Het proefschrift, waarop Caroline van Houtem anderhalve week geleden promoveerde heeft als titel ‘Anxiety, fainting and gagging in dentistry’. Tandartsfobie is een hardnekkig fenomeen, waarmee ondanks alle moderne technieken en speciale angstpraktijken, nog steeds een groot deel van de bevolking worstelt. En nooit van afkomt.
Picscout/Springer
Een kwart van de bevolking met tandartsfobie
Maar liefst 500.000 Nederlanders hebben een tandartsfobie. Een kwart van de bevolking is zo angstig dat ze tandartsbezoek vermijden. Wanneer ze, ondanks hun angst, toch gedwongen zijn te gaan, omdat hun gebitsklachten te ernstig en letterlijk te pijnlijk zijn, zitten deze patiënten met extreme angst als verkrampt in de tandartsstoel.
Van Houtem vroeg voor haar onderzoek naar extreme tandartsangstgevoelens 151 patiënten naar hun ervaringen. Een deel van de patiënten had grote angst voor de tandarts of een daadwerkelijke tandartsfobie, het andere deel vormde de controlegroep, de mensen zonder tandartsangst.
Alle deelnemers werd gevraagd om een nare tandartservaring zo levendig mogelijk te beschrijven. Na afloop bleek 73 % van de niet-angstige patiënten ook een nare ervaring opgeschreven te hebben. Uiteindelijk bleek dat hoe akeliger en levendiger de herinnering is voor een patiënt, des te hoger het angstniveau is. Bij tweederde van de mensen met een tandartsfobie heeft de angst zo’n vorm aangenomen dat hun angstgevoelens dezelfde symptomen vertonen als die van post-traumatische stress (PTSS).
Negeren van hand opsteken bij pijn of angst
Factoren die post-traumatische stress kunnen veroorzaken waren bijvoorbeeld een nare ingreep (zoals een pijnlijke wortelkanaalbehandeling) of een fout tijdens de behandeling. Maar niet alleen de behandeling zelf, ook een verkeerde begeleiding bleek trauma’s te kunnen veroorzaken.
Meerdere patiënten gaven aan dat de tandarts een eerder gedane belofte om bij pijn of extreme angst de behandeling stop te zetten, genegeerd had. Dan was bijvoorbeeld afgesproken, dat de patiënt een hand op kon steken als het te pijnlijk of te eng werd en dan werd dat door de tandarts genegeerd, of er werd gezegd: ‘Nog even doorzetten, ik ben bijna klaar.’ In tandheelkundig opzicht is zo’n benadering te begrijpen - het kan op een bepaald moment vrijwel onmogelijk zijn om een behandeling zomaar opeens stop te zetten – maar de extreem angstige patiënt ervaart het als een motie van wantrouwen. Onder andere dit fenomeen kwam aan de orde in het onderzoek van Van Houtem.
Aan de hand van online vragenlijsten, waarmee 11.000 mensen ondervraagd werden over hun tandartsangst, gaf 4% van de ondervraagden aan weleens flauwgevallen te zijn in de tandartsstoel, 8% heeft moeten kokhalzen. Toch bleek maar 16 tot 18% van die groepen last te hebben van extreme tandartsangst. Er lijkt dus geen direct verband tussen een en ander te zijn. De ‘kokhalzers’ bleken wel vaker last te hebben van cariës en parodontitis. Wellicht is het in de praktijk moeilijk om ‘kokhalzers’ optimale mondzorg te verlenen, ook is het voor de patiënt zelf belastend om adequate mondhygiëne uit te voeren.
Tandartsangst kan niet genezen, maar wel gelezen worden
Een ander aspect dat uit angstonderzoek van Van Houtem naar voren kwam, is dat tandartsangst bij een patiënt eerder toe- dan afneemt: ‘Uit het onderzoek dat we hebben uitgevoerd, waarbij we angstige en niet-angstige mensen vlak na een ingrijpende behandeling ondervroegen over de ingreep en twee weken later nog eens, bleek dat de herinnering bij de angstige patiënten die tweede keer akeliger was dan direct na de afloop van de behandeling. Bij de niet-angstige groep was dan niet het geval.’ Bij elk nieuw tandartsbezoek wordt de herinnering dus getriggerd, de stressrespons vergroot: de nieuwe behandeling bij de tandarts wordt hierdoor waarschijnlijk ook negatiever onthouden.
Betekent dit dat de tandarts machteloos staat tegenover de angstige patiënt?
Zeker niet, stelt, Van Houtem, de tandarts kan de angstige patiënt controle geven over de behandeling door van tevoren te vragen hoe de patiënt behandeld wil worden. Daarbij hoort ook de afspraak de behandeling te staken op verzoek van de patiënt, echter zodra het moment daar geschikt voor is. Met name dat laatste is een belangrijke toevoeging, omdat de patiënt de tandarts op zijn eerlijkheid beoordeelt en de zorgverlener op dat punt al dan niet vertrouwd kan worden.
Van Houtem pleit ook voor een ontspannende, stressverlagende omgeving, bijvoorbeeld door ontspanningsoefeningen aan te bieden. Zij geeft toe dat daarover vaak lacherig wordt gedaan, maar de patiënt wijzen op een juiste ademhaling, of tenen te laten wiebelen ter afleiding kan al een verschil maken.
Vreemd genoeg kan het feit dat de angst serieus genomen wordt vaak al ontspanning teweeg brengen. De emotionele lading van de herinnering af te halen, dat is bij angstproblematiek de grote uitdaging voor de tandarts. Ook hier blijkt communicatie de sleutel tot een optimalere tandartsbeleving te zijn.
Bron: Parool, nrc.next, ACTA
Gerelateerd