Top

Gepubliceerd in:

2024 | OriginalPaper | Hoofdstuk

4. Zorg rondom vruchtbaarheid en voortplanting

Auteurs : Mr. E. J. Oldekamp, Prof. dr. M. C. de Vries

Gepubliceerd in: Leerboek Gezondheidsrecht

Uitgeverij: BSL Media & Learning

Samenvatting

In dit hoofdstuk bespreken we een aantal van de met vruchtbaarheid en voortplanting verbonden onderwerpen waarbij ethische en juridische overwegingen een rol (kunnen) spelen. Daarbij wordt een verdeling tussen twee onderwerpen gemaakt. Bij het onderwerp ‘(nog) niet zwanger’ staat vanuit juridisch perspectief de bescherming van de reproductieve vrijheid voorop. Aan de orde komen onderwerpen als: fertiliteitszorg, de toegang tot fertiliteitszorg, de regels omtrent donatie van voortplantingscellen en embryo’s voor zwangerschappen van een ander. Bij het onderwerp ‘Tijdens de zwangerschap’ wordt ingegaan op de regels omtrent zwangerschapsafbreking en daarna op het juridische perspectief omtrent de zorg rondom zwangerschap en geboorte. Bij de zorg rondom zwangerschap en geboorte gaat het om de vraag hoe de arts met zijn beroepsgeheim moet omgaan als de zwangere patiënt een partner meeneemt naar de spreekkamer, om de juridische status van de ongeborene, de verandering daarin door de geboorte en om de inzet van gedwongen psychiatrische zorg en kinderbeschermingsmaatregelen tijdens de zwangerschap.

vorige hoofdstuk Verplichte zorg

volgende hoofdstuk Rondom het einde van het leven

Hendriks AC. Het recht op voortplanting en zijn grenzen. TvGR 2012;4:279–279. p. 279.

Oldekamp EJ. Vries MC de, et al. Nieuwe techniek, nieuwe zorg. Preadvies VGR 2018. p. 27–32.

Oldekamp EJ. Vries MC de, et al. Nieuwe techniek, nieuwe zorg. Preadvies VGR 2018. p. 27.

Kalkman-Bogerd LE. Van kinderwens tot ouderschap. Preadvies VGR 2001. p. 3–4. En zie ook Leenen HJJ, Gevers JKM, et al., Handboek Gezondheidsrecht, Den Haag: Boom juridische Uitgevers; 2020, p. 328–330.

Dit staat in het tweede lid van artikel 8 EVRM, zie verder ook Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020, p. 328.

Gerechtshof Amsterdam, 18 juli 1996, TvGR 1998/19.

NVOG. Sterilisatie van de Vrouw Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) 14 april 2020. p. 24 https://tinyurl.com/sterilisatie-van-de-vrouw.

NVOG. Sterilisatie van de Vrouw. Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) 14 april 2020. p. 24.

Oldekamp EJ, Verweij EJT, Vries MC de. Mag je informatie delen als patiënten iemand meenemen?. NTVG 2022;166:D7102. p. 7–9.

NVOG. Sterilisatie van de Vrouw. Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) 14 april 2020. p. 24.

Zie bijvoorbeeld: De Morgen; Jonge vrouwen over sterilisatie, ‘Als ik de tijd kon terugdraaien, zou ik nu geen kindje hebben,’ 16 april 2022. En NRC/H; Help, de dokter wil mij niet steriliseren, 23 mei 2014.

Nederlandse Vereniging Urologie. Vasectomie. 29 oktober 2004, p. 3. De NVU bericht op zijn website dat de richtlijn Vasectomie in 2019 is herbenoemd tot leidraad.

Zie: www.nvu.nl/kwaliteitsbeleid/richtlijnen

NVU 2004 (2019), p. 5.

RTL Nieuws: Willemijn wilde na zware zwangerschap gesteriliseerd worden: ‘Het mocht niet’. 29 februari 2020.

Artikel 7:465 lid 3 BW.

Artikel 7: 465 lid 6 BW luidt: ‘Verzet de patiënt zich tegen een verrichting van ingrijpende aard waarvoor een persoon als bedoeld in het tweede of derde lid, toestemming heeft gegeven, dan kan de verrichting slechts worden uitgevoerd indien zij kennelijk nodig is ten einde ernstig nadeel voor de patiënt te voorkomen.’ Met een persoon als bedoeld in het tweede of derde lid wordt verwezen naar een eventueel vertegenwoordiger.

Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020, p. 333.

Zie KNMG-website: https://tinyurl.com/rechten-minderjarigen.

https://tinyurl.com/rechten-minderjarigen en ook Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020, p. 593–594.

Zie website: nunietzwanger.nl en Bureau Clara Wichmann, Procedure Gewonnen: overheid past omstreden ‘nu niet zwanger’-project aan. 2 september 2020.

HR 9 december 2022, ECLI:NL:HR:2022:1850.

HR 9 december 2022, ECLI:NL:HR:2022:1850, r.o. 3.2.3.

Hoge Raad ‘verplichte anticonceptie in geestelijke gezondheidszorg alleen bij uitzondering mogelijk om ernstige gezondheidsschade voor betrokkene door zwangerschap op bevalling te voorkomen, 9 december 2022. Op website: https://tinyurl.com/antwoord-hoge-raad.

Oldekamp EJ, Vries MC de, et al. 2018, p. 27–32.

Kismödi E. European Sexual and Reproductive Health. Health Law and Human Rights. In: Den Exter A (red). European Health Law, Antwerpen: Maklu-Publishers; 2017, p. 621–646.

EHMR 4 december 2007, 44362/04, met noot: Hendriks AC en Houdijker M den, ‘Ook gedetineerde mag zich voortplanten, maar heeft geen recht op seks’, NJCM-Bulletin, 2008–33/3, p. 404.

EHRM 3 November 2011, 57813/00 (S.H. and others v. Austria).

EHRM 28 augustus 2012, Costa en Pavan v. Italië, NJB 2012/2103, nr. 54270/10; Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 2013;38:63–75 (m.nt. Van Hellemondt RE, Hendriks AC).

Kamerstukken II 2001/02, 23207, nr. 26, p. 3.

Er bestaat overigens een informeel circuit van zaaddonoren die wensouders helpen bij het krijgen van nageslacht zonder tussenkomst van zorgverleners. Sommige van deze zaaddonoren krijgen veel nageslacht. De Wet Donorgegevens Kunstmatige bevruchting is op deze situatie niet van toepassing.

Garvelink SE. Wie B zei mag geen A zeggen. TvGR 2021:45–6, p. 570–579.

Stb. 2023, 294.

Dat aantal moet in een algemene maatregel van bestuur worden vastgelegd.

Het Cdkb zal een gebleken erfelijke aandoening registreren en dan aan de klinieken doorgeven, zodat ook de behandelde vrouwen geïnformeerd kunnen worden. Het Cdkb heeft geen informatie over om welke erfelijke aandoening het gaat, dat ligt bij de kliniek. Een donorkind en/of zijn ouders indien nog geen 12 jaar kunnen bij het Cdkb aangegeven dat hij zelf geïnformeerd wil worden als er sprake is van genetische aandoening.

Dat betekent dat donorkinderen van voor 2004 persoonsidentificerende gegevens van de donor kunnen ontvangen, tenzij er bij deze donor een zwaarwegend belang is dat dit in de weg staat.

Zie de norm van Goed Hulpverlenerschap in art. 7:453 BW (WGBO) en zelfregulering (protocollen, handreikingen, reglementen) van de NVOG. Deze zijn te vinden op de NVOG-website.

Zie bijvoorbeeld NVOG & KLEM, modelreglement Embryowet, 27 augustus 2018: Daarbij speelt mee dat de zorgverzekering grenzen stelt aan leeftijd bij het vergoeden van vruchtbaarheidsbehandelingen zoals IVF.

CTG 18 september 2012, ECLI:NL:TGZCTG:2012:YG2341.

NVOG. Mogelijke morele contra-indicaties bij vruchtbaarheidsbehandelingen. Utrecht 4 juni 2010.

Pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD) is voor bepaalde genetische afwijkingen toegelaten. Het houdt in dat de in vitro gecreëerde embryo’s onderzocht worden op bepaalde genetische afwijkingen, de embryo’s zonder de erfelijke afwijkingen komen voor terugplaatsing in aanmerking.

NVOG 2010, p. 2–3, 6.

RTG Amsterdam, 16 mei 2023, ECLI:NL:TGZRAMS:2023:128.

NVOG. Standpunt niet meewerken aan vruchtbaarheidsbehandelingen waarbij gebruikgemaakt wordt van eicellen, sperma of embryo’s van anonieme donoren. Utrecht 22 februari 2020.

