Top

2015 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Schematherapie en de Gezonde Volwassene

Positieve technieken uit de praktijk

Redacteuren: Anne-Marie Claassen, Silvia Pol

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Therapeuten zijn al twee decennia enthousiast over het werken met Schematherapie. De effectiviteit van Schematherapie is hoog en de positieve resultaten zijn internationaal erkend en bevestigd. In de Schematherapie wordt de Gezonde Volwassene gepositioneerd tegenover de kwetsbare kanten en destructieve kanten van de cliënt. In dit boek worden vanuit verschillende disciplines interventies beschreven, die specifiek ontwikkeld zijn voor het vergroten en versterken van de Gezonde Volwassene. Deze interventies komen zowel uit de Schematherapie zelf als uit de Positieve Psychologie en Mindfulness. Deze laatste stromingen winnen gestaag aan populariteit en maken gebruik van inspirerende technieken en begrippen als welbevinden en compassie. De auteurs houden een pleidooi voor een verdere integratie van de Schematherapie en deze nieuwe, krachtgericht werkende stromingen. Hierdoor kan de Schematherapie nog effectiever zijn. De Gezonde Volwassene wordt daarbij- niet als modus maar als mens- een kracht in het omgaan met de complexe uitdagingen van het leven. Anne-Marie Claassen en Silvia Pol werken beiden reeds jaren met Schematherapie en hebben zich samen met collega's vanuit verschillende disciplines met name gericht op het beschrijven van de praktische toepassingen van positieve technieken in de (groeps-) schematherapie.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Deel 1

Voorwerk

1. Introductie van de Schematherapie en de Gezonde Volwassene

Samenvatting

Het eerste doel van Schematherapie is bewustwording van eigen patronen van denken, ervaren en handelen. Vervolgens wordt gewerkt aan het verminderen van de kracht van vroege onaangepaste schema’s, om uiteindelijk de Gezonde Volwassene te kunnen vergroten en versterken. Volgens Jeffrey Young, de grondlegger van de Schematherapie, wordt deze ontwikkeling bewerkstelligd door in eerste instantie te profiteren van de therapeutische relatie. Daarna wordt geleerd om vanuit de gezonde-volwassenemodus de andere modi te matigen, koesteren en helen. Weinig woorden worden gewijd aan het direct benaderen van de Gezonde Volwassene. In dit hoofdstuk wordt een korte introductie geboden op de Schematherapie en wordt onderzocht wat in de literatuur over de Gezonde Volwassene is geschreven. Besproken wordt hoe via verschillende invalshoeken de Gezonde Volwassene meer rechtstreeks is te benaderen, te bevorderen en te verstevigen. De Positieve Psychologie lijkt een goede aanvulling te kunnen geven op de oriëntatie op de Gezonde Volwassene.

Anne-Marie Claassen, Silvia Pol

2. De Gezonde Volwassene in andere therapiestromingen en theoretische modellen

Samenvatting

In de huidige literatuur over Schematherapie is weinig specifiek geschreven over de Gezonde Volwassene. Meerdere therapeutische stromingen en theoretische modellen hebben een visie ontwikkeld op het ontstaan van pathologie en het toewerken naar gezond functioneren. In dit hoofdstuk onderzoeken we wat andere therapiestromingen kunnen bijdragen aan kennis over gezond functioneren en welke benadering vanuit deze gezichtspunten kan ondersteunen bij het versterken en verstevigen van de Gezonde Volwassene. Duidelijk is dat Schematherapie haar wortels heeft in meerdere theoretische modellen en het is leerzaam van deze achtergronden kennis te nemen. Daarnaast zijn er ook moderne benaderingen aan de hand waarvan de Schematherapie zich mogelijk ook verder kan ontwikkelen. In dit hoofdstuk brengen we verschillende visies bij elkaar die een integratieve manier voorstaan om de gezondheid van cliënten te bevorderen en klachten te doen afnemen. Tevens worden enkele actuele diagnostische instrumenten besproken waarmee naast pathologie ook positieve geestelijke gezondheid wordt gemeten.

Silvia Pol, Anne-Marie Claassen

3. Psychotherapeutische interventies gericht op de Gezonde Volwassene

Samenvatting

In dit hoofdstuk komt alle verzamelde kennis over de Gezonde Volwassene bij elkaar in het beschrijven van gerichte psychotherapeutische interventies. Een aantal daarvan is duidelijk herkenbaar als specifieke schematherapeutische interventies. De meeste interventievormen zijn bewerkt en aangepast om te werken vanuit gezondheid in plaats vanuit pathologie. Daarnaast zijn er ook interventies toegevoegd vanuit andere therapiestromingen om zo een grote keuze te hebben in het werken met cliënten met een vraag naar het verstevigen en vergroten van de Gezonde Volwassene. In dit hoofdstuk besteden we achtereenvolgens aandacht aan psycho-educatie, psychotherapeutische technieken en de therapeutische relatie.

