De bacteriën die lymeborreliose veroorzaken (Borrelia burgdorferi) worden overgebracht door de beet van een geïnfecteerde Ixodes-teek. De kans op overdracht neemt toe als de teek meer dan 36 tot 48 uur in de huid blijft zitten.
Teken leven in struik- en grasgewassen tot op circa 1,5 meter hoogte in bosgebieden en duinen. Elk jaar worden ruim 1 miljoen mensen door een teek gebeten. Ongeveer de helft van de mensen kan zich een tekenbeet herinneren. Ongeveer 2 op de 100 mensen krijgen de ziekte van Lyme na een tekenbeet, zo’n 25.000 mensen per jaar. Teken zijn actief van maart tot oktober, maar de meeste beten vinden plaats in het voor- en najaar.
Verschijnselen
De ziekte van Lyme is een infectieziekte die zich met veel verschijningsvormen en een wisselend beloop kan manifesteren in vrijwel alle orgaansystemen. De ziekte is vernoemd naar het dorpje Lyme in Connecticut, waar in 1975 een epidemie van deze ziekte uitbrak.
De ziekte van Lyme verloopt in verschillende stadia.
Stadium 1: lokale huidinfectie
• Erythema migrans (EM). Een paar dagen tot weken na de tekenbeet ontstaat er op de plaats van de beet een rode of blauwrode plek. Deze plek (erythema migrans) breidt zich als een ring naar buiten uit en verbleekt in het midden. De doorsnede is meestal > 5 cm. De plek verdwijnt vaak spontaan. Bij een groot deel van de geïnfecteerde personen ontstaat er geen erythema migrans of wordt deze niet opgemerkt. Bij een lokale huidinfectie komt soms een griepachtig ziektebeeld voor, met malaise, koorts, keelpijn en spierpijn.
• Borrelia lymfocytoom. Dit is een gladde, blauwrode en pijnloze zwelling, meestal op de oorlel, de tepelhof of het scrotum (zeldzaam).
Stadium 2: vroege, gedissemineerde lymeborreliose
De verschijnselen treden < 1 jaar na EM op, of na het ontstaan van de infectie. De bacterie is door het gehele lichaam verspreid met als voorkeursplaatsen gewrichten, hart en zenuwstelsel.
• Aspecifieke klachten, zoals een griepachtig ziektebeeld met rillingen, koorts, hoofdpijn, vermoeidheid, spier- en gewrichtsklachten.
×
![]()
• Vroege neuroborreliose:
-
(meningo)radiculitis: heftige pijn in een extremiteit of de romp, al dan niet met gevoelsstoornissen en krachtsverlies;
-
meningitis met hoofdpijn, nekpijn, sufheid en koorts;
-
eenzijdige verlamming van het aangezicht of uitval van andere hersenzenuwen.
• Artritis (gewrichtsontsteking), waarbijmeestal een of meer grote gewrichten zijn aangetast, waaronder de knie. Dit kan zowel een uiting zijn van een vroege als van een late lymeborreliose.
• Carditis (ontsteking van de hartspier), met als uitingen geleidingsstoornissen en ritmestoornissen (zeldzaam in Nederland).
Stadium 3: late of chronische lymeborreliose
De verschijnselen treden > 1 jaar na EM op, of na het ontstaan van de infectie.
• Chronische artritis (gewrichtsontsteking).
• Acrodermatitis chronica atrophicans (aca), een blauwrode verkleuring van de huid, meestal in de onderbenen, rondom de enkels.
• Chronische neuroborreliose, waarbij neurologische afwijkingen optreden, waaronder gevoelsstoornissen, zenuwpijnen, krachtsverlies, stemmingswisselingen, spraak- en geheugenstoornissen.
Diagnostiek
De diagnose lymeborreliose blijkt in de praktijk niet altijd makkelijk te stellen. Daarbij zijn de kenmerkende anamnestische en klinische bevindingen belangrijk, zoals de aanwezigheid van erythema migrans. Een van de problemen bij de vroege vorm is de vaak negatieve uitslag van het laboratoriumonderzoek, zodat de diagnose alleen op basis van het klinisch beeld kan worden gesteld. Serologisch onderzoek wordt dan ook niet aangeraden.
