2. Zorgen als betekenisvol proces, ook in morele zin

De zorgethische gespreksmethode die we hier presenteren (Dartel en Molewijk 2016, 319–21), sluit exact aan bij de zorgethische benadering van het zorgproces uit dit hoofdstuk. De methode is opgebouwd uit drie stappen. Eerst ga je met elkaar na in welke fase van het zorgproces het probleem zit waar jullie tegenaan lopen. Soms weet je dat al en kun je meteen verder. Je zoomt dan in op de fase van het zorgproces waarin het probleem schuilt en probeert door specifieke vragen over die fase het probleem te verhelderen. Aan het eind van het gesprek probeer je met elkaar tot concrete afspraken te komen over de zorg. Deze methode werkt het best als de deelnemers aan het gesprek ook echt verantwoordelijkheid dragen in de zorg voor de patiënt om wie het gaat. I Voorbereiding Wat is in deze situatie de eigenlijke vraag? Geef een korte omschrijving van wat er volgens jou/jullie aan de hand is, wat moreel de aandacht vraagt. II Verkenning Waar heeft de zorgvrager in zorg eigenlijk behoefte aan? Wat is volgens jou/jullie zijn echte zorgvraag? Wie heeft de verantwoordelijkheid voor de zorg? Welke mogelijkheden zijn er om aan de zorgbehoeften van de zorgvrager tegemoet te komen? Hoe reageert de zorgvrager op de aangeboden zorg? Wat is verder van belang om te weten in verband met deze situatie? Wat voor conclusies zijn er nu te trekken voor het vervolg van het gesprek? III Verdieping Bij veronderstelde problemen in de definiëring van de zorgbehoefte kunnen de volgende vragen helpen: Hoe ervaart de zorgvrager de zorg die wordt geboden? Welke zorgvraag/-behoefte heeft de zorgvrager eigenlijk? Op welke manier wordt deze geuit? Wat zegt de zorgvrager er zelf van? In welke mate komen verbale uitingen van de zorgvrager overeen met zijn gedrag/lichaamstaal? In welke mate komen de behoeften van de zorgvrager overeen met eerdere uitingen? Met zijn levensverhaal? Hoe gaat de zorgvrager om met zijn mogelijkheden/beperkingen? Wat zijn de zorgvragen van de zorgvrager volgens andere betrokkenen? Familie, andere disciplines, nog anderen? Hoe kunnen we, wanneer dat niet duidelijk is, erachter komen wat de zorgvrager daadwerkelijk wil? Wie zouden we daarbij kunnen betrekken? Welke vragen resteren nog na het doorlopen van deze vragen? Bij veronderstelde problemen in de definiëring van verantwoordelijkheden gaat het om vragen als: In welke mate voel jij/voelen jullie je verantwoordelijk voor deze zorg? Waarom voel jij/voelen jullie je verantwoordelijk? Wie is er verder verantwoordelijk voor het tegemoetkomen aan de zorgbehoeften van deze zorgvrager? Voor welk deel van de zorg draagt de cliënt zelf verantwoordelijkheid? Zijn er elementen waar niemand zich verantwoordelijk voor voelt? Als dat zo is: hoe komt dat? Gaat het om een zorgvraag voor wie niemand verantwoordelijkheid wíl dragen? Die buiten de verantwoordelijkheid van de zorgverleners valt? Hoe kunnen we de verantwoordelijkheid verbeteren? Versterken? Welke vragen resteren nog na het doorlopen van deze vragen? Bij veronderstelde problemen op het gebied van onze competenties gaat het om vragen als: Wat doen we feitelijk om aan de zorgvraag tegemoet te komen? Welke tekorten ervaren we als het gaat om het tegemoetkomen aan de zorgvraag van de zorgvrager? Is het tekortschieten in deskundigheid bij ons een kwestie van niet kunnen (bekwaamheid), van niet willen (bereidheid), of van dénken niet te kunnen (onzekerheid)? Aan welke zorgvragen kunnen we wel goed tegemoetkomen? Zijn er vergelijkbare situaties in het verleden waar we wat van kunnen leren? Zo ja, wat? Kunnen we onze competenties versterken? Zo ja, welke creatieve oplossingen zijn er om tekorten aan te vullen? In hoeverre is het goed/nodig om een beroep op anderen te doen? Welke concrete conclusies kunnen we trekken voor de zorg in deze casus? Welke vragen resteren nog na het doorlopen van deze vragen? Bij veronderstelde problemen in de respons/ontvankelijkheid zijn de volgende vragen aan de orde: Hoe reageert de cliënt op onze zorg? Waar moeten we op letten als het gaat om de respons op ons zorgaanbod? Zijn er: verbale uitingen; non-verbale uitingen in gedrag/gezichtsuitdrukkingen; andere uitingen, fysieke reacties? In welke mate is er verzet tegen onze zorg? In welke mate is er instemming? Zou de zorgvrager het anders willen? Hoe schatten anderen de reactie van de zorgvrager in: familie, mentor, anderen? Als we geen directe zekerheden hebben, hoe kunnen we dan toch vaststellen dat onze zorg echt aankomt? Moeten we extra inspanningen leveren om daarachter te komen? Welke conclusies kunnen we trekken ten aanzien van de zorg voor respons? Dienen we de zorg zelf anders in te richten? Welke vragen resteren nog na het doorlopen van de bovenstaande vragen? IV Afronding Welke concrete afspraken kunnen we, alles overziend, maken als het gaat om de zorg voor deze zorgvrager? Welke vragen blijven onbeantwoord? Hoe ervaren we dat? Hoe kijken we terug op het gesprek? Zijn er nog dingen die we naar aanleiding van het gesprek naar voren willen brengen?