NVOG 2020. p. 2.

VPRO Tegenlicht, NVOG heroverweegt standpunt dat trans personen belemmert bij hun kinderwens, 8 november 2021, en VPRO Tegenlicht, Trans en een kinderwens: wat is er mogelijk? 8 oktober 2021.

Zie artikel 18 Wet bijzondere medische verrichtingen, stb. 1997, 515.

Art. 2 Embryowet.

Art. 5 lid 2 en 5 lid 4 Embryowet.

Art. 6 lid 1 Embryowet.

Art. 6 lid 1 jo art. 5 lid 3 Embryowet.

Waar het gaat om gebruik van geslachtscellen voor een IVF-behandeling, dient het moment van gebruik bij de bevruchting in vitro te liggen en niet bij de terugplaatsing in de baarmoeder van de vrouw, om te voorkomen dat de donor, na de bevruchting maar voor de terugplaatsing, de donatie kan herroepen.

Art. 8 Embryowet. Het Europees Hof oordeelde dat vernietiging van embryo’s na intrekking van de wettelijk vereiste toestemming van een der genetische ouders, geen schending van art. 2 EVRM opleverde, noch van art. 8 EVRM, EHRM 10 april 2007, NJ 2007, 459 (Evans v. Verenigd Koninkrijk, m.nt. Boer J. de). Zie ook Gerechtshof Den Haag 13 september 2017, ECLI:NL:GHDHA:2017:2499.

Art. 7 Embryowet.

Kamerstukken II 2000/01, 27423, nr. 3, p. 18.

Embryowet art. 26 en het Planningsbesluit PGD.

Kamerstukken II 2001/01, 27 423, nr. 3. Planningsbesluit PGD p. 12 en 14.

Art. 2 Wet op bijzondere medische verrichtingen en art. 1 Besluit aanwijzing bijzondere medische verrichtingen, Stb. 2007, 238.

Andere klinisch-genetische centra kunnen met het Academisch Ziekenhuis Maastricht een zogenoemde transport-PGD overeenkomst sluiten voor die onderdelen van de behandeling (counseling, IVF, implantatie van embryo(s)) die niet de eigenlijke PGD betreffen. Regeling PGD 16 februari 2009.

Kamerstukken II 2005/06, 30 000 XVI, nr. 136. Er zijn twee gronden. De eerste grond: een individueel hoog risico op een bepaalde aandoening met volledige penetrantie, waarbij zeker is dat de ziekte zich gaat openbaren. En de tweede grond: een hoog risico met onvolledige penetrantie. Bij onvolledige penetrantie is het niet zeker of en in welke mate de ziekte zich zal openbaren, maar omdat het om ernstige afwijkingen gaat is PGD gerechtvaardigd. Bijvoorbeeld een chromosoomafwijking, taaislijmziekte, hemofilie, de ziekte van Huntington of een ernstige spierziekte. Bij zeer ernstige vormen van erfelijke kanker, bijvoorbeeld borst- en eierstokkanker (BRCA1 en 2) kan in bepaalde omstandigheden ook PGD worden toegepast.

Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser syndrome. Dit is een aangeboren afwijking die bij vrouwen voorkomt. De baarmoeder en vagina zijn bij dit syndroom niet aangelegd. Zie: https://tinyurl.com/over-mrkh-syndroom.

Rb. Midden Nederland, 9 november 2023, ECLI:NL:RBMNE:2023:5808.

Bij deze vorm van draagmoederschap is de draagmoeder genetisch verwant aan het kind. Zij kan via inseminatie bevrucht worden met het zaad van de wensvader (of van een donor).

Kamerstukken II 2022/23, 36390. Het voorstel werd ingediend op 4 juli 2023, de laatste actie m.b.t. dit wetsvoorstel was op 19 oktober 2023.

Het voorgestelde wetsartikel vraagt wel van de rechter dat die rekening houdt met de belangen van het kind en kent het verzoek alleen toe bij vrije instemming van de draagmoeder. Voorts zijn er andere waarborgen zoals dat wensouders en draagmoeder een verslag overleggen van counseling. Dat verslag mag niet ouder zijn dan vier jaar. De draagmoeder mag tijdens de rechterlijke procedure nog niet zwanger zijn en één van de wensouders moet genetisch ouder van het kind zijn.

