Skip to main content
Top

2022 | Boek

Werkboek kortdurende schematherapie: experiëntiële technieken

Auteurs: Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit werkboek is onderdeel van de behandelmethode Kortdurende schematherapie.

Schematherapie is een succesvolle en bewezen effectieve methode voor de behandeling van persoonlijkheidsproblematiek. Gebruikers van dit werkboek krijgen praktische handvatten aangereikt om in therapie bewust te worden van emotionele (problematische) gebeurtenissen in het hier-en-nu en vroeger. Zij leren deze gebeurtenissen te herkennen en ermee om te gaan. Er wordt gewerkt met historische rollenspelen, meerstoelentechniek, imaginatie-oefeningen en beeldende technieken.

Iedereen heeft gevoelige snaren. Deze gevoelige snaren, zogeheten schema’s, bepalen hoe mensen in het dagelijks leven functioneren. Triggering van deze schema’s kan iemand in bepaalde gemoedstoestanden (modi) brengen. Sommige mensen ondervinden in hun dagelijks leven zo’n last van hun schema’s en modi dat er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis.

In deze geactualiseerde editie van dit werkboek ligt het accent op de (therapeutische) relatie en de experiëntiële technieken uit de schematherapie. Het is zowel te gebruiken voor individuele- als groepstherapie.

Kortdurende schematherapie bestaat uit een handleiding voor de therapeut, een werkboek CGT-technieken en een werkboek experiëntiële technieken. De werkboeken kunnen los van elkaar worden gebruikt of achtereenvolgend. Beide werkboeken richten zich op het verminderen van de invloed van schema’s en modi op het dagelijks leven van cliënten.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Inleiding schematherapie

Voorwerk
1. Inleiding schematherapie
Samenvatting
In deze paragraaf worden de schema’s beschreven die in de schematherapie worden behandeld (overgenomen uit Van Vreeswijk, Broersen, Nadort, 2008). Om pragmatische redenen is er op dit moment voor gekozen om alle negentien schema’s te beschrijven (zie tabel 1), al moeten sommige schema’s (in de tabel met een asterisk aangeduid) nog verder worden onderzocht.
Tabel 1
Schema’s (de schema’s met een * moeten nog verder onderzocht worden
schema
uitleg
Emotionele verwaarlozing
De patiënt verwacht dat de eigen basale emotionele behoeften (zoals steun, verzorging, empathie en bescherming) niet of onvoldoende door anderen zullen worden vervuld. Hij voelt zich alleen en eenzaam.
Verlating/instabiliteit
De patiënt verwacht dat iedereen hem uiteindelijk in de steek zal laten. Anderen zijn onbetrouwbaar en onvoorspelbaar in hun steun en toewijding. Angst, verdriet en woede wisselen elkaar af als de patiënt zich in de steek gelaten voelt.
Wantrouwen en/of misbruik
De patiënt heeft de overtuiging dat anderen uiteindelijk op een of andere manier misbruik van hem zullen maken of hem zullen bedriegen of vernederen. De gevoelens zijn heel wisselend, en betrokkene is voortdurend waakzaam.
Sociaal isolement/vervreemding
De patiënt voelt zich geïsoleerd van de rest van de wereld en anders dan andere mensen.