Anne-Marie Claassen

4. Zelfcompassie

Samenvatting

Dit hoofdstuk gaat over het ontwikkelen van zelfcompassie met het doel de Gezonde Volwassene te versterken en de destructieve modi af te zwakken.

Zelfcompassie biedt bescherming door het versterken van de zelfwaardering, het vergroten van het vermogen onplezierige ervaringen te erkennen, en door het toenemen van gevoelens van veiligheid en verbondenheid. Deze kwaliteiten zijn onderdeel van een actief functionerende, Gezonde Volwassene. Daarnaast zwakt zelfcompassie schaamte en zelfkritiek af. Schaamte en zelfkritiek ondermijnen de Gezonde Volwassene en versterken de destructieve modi, zoals isolement en afwijzing, onvoldoende zelfexpressie, gerichtheid op anderen, en overmatige waakzaamheid en inhibitie.

In dit hoofdstuk wordt beschreven wat zelfcompassie is en worden enkele veelvoorkomende misverstanden uitgewerkt. Vervolgens wordt ingegaan op wetenschappelijk onderzoek en de (klinische) toepassing van compassie-interventies. Het afgelopen decennium is er een toename van onderzoek naar en implementatie van interventies gericht op het vergroten van zelfcompassie bij mensen met uiteenlopende vormen van psychopathologie. De resultaten zijn veelbelovend en wij verwachten dat deze interventies breed ingezet gaan worden in de geestelijke gezondheidszorg.

Monique Hulsbergen, Elke Smeets

Deel 2

Voorwerk

5. Een integratief model voor de casusconceptualisatie in Schematherapie

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt een voorstel gedaan voor een geïntegreerde casusconceptualisatie^*, waarin het schemamodel en het modusmodel van de Schematherapie en invloeden van de Positieve Psychologie zijn opgenomen. De behandelaar stelt samen met de cliënt de casusconceptualisatie en het behandelplan op. De casusconceptualisatie is de leidraad voor de behandeling. Stap voor stap wordt de casusconceptualisatie in dit hoofdstuk opgebouwd en verduidelijkt met een casus uit de praktijk.

Els Loeb

6. De Gezonde Volwassene in groepsschematherapie

Samenvatting

Groepsschematherapie biedt een ideale mogelijkheid om de Gezonde Volwassene te laten groeien. De taak van de Gezonde Volwassene bestaat uit zorgen voor de behoeften van het kind, begrenzen van overmatige normen en oordelen, en rekening houden met de externe realiteit. Het accent dat in groepstherapie wordt gelegd op cohesie en veiligheid, biedt de mogelijkheid om inzicht te verkrijgen in het eigen functioneren, zicht te verwerven op authentieke behoeften, emotieregulatie te verbeteren en probleemoplossend vermogen te vergroten. In groepen worden oude patronen herhaald, bekende posities opnieuw ingenomen en rollen opgepakt die als het meest eigen worden ervaren. Het gaat om gedragingen die ook problemen met zich meebrengen en de interpersoonlijke effectiviteit belemmeren. In groepsschematherapie kunnen cliënten correctieve ervaringen opdoen en mede daardoor leren weerstand te bieden aan straffende en veeleisende cognities. Deze ervaringen grijpen niet alleen direct in op hechtingsthema’s, maar ook op gevoelens van competentie en mastering.

Anne Lindenborn

7. De Gezonde Volwassene in relatie

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de Gezonde Volwassene zich in een relatie begeeft, waar hij tegenaan loopt en waar hij mee zal moeten omgaan. Dit wordt gedaan vanuit de visie van de emotionally focused therapy, die zich baseert op de hechtingstheorie. In de levensloop zijn er diverse ontwikkelingstaken die vervuld moeten worden voordat de stap naar een volgende fase kan worden gezet. Een relatie aangaan is enerzijds ingewikkeld, maar anderzijds ook heel natuurlijk. Mensen zijn sociale wezens en overleven nu eenmaal beter in contact met anderen. In een intieme relatie lopen we echter ook tegen onze eigen kwetsbaarheden aan. De angst om verlaten te worden of niet te voldoen bestaat naast het verlangen naar nabijheid en om bijzonder te zijn voor de ander. Verschillende aspecten van relaties komen aan bod, zoals hechting, grenzen, structuur en loslaten.