Staatscommissie Herijking Ouderschap. Kind en ouders in de 21^e eeuw. Rapport van de staatscommissie herijking ouderschap. Den Haag 7 december 2016.

Dilatatie betekent het wijder maken van de baarmoederhals en evacuatie houdt in het weghalen van de foetus (met een abortustang). Dit gebeurt terwijl de vrouw geheel of gedeeltelijk onder narcose is.

Deze grens is genoemd in de memorie van toelichting bij de Wafz.

Zie over deze zorgvuldigheidseisen de KNMG-website: ‘medische ethische vraagstukken in het kort: abortus.’

Zie NVOG, Herziene NVOG-richtlijn ‘Zwangerschapsafbreking tot 24 weken’, 2023 p. 17. Een morningafterpil en spiraal kunnen beide een bevruchting tegengaan, maar gelden niet als middelen die de zwangerschap afbreken. Dilatatie betekent het wijder maken van de baarmoederhals en evacuatie houdt in het weghalen van de foetus (met een abortustang). Dit gebeurt terwijl de vrouw geheel of gedeeltelijk onder narcose is.

NVOG 2023, p. 9–10.

Per 1 januari 2024 is dat maximaal € 25.750. Zie website rijksoverheid: https://tinyurl.com/over-boetes-Nederland.

NVOG 2023.

Artikel 2 Wafz.

Art. 2 Besluit afbreking zwangerschap.

Art. 22 en 23 Besluit afbreking zwangerschap.

Art. 5 Wafz.

Kamerstukken II 1978–1979, 15475, nr. 1–4, p. 9.

Artikel 3 lid 1 Wafz.

NVOG 2023. p. 3.

Artikel 5 lid 2 sub b Wafz.

Artikel 5 lid 2 onder a en b Wafz.

Rb Groningen, 26 oktober 1988, TvGR 1991/72.

Artikel 20 Wafz.

Art. 20 Wafz.

Art. 20 lid 2 Wafz.

NVOG 2023, p. 4. Het wel of niet opvolgen van deze richtlijn, kan indien het tot een tuchtrecht procedure komt van belang zijn. De tuchtrechter kan deze richtlijn in ogenschouw nemen wanneer hij moet beoordelen of een arts gehandeld heeft als goed hulpverlener. Al zal de tuchtrechter ook waarde moeten hechten aan hetgeen in de Wafz staat, namelijk dat er geen doorverwijsplicht is.

Art. 11 en 12 Wafz. Zie hierover ook de website van de IGJ. www.igj.nl

Art. 5 lid 2 onder d Wafz.

Art. 6 BAZ.

In feite is hier geen sprake van zwangerschapsafbreking, omdat de zwangerschap in stand blijft.

HR 16 april 2010, ECLI:NL:PHR:2010:BL2229.

Staatsblad 2023, 23.

Kamerstukken II 2023–2024, 30371, nr. 54, p. 2. Ook wanneer de huisarts het medisch geïndiceerd acht, moet hij zijn patiënt doorverwijzen voor een echo.

Kamerstukken II 2023–2024, 30371, nr. 54, p. 1–2.

Kamerstukken II 2023–2024, 30371, nr. 54, p. 2. En zie www.knmp.nl

NVOG, Modelprotocol ‘medisch handelen bij beëindigen van de zwangerschap op maternale indicatie’; 19 december 2017.

Stb 2024, 99.

Stb 2024, 99. En zie NVOG. Concept Huishoudelijk regelement Commissie late zwangerschapsafbreking categorie 1. Utrecht. 31-1-2024.

Bij anencefalie heeft het ongeboren kind een open schedel. Bij trisomie 13 heeft het ongeboren kind drie exemplaren van chromosoom 13. Dit extra chromosoom kan leiden tot ernstige lichamelijke en verstandelijke beperkingen en aangeboren afwijkingen.

100

Zie ook: NVOG, Modelprotocol Medisch handelen bij late zwangerschapsafbreking. 19 december 2017 NVOG, ‘Veel artsen denken dat de meldingsplicht als niet-natuurlijke dood per definitie met zich meebrengt dat het om een strafbare casus gaat. Dat is niet het geval. Ook overlijden als gevolg van een ongeval is een niet-natuurlijke dood. Melding van een niet-natuurlijke doodsoorzaak geeft alleen de mogelijkheid over te gaan tot strafrechtelijke opsporing of vervolging, als de omstandigheden daartoe aanleiding geven.‘

101

NVOG. Concept Huishoudelijk regelement Commissie late zwangerschapsafbreking categorie 1. Utrecht. 31-1-2024. Zie voor de vereisten ook: NVOG, Modelprotocol Medisch handelen bij late zwangerschapsafbreking. 19 december 2017 NVOG.