Minderwaardigheid/schaamte
De patiënt vindt zichzelf innerlijk onvolkomen en slecht. Zodra anderen hem beter leren kennen, zullen zij dat ontdekken en hem afwijzen. Het gevoel van waardeloosheid leidt veelal tot schaamte.
Sociale ongewenstheid
De patiënt is ervan overtuigd dat hij sociaal onhandig en onaantrekkelijk is. Hij vindt zichzelf saai, suf en lelijk.
Mislukking
De patiënt is ervan overtuigd dat hij niet in staat is om te presteren op het niveau van leeftijdsgenoten. Hij voelt zich dom en ongetalenteerd.
Afhankelijkheid/onbekwaamheid
De patiënt is extreem hulpeloos en functioneel afhankelijk van anderen. Hij kan geen besluiten nemen over dagelijkse problemen en is vaak gespannen en angstig.
Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar
De patiënt veronderstelt dat hem en zijn dierbaren elk moment iets vreselijks kan overkomen en dat hij niets kan doen om zich te beschermen.
Verstrengeling/kluwen
De patiënt is overdreven betrokken bij en verbonden met een of meer opvoeders, waardoor hij geen eigen identiteit kan ontwikkelen.
Onderwerping
De patiënt geeft zichzelf over aan de wil van anderen om negatieve consequenties te voorkomen. Hij onderdrukt eigen behoeften uit angst voor conflicten en straf.
Zelfopoffering
De patiënt offert zich vrijwillig op voor anderen, die hij ziet als zwakker dan zichzelf. Als hij aandacht schenkt aan zijn eigen behoeften voelt hij zich schuldig, en hij laat andermans behoeften voorgaan. Uiteindelijk gaat hij zich ergeren aan de mensen waar hij voor zorgt.
Goedkeuring en erkenning zoeken*
De patiënt is op een overdreven manier op zoek naar erkenning, waardering en aandacht, ten koste van zijn eigen ontwikkeling en behoeften.
Emotionele geremdheid
De patiënt houdt emoties en impulsen altijd in, omdat hij denkt dat het uiten daarvan anderen zal schaden of leidt tot schaamte, of vergelding of verlating. Hij reageert nooit spontaan en legt sterk de nadruk op rationaliteit.
Meedogenloze normen/overmatig kritisch
De patiënt gelooft dat hij het nooit goed genoeg kan doen en dat hij harder zijn best moet doen. Hij is kritisch op zichzelf en anderen en is perfectionistisch, rigide en overdreven efficiënt. Dit gaat ten koste van plezier, ontspanning en sociale contacten.
Negativiteit en pessimisme*
De patiënt ziet altijd de negatieve kant van zaken en negeert of minimaliseert de positieve kant. Hij is meestal aan het piekeren en hyperalert.
Bestraffende houding*
De patiënt vindt dat mensen hard gestraft moeten worden voor hun fouten. Hij is agressief, intolerant, ongeduldig en niet vergevingsgezind.
Zich rechten toe-eigenen
De patiënt vindt dat hij superieur is aan anderen en speciale rechten heeft. Hij kan doen en laten wat hij wil, zonder rekening te hoeven houden met anderen. Het centrale thema is macht en controle hebben over situaties en mensen.
Gebrek aan zelfcontrole/zelfdiscipline
De patiënt heeft geen frustratietolerantie en kan gevoelens en impulsen niet beheersen. Hij verdraagt geen ongenoegen of ongemak (pijn, ruzie en inspanning).
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk

