Vaders. Vaderschap in cultureel perspectief

Anderzijds is sprake van een duidelijke tendens tot modernisering. De mate van socialisatie in het modern-westerse onderwijs, in het land van herkomst of in Nederland, blijkt hierbij van overwegend belang. Vrouwen vormen niet zelden de motor in het moderniseringsproces. Zij hebben er meer van te winnen. De islamitische vrouwen ambiëren een grotere autonomie en verruiming van hun venster op de wereld. Daarnaast wensen zij meer steun van hun man, zonder overigens hun centrale plaats als moeder radicaal te willen laten varen. De Caraïbische vrouwen hebben, wat betreft hun autonomie ten opzichte van mannen, weinig te wensen over. Zij hebben vooral te winnen van een man die hen en hun kinderen ondersteunt, zowel in financiële als praktische zin. Hoewel dit zeker niet in alle groepen in gelijke mate geldt, lijken vaders minder veranderingsgezind. Zij hebben meer te verliezen, in termen van hun positie als autoriteit in het gezin of hun mannelijkheidsideaal. Zorgzaamheid lijkt vooralsnog eerder af te doen aan de mannelijke status dan er aan bij te dragen.

Voorts valt te concluderen, dat cultuuridealen ten aanzien van vaderschap en moederschap, denkbeelden van vaders en moeders daarover, evenals feitelijke praktijken niet altijd met elkaar overeenstemmen. Bij de Marokkanen zien wij, dat cultureel-religieuze idealen een grote rol spelen, maar dat de denkbeelden van individuele moeders heterogener en ook ‘moderner’ zijn dan op grond van deze idealen verwacht zou worden. De gerapporteerde praktijken van vaderschap sporen vaak niet met de denkbeelden, en ook tussen de verwachtingen voor de volgende generatie en de feitelijke socialisatiepraktijk doen zich discrepanties voor. In de Caraïbische milieus zijn eveneens discrepanties te zien. Het westerse cultuurideaal van de zorgzame vader wint terrein, vooral onder vrouwen, terwijl tegelijk meer ‘traditionele’ denkbeelden over het zelfstandig moederschap en mannelijkheid voortleven. Vooral in de bijdrage over de Surinaams-Creolen komt naar voren hoe divers de praktijk is. Ook socialisatiepraktijken sluiten niet ondubbelzinnig bij de moderne idealen aan. In termen van Super en Harkness bestaat er nogal wat dissonantie tussen de verschillende subsystemen van de ‘developmental niche’ (1986; Harkness & Super, 1993). De praktijk en denkbeelden zijn in het ene geval moderner en in het andere geval traditioneler dan het ideaalbeeld voorschrijft.

Kortom, vele en soms tegengestelde invloeden spelen gelijktijdig op moeders en vaders in. In sommige opzichten zijn zij het min of meer eens, in andere opzichten is dat niet het geval. Over de in de toekomst te verwachten patronen van vaderschap valt daarom niet veel met zekerheid te zeggen. Zullen vaders zich minder afzijdig houden, blijft hun voornaamste functie die van toeziend oog, worden zij zoals veel Nederlandse vaders speelkameraad, of worden zij zorgzamer voor vrouw en kinderen? En, even belangrijk, zullen moeders hun centrale positie in het gezin en de verantwoordelijkheid voor het inkomen meer met vaders willen delen? Geen theorie kan ons dit leren, alleen de toekomst.