychotische stoornissen
Samenvatting
  • Een psychose kenmerkt zich op de eerste plaats door hallucinaties en wanen. Deze kunnen worden uitgelokt door een lichamelijke ziekte of onder invloed van medicijnen of drugs.
  • De ernstigste vorm van chronische psychose is de schizofrenie. In paragraaf 19.1 komen de positieve en negatieve symptomen, de kennis van de oorzaken, de ernst van de complicaties en de uitgangspunten van de behandeling aan de orde. Daarbij is er vooral aandacht voor de aannames die er zijn over de werking van antipsychotische medicijnen.
  • Andere psychotische stoornissen worden besproken in paragraaf 19.2.
Paul Bocken
20 Stemmingsstoornissen
Samenvatting
  • De depressie verstoort in ernstige mate het gevoelsleven, het denken en het handelen (paragraaf 20.1). Een depressie kan heel verschillende oorzaken hebben en zich op verschillende manieren uiten. Om deze aandoening te behandelen en het herstel te bevorderen zijn er verschillende opties beschikbaar.
  • Als de stemming overmatig positief is, met daarbij horende gedachten van zelfoverschatting, tot onkwetsbaarheid aan toe, spreken we van een manie, onderdeel van een bipolaire stoornis. Ook hier is behandeling mogelijk (paragraaf 20.2).
  • Desondanks kennen deze aandoeningen een ernstige complicatie in de vorm van suïcide (paragraaf 20.3).
  • Vanwege de nauwe samenhang tussen stemming en angst, is ook het onderwerp pathologische angst onderdeel van dit hoofdstuk (paragraaf 20.4).
Paul Bocken
21 Enkele andere psychiatrische stoornissen
Samenvatting
  • Misbruik van en verslaving aan stoffen leiden tot zeer omvangrijke persoonlijke, sociale en maatschappelijke schade (paragraaf 21.1). Aan verslaving zijn verschillende aspecten te onderscheiden, zoals de lichamelijke component, de psychische component en de hardnekkige veranderingen in de hersenen als gevolg van voortgezet gebruik.
  • Dwang en drang verschillen één letter, maar ze zijn totaal verschillend. Stoornissen in het beheersen van impulsen door drang kunnen uitermate onacceptabel gedrag tot gevolg hebben (paragraaf 21.2).
  • Een persoonlijkheidsstoornis brengt iemand voortdurend in de problemen vanwege een starre manier van denken, voelen en reageren (paragraaf 21.3). Op basis van hoe de verschijnselen in combinatie met elkaar voorkomen, worden verschillende vormen onderscheiden: clusters. Vanwege de gevolgen voor de omgang met deze patiënten, is er aparte aandacht voor de borderlinepersoonlijkheidsstoornis.
  • Autisme kan men beschouwen als een verzamelnaam voor verschillende beperkingen in het contact, met daarbij eventueel problemen in de taal, het spel, het denken en het handelen (paragraaf 21.4).
  • Eetstoornissen, zoals anorexia en boulimia, kennen heel verschillende oorzaken en kunnen levensbedreigende complicaties hebben (paragraaf 21.5).
Paul Bocken
Nawerk
Meer informatie
Titel
Beknopte integrale ziekteleer
Auteur
Paul Bocken
Copyright
2016
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-1447-8
Print ISBN
978-90-368-1121-7
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-1447-8