Sessie 1 tot en met 18 en follow-up

Voorwerk
2. Sessie 1 Kennismaking met modi en schema’s
Samenvatting
Voordat we in de groep verder uitleg geven over de begrippen schema’s en modi, gaan we eerst met elkaar kennismaken. Jullie gaan elkaar interviewen waarbij je de ander diverse vragen mag stellen over de schema’s en modi en over de leefsituatie. Je doet dit in tweetallen.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
3. Sessie 2 Schema’s en modi in beeld gebracht
Samenvatting
De therapiesessie begint met het ophangen van de flap Modus ernstinschatting met de drie hoogst scorende modi en schema’s. In het begin van schematherapie vraagt het invullen van cijfers meer tijd. Ook kan het invullen van cijfers schema’s en modi triggeren. Zie het voorbeeld van René.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
4. Sessie 3 De Gezonde volwassene in beeld gebracht
Samenvatting
Eén van de doelen van de schematherapie is dat mensen zich meer in staat voelen om vanuit de Gezonde volwassene en het Blije kind te reageren.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
5. Sessie 4 Vroeger en nu; jouw emotionele kernbehoeften
Samenvatting
De ontwikkeling van je schema’s en modi zijn al op jonge leeftijd begonnen. Op jonge leeftijd ben je je een beeld van de omgeving gaan vormen. Wat is veilig, waar moet je voor oppassen? Wie is aardig en zorgt voor je en wie denkt (alleen) aan zichzelf of is niet te vertrouwen/onvoorspelbaar? Deze ervaringen spelen een rol in de ontwikkeling van jouw emotionele kernbehoeften. Je begint op vroege leeftijd ook al te leren wat voor iemand je zelf bent en hoe anderen je zien. Ben je geliefd of word je juist altijd als laatste uitgekozen bij gymspelletjes. Ben je sterk en stevig of voel je je heel snel angstig?
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
6. Sessie 5 Indrukken uit jouw jeugd; een drieluik
Samenvatting
Veelal doen we zo veel indrukken in ons leven op die we allemaal in ons geheugen opslaan dat we lang niet altijd meer zo precies weten dat we ze hebben onthouden. Deze indrukken vormen aan de andere kant wel onze geschiedenis en beïnvloeden wie we zijn, hoe we ons gedragen en wat we voelen in het hier en nu en zegt alles over specifieke emotionele kernbehoeften in de relatie met de ander. Om je meer bewust te maken van je eigen levensgeschiedenis gaan we een oefening doen waarbij we beeldmateriaal (kopieën van foto’s uit je jeugd) gebruiken. Dit geeft je ook de gelegenheid om nog meer van jezelf te laten zien aan de andere groepsleden en met elkaar je geschiedenis te delen.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
7. Sessie 6 Veilig maken en warm zijn voor het Kwetsbare kind: imaginatie met rescripting I
Samenvatting
Imaginatie met rescripting is een techniek die zich meer richt op het ‘beleven’. In deze oefening beleef je door ‘rescripting’ als kind denkbeeldig een andere emotionele ervaring. Een ervaring waarin het veilig voor je wordt gemaakt, waarin je door een Gezonde volwassene wordt gezien en erkend. De Straffende kant wordt daarbij weggestuurd en er is ruimte voor warmte en steun. Deze techniek is een hulpmiddel om beter jouw emotionele kernbehoeften en gevoelens te leren kennen.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
8. Sessie 7 Pijnlijke ervaringen in de jeugd: imaginatie met rescripting II
Samenvatting
In sommige gevallen is de herinnering nog scherp en komt het regelmatig nog naar boven. In andere gevallen zijn deze moeilijke herinneringen wat minder pijnlijk en komt het voor dat je er nauwelijks tot niet aan terugdenkt (totdat je er een keer weer door een specifieke situatie of gesprek aan herinnerd wordt). Situaties of gesprekken in het heden kunnen pijnlijke herinneringen van vroeger oproepen. Om hier meer grip op te krijgen en om ook meer erkenning te geven doen we vandaag opnieuw een imaginatie-oefening met rescripting.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
9. Sessie 8 Erkennen van gemis en onveiligheid: imaginatie met rescripting III
Samenvatting
Om nog beter stil te kunnen staan bij de invloed van de kindertijd op je leven en op het ontwikkelen van de schema’s en modi wordt straks weer een imaginatie-oefening gedaan waarbij je in gedachten je een beeld van vroeger voor gaat stellen. In de veilige omgeving van het hier-en-nu kun je met aandacht en bewustzijn kijken naar de gebeurtenissen uit het verleden. Dit kan een hulpmiddel zijn om op een andere manier naar je verleden, jezelf en anderen te kijken. Een middel dat je kan helpen om in het hier-en- nu anders tegenover jouw gevoelens, emotionele kernbehoeften en anderen te staan.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
10. Sessie 9 Historisch rollenspel I: een situatie vanuit jezelf en vanuit de ander bekeken
Samenvatting
In deze sessie gaan wij een rollenspel doen. Dit rollenspel kun je gebruiken om meer inzicht te krijgen in je eigen rol in het vroegere contact met een van jouw ouders of een (naast)betrokkene, maar ook kan dit rollenspel toegepast worden om meer duidelijkheid te krijgen waarom de ander mogelijk op een bepaalde manier reageerde.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
11. Sessie 10 Historisch rollenspel II: patronen in het heden en verleden
Samenvatting