102

NVOG 2024, p. 2.

103

NVOG, Modelprotocol Medisch handelen bij late zwangerschapsafbreking, 19 december 2017. Bij de vorige regeling kon de beoordelingscommissie beslissen dat een melding eigenlijk behoorde tot de tweede categorie. In dat geval werd de melding als zodanig behandeld. Het ligt voor de hand dat de nieuwe LZA 1-commissie van de NVOG de meldingen die volgens haar onder categorie 2 vallen doorverwijst naar de beoordelingscommissie Late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen en kinderen 1–12.

104

Stb 2024, 99, artikel 5. Met de komst van deze nieuwe regeling wordt de commissie voorgezeten door een strafrechtjurist.

105

Artikel 6 van de Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen en kinderen 1–12 jaar.

106

LZA2-2023-005.

107

Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020, p. 372.

108

Modelprotocol 2017, p. 5.

109

Zie ook NVOG, Modelprotocol Medisch handelen bij beëindigen van de zwangerschap op maternale indicatie, 19 december 2017.

110

Of een verloskundig actieve huisarts.

111

Zorgstandaard Integrale Geboortezorg. Versie 1.1. Zorginstituut Nederland: Utrecht; 2016. De standaard is opgenomen in het kwaliteitsregister en alle partijen moeten zich inspannen de standaard te implementeren.

112

Zorgstandaard Integrale Geboortezorg. Versie 1.1. Utrecht: Zorginstituut Nederland; 2016, p. 51.

113

Oldekamp EJ, Verweij EJT, Vries MC de. ‘Mag je informatie delen als patiënten iemand meenemen?’, NTVG 49–166, 9 december 2022.

114

KNMG, KNMG-richtlijn omgaan met medische gegevens 2024, p. 20–21.

115

Oldekamp EJ, Vries MC de, et al. Nieuwe techniek, nieuwe zorg. Preadvies VGR 2018.

116

KNMG-richtlijn 2024, p. 21. De KNMG-richtlijn geeft ook voorbeelden van situaties waarin wel veronderstelde toestemming kan worden aangenomen. Het gaat bijvoorbeeld om noodsituaties en kwaliteitsonderzoek.

117

KNMG 2024, p. 21.

118

Oldekamp EJ, Verweij EJT, Vries MC de, 2022.

119

RTG Amsterdam 1 mei 2018. ECLI:NL:TGZRAMS:20184.

120

RTG Amsterdam 1 mei 2018. ECLI:NL:TGZRAMS:20184 zie overweging 5.5.

121

Oldekamp EJ, Verweij EJT, Vries MC de. ‘Mag je informatie delen als patiënten iemand meenemen?’ NTVG 49–166, 9 december 2022.

122

De Geschillencommissie, 2018, referentiecode: 117350.

123

Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020, p. 355 en 356–357.

124

Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG). Zorg voor het ongeboren kind; signalering Ethiek en Gezondheid 2009/1, Den Haag: CEG 2009, p. 23; OS ECG van, Hendriks AC, Wie is de baas over de baarmoeder? Mensenrechtelijke aspecten aan ongeborenen, FJR, 2010–70. Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. p. 357.

125

Art. 1:2 BW.

126

Zie bijvoorbeeld Oldekamp EJ, Vries MC de, et al. 2018, p. 37.

127

Zie Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG). Zorg voor het ongeboren kind; signalering Ethiek en Gezondheid 2009/1, Den Haag: CEG 2009, Dorscheidt JHHM. Developments in legal and medical practice regarding the unborn child and the need to expand prenatal and legal protection’, EJHL, 2010–17/5, p. 433–454. Een voorbeeld van een recente uitspraak: Rb Zeeland-West-Brabant, 7 februari 2024, ECLI:NL:RBZWB:2024:780. Zie Oldekamp EJ en Vries MC de, 2018, voor een analyse en discussie over dit onderwerp.

128

Zie hierover Os ECG van, Hendriks AC, 2010 en Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. 2020 p. 367–368.