Karin Wagenaar

8. De Gezonde Volwassene in het multidisciplinaire team

Samenvatting

Er is al veel geschreven over teams, effectiviteit van teams en wat er kan misgaan in teams. Een conclusie is dat leiderschap een belangrijk aspect is, alsmede het hebben van een visie en een missie, het beschrijven van werkprocessen, samenwerking en evaluatie. Wanneer we deze termen vertalen naar werken in ggz-teams, is het Model samenhangend behandelen een goede kapstok om de behandeling van cliënten in een multidisciplinaire setting vorm te geven. Wanneer een team besluit om meer te gaan werken met de Gezonde Volwassene als focus, is het daarom van belang om aspecten als realisme, professionaliteit, zelfreflectie en verbondenheid als team zelf in voldoende mate beschikbaar te hebben. Op die wijze kan het team als rolmodel fungeren en de holding van de setting voldoende waarborgen. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de context, dan wel het therapeutische milieu, door het team dat functioneert als Gezonde Volwassene, kan worden vormgegeven.

Anne-Marie Claassen, Silvia Pol

9. Het behandelplan: de Gezonde Volwassene ontwikkelen

Samenvatting

Na het maken van de casusconceptualisatie (H. 5) stelt de behandelaar het behandelplan op. In het behandelplan worden de doelen van de behandeling geformuleerd. In dit hoofdstuk wordt het proces van het ontwikkelen van behandeldoelen beschreven. In het behandelplan wordt tevens beschreven met welke technieken en interventies de doelen worden nagestreefd. Schematherapie kent veel technieken en interventies. Een techniek die gebruikt kan worden om de Gezonde Volwassene gedurende de hele behandeling te versterken, is het bijhouden van een dagboek. In dit dagboek, dat het witboek wordt genoemd, wordt de adaptieve driehoek of cognitieve triade volgens Beck (Cognitive therapy and the emotional disorders, 1976; Beck et al., Cognitive therapy of personality disorders, 2014), bevestigd. Stapsgewijs wordt uitgelegd hoe de adaptieve driehoek of cognitieve triade wordt ontwikkeld. Aan de hand van de casus van Janne, die ook in H. 5 wordt gevolgd, worden de behandeldoelen en het witboek verduidelijkt.

Els Loeb

10. Sociotherapie en de Gezonde Volwassene

Samenvatting

Sociotherapie biedt bij uitstek mogelijkheden om de positie van de Gezonde Volwassene te bevorderen en te versterken. Het werkterrein van de sociotherapie is het ontwikkelingsgericht begeleiden van groepen in samenwerken en samenleven. Het vakgebied is specifiek gericht op verbetering van het dagelijks functioneren op praktische terreinen, zoals zelfzorg, wonen, werken en sociaal contact. Er wordt gewerkt aan bewustwording van lang ingesleten, disfunctionele gedragspatronen in zowel groepsmomenten als in individuele contacten. In een therapeutisch milieu worden cliënten uitgenodigd zich op een meer functionele en gezonde wijze te verhouden tot zichzelf en tot de sociale omgeving. Het milieu fungeert als een sociaal oefenveld waarin geëxperimenteerd kan worden met nieuw gedrag. Sociotherapeutische interventies zetten direct aan tot groei van de Gezonde Volwassene zoals deze wordt beschreven in de Schematherapie, maar ook tot bewustwording en versteviging van de al aanwezige eigen kracht, waarmee de koppeling wordt gemaakt met de Positieve Psychologie.

Tineke van Herksen

11. De Gezonde Volwassene verstevigen in beeldende therapie

Meer een gevoeld dan gedacht proces

Samenvatting

Beeldende therapie biedt veel mogelijkheden om de Gezonde Volwassene te verstevigen omdat via beeldende therapie de mogelijkheid ontstaat om in contact te komen met eigen gevoelens en behoeften en die van anderen.

In dit hoofdstuk worden beeldend therapeutische interventies beschreven die, via een meer gevoeld dan gedacht proces, specifiek en direct insteken op de integratie en groei van de gehele persoon, waarbij een koppeling wordt gemaakt tussen de Gezonde Volwassene, als bekend begrip uit de Schematherapie, en de Positieve Psychologie, waarin gefocust wordt op welbevinden, kracht en versterken van positief affect. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het uitdrukken van de belevingswereld, weer kunnen spelen, oefenen met loslaten van perfectionisme en stilstaan bij sensorische gewaarwordingen.