‘De meeste beten vinden plaats in het voor- en najaar’
Bij vermoeden van latere vormen van lymeborreliose geeft een positieve uitslag van het laboratoriumonderzoek niet per se ziekteactiviteit aan; de uitslag kan ook duiden op een eerder doorgemaakte infectie, er kan geen onderscheid worden gemaakt tussen actieve of persisterende infectie.
Aanvullend onderzoek omvat in de eerste plaats serologie van het bloedserum naar diverse voorkomende Borreliastammen, eventueel aangevuld met onderzoek naar bacterie-dna, onderzoek van hersenvocht, psychiatrisch onderzoek, neuropsychologisch onderzoek en diverse vormen van hersenbeeldvormend onderzoek. Dna-onderzoek op basis van PCR (Polymerase Chain Reaction) is met name goed uit te voeren op gewrichtsvloeistof, maar minder op bloed.
Behandeling
De ziekte van Lyme is goed te behandelen en vaak te voorkomen (zie ook het kader).
Preventie
• Vermijd het met onbedekte huid betreden van gebieden met struikgewas gedurende de perioden dat teken actief zijn: in Nederland van maart tot oktober (dus draag kleding met lange mouwen en broekspijpen in de sokken).
• Loop in duinen en bossen op de gebaande paden.
• Smeer onbedekte huid preventief in met DEET.
• Verwijder een teek binnen 24 uur door de teek voorzichtig loodrecht omhoog te trekken met behulp van een pincet, tekentang of tekenlasso (liever niet met duim en wijsvinger, tenzij het meer dan 24 uur duurt voordat een pincet of ander instrument voorhanden is). Hiermee kunnen veel (maar niet alle) infecties met Borrelia burgdorferi worden voorkomen.
• Observeer de plaats van de tekenbeet gedurende enkele weken.
×
![]()
Tekenbeet voorkomen, teken veilig verwijderen en Lymeziekte na tekenbeet voorkomen
-
Controleer je huid en kleding goed nadat je in het groen bent geweest.
-
Controleer je hele lichaam, vooral in de liezen, bilspleet, de randen van ondergoed, oksels, knieholtes, achter de oren en bij de haargrens in de nek. Gebruik zo nodig een vergrootglas en spiegel of vraag iemand anders om je op teken te controleren. Controleer ook je kleding.
-
Verwijder een teek zo snel mogelijk, bij voorkeur binnen 24 uur. Daarna maak je het wondje schoon met alcohol.
-
Gebruik geen alcohol, jodium, olie of andere middelen voordat je de teek verwijdert.
-
Gebruik een puntig pincet of een tekentang. Pak de teek met de pincet zo dicht mogelijk bij de huid bij de kop vast en trek hem langzaam loodrecht omhoog.
-
Noteer de datum van de beet en de plek op de huid waar je gebeten bent.
-
Raadpleeg je huisarts als:
-
een teek langer dan 24 uur op de huid zit;
-
een rode ring op de plek van de beet ontstaat;
-
binnen 3 maanden griepachtige verschijnselen, zenuwpijn, zenuwuitval of gewrichtsklachten ontstaan.
-
Zie ook: Thuisarts.nl/Tekenbeet en www.rivm.nl/tekenbeet.
Medicatie
Bij erythema migrans krijgt de patiënt altijd een antibioticabehandeling met doxycycline, amoxicilline of ceftriaxon. De keuze en toedieningswijze van het antibioticum, alsmede de duur van de behandeling, zijn afhankelijk van de ziekteverschijnselen.
Complicaties
Soms blijven er na adequate behandeling klachten bestaan, met als mogelijke symptomen:
-
algehele malaise en vermoeidheid, spier-, gewrichts- en botpijn, cognitieve stoornissen;
-
persisterende artritis en gewrichtsdestructie;
-
neurologische restverschijnselen, zoals gevoelloosheid of prikkelingen.
Recidieven en aanhoudende infecties treden relatief zelden op en komen vooral voor bij lymeartritis en acrodermatitis chronica atrophicans. Daarnaast zijn aanhoudende huidaandoeningen en neuroborreliose mogelijk.
Prognose
De prognose is goed. Lymeborreliose is in alle stadia goed behandelbaar. De meeste infecties genezen zonder restverschijnselen; recidieven komen bij weinig patiënten voor.