129

Zie bijvoorbeeld Rechtbank Utrecht, 10 april 2008, ECLI:NL:RBUTR:2008:BC9962 waar sprake is van een vergevorderde zwangerschap en meer expliciet Rb Dordrecht, 7 februari 2012, ECLI:NL:RBDOR:2012:BV6246. De verwijzing naar de levensvatbaarheid is niet altijd terug te vinden.

130

Bijvoorbeeld Rb Maastricht 13 april 2012, ECLI:NL:RBMAA:2012:BW5222.

131

Ruiter A de. Gelijke aanspraak op lichamelijke integriteit. NJB 2015;90:1658–59. Duijst W et al. Actio caesarea. Een gevaarlijke oplossing voor een niet-bestaand probleem. NJB 2015;90: 2.806–08. Kleiverda G, Ruiter A de. Rechten zwangere vrouw onder druk. Dwangbehandeling tast lichamelijke integriteit aan. Med Contact 2015;70:2091–93.

132

Groot K de. Een nieuw ontdekte procedure: ‘Actio Caesarea’. NJB 2015;90:1656–57. De Beraadgroep bestaat uit drie personen, een oud-rechter, een hoogleraar familie- en jeugdrecht en een gynaecoloog.

133

Art. 1:247 BW.

134

Bruning MR. Zorg om het kind. Bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht, TvGR 2013;37:115–135.

135

Art. 1:254 BW.

136

Bruning MR. Zorg om het kind. Bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht, TvGR 2013;37:115–135.

137

Wortmann S. Prenatale kinderbescherming. In: Smits VM, Jong R de, Linden A van der (red). In verbondenheid. Opstellen aangeboden aan Professor mr. Paul Vlaardingerbroek ter gelegenheid van zijn emeritaat. Deventer; Wolters Kluwer 2017, p. 22.

138

Wortmann S, 2017, p. 26 en Os ECG van, Hendriks AC, 2010.

139

Boonekamp J, Berghmans R, et al. Zorg voor verslaafde zwangere vrouwen: rechtvaardiging van drang en dwang. Tijdschrift voor Psychiatrie 2012;54:257–266.

140

KNMG 2023, p. 60.

141

KNMG 2023, p. 61.

142

Rb. Noord Nederland 2 augustus 2023, ECLI:NL:RBNE:2023:3217.

143

De WGBO biedt geen mogelijkheid voor gedwongen behandeling als de zwangere vrouw wilsbekwaam is. De WGBO kent alleen de mogelijkheid tot dwang als de gezondheid van de zwangere vrouw in gevaar komt en de vrouw wilsonbekwaam is.

144

Rb. Amsterdam 14 november 2011, ECLI:NL:RBAMS:2011 en zie Hondius AJK, Stikker TE et al. 2011, p. 136–139.

145

Kamerstukken II 2009/10, 32399, nr. 3, p. 42.

146

Kamerstukken II 2009/10 32399, nr. 3, p. 56.

147

Rb. Rotterdam 7 april 2020 ECLI:NL:RBOT:2020:3814.

Boonekamp J, Berghmans R, et al. Zorg voor verslaafde zwangere vrouwen: rechtvaardiging van drang en dwang. Tijdschr Psychiatr. 2012;54:257–66.PubMed

Bruning MR. Zorg om het kind. Bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht. TvGR. 2013;37:115–35.

Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG). Zorg voor het ongeboren kind; signalering Ethiek en Gezondheid 2009/1, Den Haag: CEG; 2009.

Groot K de. Een nieuw ontdekte procedure: ‘Actio Caesarea.’ NJB. 2015;90:1656–7.

Dorscheidt JHHM. Developments in legal and medical practice regarding the unborn child and the need to expand prenatal and legal protection. EJHL. 2010;17:433–54.CrossRef

Duijst W, Hollander M, et al. Actio caesarea. Een gevaarlijke oplossing voor een niet-bestaand probleem. NJB. 2015;90:2806–08.

Garvelink SE. Wie B zei mag geen A zeggen. TvGR. 2021;45:570–9.

Hendriks AC. Het recht op voortplanting en zijn grenzen. TvGR. 2012;36:279–89.

Hondius AJK, Stikker TE, et al. Wet BOPZ toegepast bij vroege zwangerschap van verslaafde. NTvG. 2012;156:A3818.

10.

Kalkman-Bogerd LE. Van kinderwens tot ouderschap. Preadvies VGR 2001.

11.