Beeldende therapie draagt zodoende bij aan het zich bevrijden van destructieve patronen om in voldoende mate te kunnen streven naar bevrediging van basisbehoeften als zelfstandig en verantwoordelijk functionerend persoon in een positieve verbondenheid met zichzelf en zijn omgeving.

Suzanne Haeyen

12. Werken met modi in schemadrama

Samenvatting

In dit hoofdstuk laten we zien hoe kennis vanuit psychodrama en systeemtherapie samenkomt in de Schematherapie. We noemen het schemadrama en hebben een grondmodel uitgewerkt van waaruit we de Gezonde Volwassene helpen te groeien. Door te werken met het grondmodel leert de cliënt doorleefde keuzes te maken om uit negatieve patronen en schemagestuurd gedrag te stappen. De groep en de therapeuten zijn hierbij helpend vanuit de houding van erkennen, liefhebben en begrenzen.

Liesbeth Bijl, Jop te Kiefte

13. De Gezonde Volwassene in muziektherapie

Samenvatting

Muziektherapie biedt als specifieke discipline een zeer directe ingang om integratie te bevorderen en psychologische flexibiliteit te vergroten. Binnen een dagklinische setting voor mensen met persoonlijkheidsproblematiek waarin gewerkt wordt met Schematherapie, kan muziektherapie ingezet worden om te werken aan het verstevigen van de mens als Gezonde Volwassene. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe methodische toepassing van muziek in therapie verwantschap kent met de visie en technieken vanuit de Positieve Psychologie. Muziektherapie biedt ervaringsgerichte interventies die emotioneel, psychisch en sociaal welbevinden stimuleren en mensen kunnen helpen om te gaan met de complexe tegenstellingen in zowel henzelf als het dagelijks leven.

Irene van Sprang

14. Psychomotorische therapie en de Gezonde Volwassene

Samenvatting

Psychomotorische therapie (PMT) is een bewegings- en lichaamsgeoriënteerde therapie waarin bewegen en lichamelijkheid aangrijpingspunten zijn. Centraal staat een bottom-up benadering, van waaruit op een ervaringsgerichte manier wordt gewerkt. Aan de hand van voorgestelde interventies uit de literatuur over Schematherapie en Positieve Psychologie, gericht op het ontwikkelen van de Gezonde Volwassene, wordt een beeld geschetst van de manier waarop PMT daar een bijdrage aan kan leveren. Het eigene van de therapie, namelijk bewegen en lichamelijkheid, zijn uitgangspunten. Er wordt dieper ingegaan op lichamelijkheid en het directe gebruik van basisbehoeften in de therapie. Concrete interventies worden beschreven die vanuit PMT-methodieken aangeboden kunnen worden om de Gezonde Volwassene te versterken. De cliënt leert omgaan met eigen beperkingen, gebruik te maken van eigen mogelijkheden en leert het welbevinden te vergroten met name op lichamelijk gebied. Ten slotte wordt beschreven hoe overdracht van het geleerde kan plaatsvinden vanuit de PMT-ruimte naar buiten.

Henriëtte van der Meijden, Eric van der Meijden

15. Groepsschematherapie voor de borderline persoonlijkheidsstoornis volgens Farrell en Shaw

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden verschillende schematherapeutische technieken beschreven die expliciet zijn voor de directieve vorm van groepsschematherapie voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis, ontwikkeld door Farrell en Shaw. Behandeling in een groep biedt cliënten de mogelijkheid om de Gezonde Volwassene te ontwikkelen binnen de context van een veilige sociale omgeving. In een groep leren cliënten essentiële vaardigheden die in een individuele therapie veelal moeilijker vorm te geven zijn. De ervaring van verbondenheid met anderen, doordat cliënten leren zichzelf open te stellen in de groep, is misschien wel de belangrijkste corrigerende ervaring die cliënten kunnen opdoen. Het werken met deze groepen blijkt in de praktijk uitdagend, leerzaam en leuk. Het aanbrengen van een balans tussen zwaarte en lichtheid in de sessies maakt dat in de behandeling van ernstige problematiek ruimte blijft bestaan voor humor en dat sessies veelal met plezier kunnen worden afgerond.

Maria Rocher, Odette Brand de Wilde

Nawerk

Titel: Schematherapie en de Gezonde Volwassene
Redacteuren: Anne-Marie Claassen
Silvia Pol
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-0951-1
Print ISBN: 978-90-368-0950-4
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-0951-1