In contacten met anderen kun je vergelijkbaar reageren als het contact dat je vroeger met één van je ouders hebt gehad. Wanneer je bijvoorbeeld als kind het idee had dat anderen belangrijker zijn en gewend bent steeds je eigen behoefte opzij te zetten (schema Zelfopoffering), dan kun je dit patroon meenemen in latere relaties. Situaties van vroeger lijken zich deels te herhalen. Onbewust kun je het idee met je meedragen dat de mensen nu om je heen hetzelfde zullen reageren als één van je ouders of als een (naast) betrokkene.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
12. Sessie 11 Tussentijdse evaluatie en het wegsturen van de Straffende/Veeleisende ouder
Samenvatting
Vandaag staat in de therapiesessie de tussentijdse evaluatie centraal. Iedereen heeft een individueel evaluatiegesprek gehad met de groepstherapeut(en). Daarbij werd besproken wat de belangrijke toekomstige aandachtspunten zijn voor zowel binnen als buiten de therapiesessie. In deze sessie staan we stil op welke wijze de groepsleden jou kunnen helpen. Jij kunt aangeven op welke wijze zij voor jou een steun kunnen zijn.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
13. Sessie 12 De invloed van de Straffende/Veeleisende ouder op jouw emotionele binnenwereld
Samenvatting
In deze sessie wordt nog duidelijker hoe de Straffende ouder en de Veeleisende oudermodus zich manifesteren in het contact met jouw emotionele binnenwereld. In deze sessie leer je een techniek om deze modi weg te sturen, zodat je meer vanuit je Gezonde volwassene je gevoelige snaren en kwetsbare emotionele binnenwereld kunt erkennen en beschermen.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
14. Sessie 13 Een warme brief aan het Kwetsbare kind
Samenvatting
Als de Straffende/Veeleisende ouder sterk is, valt het op dat deze gemoedstoestand vaak in het middelpunt staat. Ook al wordt deze modus weggestuurd, de gemoedstoestand krijgt toch steeds opnieuw aandacht, terwijl de gevoelsmodi meer de ruimte zouden moeten krijgen. Voor veel mensen die opgegroeid zijn in een gezinssituatie waarin weinig ruimte was voor het gevoelsleven, is het moeilijk om nu als volwassene ruimte te geven aan hun gevoelswereld.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
15. Sessie 14 De rol van modi in het contact met de ander: sociogram
Samenvatting
Met behulp van schematherapie word je je vaker bewust van het contact met jezelf en de contacten die je met anderen hebt. Dit bewustwordingsproces wordt vaak met tegenstrijdige gevoelens beleefd en kan ook verwarrend en beangstigend zijn. Weet dat veel mensen dit hebben en dat het normaal is dat de contacten kunnen veranderen. Jouw contacten kunnen minder goed bij jou aansluiten zodra jij anders met jouw schema’s en modi omgaat.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
16. Sessie 15 De rol van modi in het contact met de ander: boosheid inslikken of explosief eruit gooien?
Samenvatting
Vroegere ervaringen hebben in ons leven veel invloed op de wijze waarop we later als volwassene met onze gevoelens omgaan. Het ervaren van negatieve emoties kan een groot probleem worden wanneer je als kind niet geleerd hebt de emoties te benoemen en te reguleren.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
17. Sessie 16 De rol van modi in het contact met de ander: de Onthechte beschermer en de Onthechte zelfsusser opzij zetten
Samenvatting
De Onthechte beschermer en de Onthechte zelfsusser snijden je gevoelens en behoeften af. Je onthecht je emotioneel van anderen en verwerpt hun hulp. In deze toestand trek je je terug en voel je je verdwaasd, afgeleid, afgesneden, gedepersonaliseerd, leeg of verveeld.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
18. Sessie 17 De Gezonde volwassene en de behaalde resultaten in schematherapie
Samenvatting
Na deze sessie wordt deze behandelmodule afgesloten. In deze sessie sta je nog meer stil bij de Gezonde volwassene en bij hetgeen deze modus heeft meegenomen uit eerdere therapiesessies. Ook staan jullie stil bij het naderend afscheid van elkaar. In een fase van afscheid nemen zien we vaak dat klachten, schema’s en modi tijdelijk kunnen toenemen.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
19. Sessie 18 Laatste therapiesessie: jezelf en de ander iets meegeven
Samenvatting
Na deze sessie volgen er nog twee follow-upsessies. Vandaag sta je stil bij wat je geleerd hebt. Ook wordt stilgestaan bij de komende weken, waarin je niet meer wekelijks een therapiegroep hebt. Deze therapiesessie wordt afgesloten met een ritueel waarbij jij jezelf en de ander iets meegeeft.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
20. Eerste follow-upsessie
Samenvatting
Vandaag is de eerste follow-upsessie. De sessie verloopt anders dan de voorgaande therapiesessies. In groepstherapie is de duur van de sessie korter, namelijk 60 minuten, en in deze sessies gaat het niet om het aanleren van nieuwe technieken. Er wordt vooral stilgestaan bij het verloop van de afgelopen maand.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
21. Tweede follow-upsessie
Samenvatting
Dit is de laatste keer dat de groep bij elkaar is. Iedereen heeft een individueel evaluatiegesprek met een van de groepstherapeuten gehad. De therapieresultaten, valkuilen en adviezen worden in de therapiegroep besproken.
Jenny Broersen, Michiel van Vreeswijk
Nawerk
Meer informatie
Titel
Werkboek kortdurende schematherapie: experiëntiële technieken
Auteurs
Jenny Broersen
Michiel van Vreeswijk
Copyright
2022
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2759-1
Print ISBN
978-90-368-2758-4
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2759-1