Kismödi E. European Sexual and Reproductive Health. Health Law and Human Rights. In: Den Exter A, redactie. European Health Law. Antwerpen: Maklu-Publishers; 2017. pag. 621–46.

12.

Kleiverda G, De Ruiter A. Rechten zwangere vrouw onder druk. Dwangbehandeling tast lichamelijke integriteit aan. Med Contact. 2015;70:2091–93.

13.

KNMG. KNMG-richtlijn omgaan met medische gegevens. Utrecht januari 2024.

14.

KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld. Utrecht 20 november 2023.

15.

Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. Handboek Gezondheidsrecht. 8e druk. Den Haag: Boom; 2020.

16.

NVOG. Concept Huishoudelijk regelement Commissie late zwangerschapsafbreking categorie 1. Utrecht. 31-1-2024.

17.

NVOG. Sterilisatie van de Vrouw. Utrecht 14 april 2020.

18.

NVOG & KLEM (Vereniging voor Klinische Embryologie). Modelreglement Embryowet. Utrecht 27 augustus 2018.

19.

NVOG. Herziene NVOG-richtlijn ‘Zwangerschapsafbreking tot 24 weken’. Utrecht 1 januari 2023.

20.

NVOG. Mogelijke morele contra-indicaties bij vruchtbaarheidsbehandelingen. Utrecht 4 juni 2010.

21.

NVOG. Modelprotocol. Medisch handelen bij beëindigen van de zwangerschap op maternale indicatie. Utrecht 19 december 2017.

22.

NVOG. Standpunt niet meewerken aan vruchtbaarheidsbehandelingen waarbij gebruik gemaakt wordt van eicellen, sperma of embryo’s van anonieme donoren. Utrecht 22 februari 2020.

23.

NVU (Nederlandse Vereniging Urologie). Vasectomie. 29 oktober 2004, pag. 3. (De richtlijn is in 2019 herbenoemd).

24.

Oldekamp EJ, Verweij EJT, Vries MC de. Mag je informatie delen als patiënten iemand meenemen? NTvG. 2022;166:D7102.

25.

Oldekamp EJ, Vries MC de, et al. Nieuwe techniek, nieuwe zorg. Preadvies VGR 2018.

26.

Os ECG van, Hendriks AC. Wie is de baas over de baarmoeder? Mensenrechtelijke aspecten aan ongeborenen, FJR;2010–70.

27.

Ruiter A de. Gelijke aanspraak op lichamelijke integriteit. NJB. 2015;90:1658–9.

28.

Sombroek van Doorm M. Kindermishandeling: tijd om professionele stappen te zetten! 14 maart 2022, Leidenlawblog.

29.

Staatscommissie Herijking Ouderschap. Kind en ouders in de 21^e eeuw. Rapport van de staatscommissie herijking ouderschap. Den Haag 7 december 2016.

30.

Wortmann S. Prenatale kinderbescherming. In: Smits VM, Jong R de, et al., redactie. In verbondenheid. Opstellen aangeboden aan Professor mr. Paul Vlaardingerbroek ter gelegenheid van zijn emeritaat. Deventer; Wolters Kluwer 2017, vanaf pag. 22.

31.

Zorgstandaard Integrale Geboortezorg. Versie 1.1. Zorginstituut Nederland: Utrecht; 2016.

32.

www.clara-wichmann.nl

33.

www.demorgen.be

34.

www.fiom.nl

35.

www.leidenlawblog.nl/articles/kindermishandeling-tijd-om-professionele-stappen-te-zetten

36.

www.lzalp.nl.

37.

www.nrc.nl

38.

www.nunietzwanger.nl

39.

www.nvu.nl

40.

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/sterilisatie_van_de_vrouw/startpagina_-_sterilisatie_van_de_vrouw.html

41.

www.radboudumc.nl/patientenzorg/aandoeningen/mrkh-syndroom/wat-is-het-mrkh-syndroom

42.

www.rtlnieuws.nl

43.

www.vpro.nl

Titel: Zorg rondom vruchtbaarheid en voortplanting
Auteurs: Mr. E. J. Oldekamp
Prof. dr. M. C. de Vries
Uitgeverij: BSL Media & Learning
Boek: Leerboek Gezondheidsrecht
Print ISBN: 978-90-368-3018-8

Elektronisch ISBN: 978-90-368-3019-5

Copyright: 2024
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-3019-5_4

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen