Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften Toetsvragen Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
Inloggen
Top
Gepubliceerd in:
hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

2024 | OriginalPaper | Hoofdstuk

2. Relatie arts-patiënt

Auteurs : Prof. mr. dr. D. P. Engberts, Prof. mr. dr. M. P. Sombroek van Doorm

Gepubliceerd in: Leerboek Gezondheidsrecht

Uitgeverij: BSL Media & Learning

Log in om toegang te krijgen
share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail
    Link delen
publish
Publiceer nu

Samenvatting

Het meer traditionele beeld van de zorgrelatie is de afgelopen jaren veranderd: naast de informatieplicht van de hulpverlener is overleg tussen de hulpverlener en de patiënt van steeds groter belang geworden. Het uitgangspunt van de kwaliteit van de professionele hulpverlening en het uitgangspunt van de patiënt (o.a. recht op informatie, inzage in eigen dossier, recht niet zonder toestemming te worden behandeld) zijn naast elkaar in de WGBO gecodificeerd. Enerzijds is er het beginsel van goed hulpverlenerschap. Anderzijds is er het beginsel van respect voor eigen, welbewuste keuzen van de patiënt. In het eerste beginsel, met een focus op de verantwoordelijkheid van de hulpverlener, is het gedachtengoed van de hippocratische traditie herkenbaar. Het tweede beginsel daarentegen kan worden opgevat als uitdrukking van de emancipatoire tendens zoals die in de jaren zestig van de vorige eeuw nieuw elan kreeg.
vorige hoofdstuk Inleiding
volgende hoofdstuk Verplichte zorg
Voetnoten
1
Bron: Eed van Hippocrates.
 
2
Berg JH van den. Medische macht en medische ethiek. Nijkerk: Callenbach; 1969, p. 35.
 
3
Stb. 1994, 838.
 
4
Art. 7:464 BW.
 
5
Zie daarover H. 7.
 
6
Zie ook par. 1.​7.​1.
 
7
Dus bijvoorbeeld ook de beroepsmatige werkzaamheden van de patholoog-anatoom en de medisch microbioloog, ook al zal van persoonlijk contact met patiënten bij deze artsen veelal geen sprake zijn.
 
8
CTG 18 november 2004, Med Contact 2005;60:74–7.
 
9
CTG 18 mei 2022, ECLI:NL:TGZCTG:2022:107; RTG Amsterdam 10 oktober 2023, ECLI:NL:TGZRAMS:2023:219.
 
10
Art. 7:460 BW. In de Richtlijn KNMG, (2021). ‘Niet-aangaan of beëindiging van de geneeskundige behandelingsovereenkomst’, worden de vijf meest voorkomende gewichtige redenen genoemd; zie ook RTG Amsterdam 2 december 2022, ECLI:NL:TGZRAMS:2022:175.
 
11
Zie hierover ook par. 2.7 Plichten van de patient.
 
12
RTG Zwolle 14 januari 2020, ECLI:NL:TGZRZWO:2020:4. Tegen deze uitspraak is beroep ingediend bij het CTG, maar niet ten aanzien van dit klachtonderdeel. Zie: CTG 2 juli 2021, ECLI:NL:TGZCTG:2021:133. Over beëindiging behandelingsovereenkomst zie ook: RTG Zwolle 27 januari 2023, ECLI:NL:TGZRWO:2023:32.
 
13
Er is over de omvang van de informatieplicht (waarover wel, waarover niet informeren?) veel rechtspraak; zie Wijne, R. P., Groene Serie; Onrechtmatige daad VI.3.9.4.3.
 
14
CTG 2 maart 2022, ECLI:NL:TGZCTG:2022:41.
 
15
Zie artikel 12 en 13 IVRK. Zie ook: Sombroek van Doorm MP. De steen van Antoine de Saint-Exupéry. Leiden: Universiteit Leiden; 2024 (oratie).
 
16
CTG 10 januari 2022, ECLI:NL:TGZCTG:2022:17.
 
17
RTG Zwolle 2 juni 2022, ECLI:NL:TGZRZWO:2022:75.
 
18
Kamerstukken II 1990/91, 21561, nr. 3, p. 11 (MvT).
 
19
Afgekort: SDM.
 
20
Stb. 2019, 224.
 
21
CTG 4 juli 2022, ECLI:NL:TGZCTG:2022:127.
 
22
Dat is bijvoorbeeld anders bij deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek, bij het optreden als (bloed)donor, bij het verrichten van erfelijkheidsonderzoek en bij het ondergaan van ingrepen met een louter cosmetisch oogmerk. In deze situaties worden doorgaans speciale toestemmingsformulieren gebruikt.
 
23
In antwoord op Kamervragen antwoordde de staatssecretaris van VWS dat de non-reanimatiepenning moet worden beschouwd als een schriftelijke verklaring in de zin van art. 7:450 lid 3 BW. Kamerstukken II 2008/09, Handelingen (Aanhangsel), p. 495 (nr. 235).
 
24
RTG Zwolle 25 april 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:100; RTG Zwolle 25 april 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:101; RTG Zwolle 25 april 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:102 en RTG Zwolle 25 april 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:103.
 
25
De beroepsorganisatie van artsen, de KNMG, formuleerde in de loop van de tijd een aantal zwaarwegende adviezen ter zake, zie in het bijzonder de KNMG-richtlijn ‘Omgaan met medische gegevens’ (2024).
 
26
Wet cliëntenrechten bij elektronische verwerking van gegevens in de zorg (Stb. 2016, 373), in werking getreden op 1 juli 2020.
 
27
Art. 7:454 lid 2 BW.
 
28
FONA staat voor: fouten, ongevallen, near-accidents) en MIP voor: meldingen incidenten patiëntenzorg.
 
29
In het bijzonder vanuit de psychiatrie is de opvatting verdedigd dat kennisneming van het dossier door de patiënt nadelig kan zijn voor het therapeutische proces. Desalniettemin geldt het inzagerecht ook voor deze categorie patiënten.
 
30
Respectievelijk art. 8:32 Wvggz, art. 18a Wzd en art. 7:464 lid 2 sub a BW.
 
31
Zie Onderdeel V van de richtlijn 2 van de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld (2023); KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens (2024).
 
32
HR 21 april 1913, NJ 1913, p. 958.
 
33
Het begrip ‘eigenaardig’ moet hier letterlijk worden opgevat: de eigen aard betreffend.
 
34
‘Zich verschonen van’ betekent zoveel als: ‘afzien van’, ‘weigeren’.
 
35
Hij is niet verplicht om aangifte te doen en evenmin verplicht om de eigenaar in te lichten, maar als hij als getuige zou worden opgeroepen, kan hij zich niet op het medisch beroepsgeheim en het daarbij behorende verschoningsrecht beroepen.
 
36
Als geen verklaring van natuurlijk overlijden wordt afgegeven, is de arts verplicht de gemeentelijke lijkschouwer te informeren.
 
37
Zie voor meer voorbeelden de website van de KNMG: https://​tinyurl.​com/​punten-beroepsgeheim.
 
38
Leenen HJJ, Gevers JKM et al. Handboek Gezondheidsrecht. 8e druk. Den Haag: Boom; 2020, pag. 169–170.
 
39
CTG 30 augustus 2012; Med Contact 2012;67:2598–601; LJN: YG2310; zie ook RTG Zwolle 29 september 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:163.
 
40
Zie Sombroek van Doorm MP. Medisch beroepsgeheim en de zorgplicht van de arts bij vermoedens van kindermishandeling in de rechtsverhouding tussen arts, kind en ouders. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers; 2019. Hierin wordt gepleit voor de gedachte om het doorbreken van de geheimhoudingsplicht van de arts onder diens zorgplicht te brengen en dus niet langer onder ‘conflict van plichten’.
 
41
KNMG Meldcode. Kindermishandeling en huiselijk geweld. Utrecht: KNMG; 2023. Zie over dit onderwerp uitvoerig Sombroek van Doorm, a.w. 2019.
 
42
Elke regio heeft zijn eigen Veilig Thuis-organisatie. Veilig Thuis geeft advies en biedt ondersteuning, zowel aan slachtoffers, plegers, omstanders als professionals. Zie nader de website van de organisatie.
 
43
RTG ’s-Hertogenbosch 21 november 2023, ECLI:NL:TGZRSHE:2023:14. Zie over te vroeg melden: CTG Den Haag 20 november 2023, ECLI:NL:TGZCTG:2023:158.
 
44
Stb. 2019, 224, Stb. 2019, 284. Zie hierover ook in dit hoofdstuk onder het kopje ‘Geheimhoudingsplicht na het overlijden van de patiënt’.
 
45
RTG Amsterdam 17 maart 2023, ECLI:NL:TGZRAMS:2023:71.
 
46
HR 4 oktober 2022, ECLI:NL:HR:2022:1324.
 
47
Kamerstukken II 2022/23, 36.327, nr. 3, p. 254–262 en 636–640.
 
48
HR 20 april 2001, ECLI:NL:HR:2001:AB1201, NJ 2001/600, m.nt. WMK en Wijmen FCB van en HR 26 mei 2009, ECLI:NL:HR:2009:BG5979, NJ 2009/263 (beroep op het verschoningsrecht in een strafzaak).
 
49
Kamerstukken II 2017/18, 34994, 3, p. 9–10.
 
50
KNMG-handreiking voor hulpverleners ‘Inzage in medische dossiers door nabestaanden’; 2020, par. 6.​2.​1.
 
51
Art. 7:459 lid 1 BW.
 
52
Minderjarig zijn personen jonger dan 18 jaar die niet getrouwd zijn (geweest).
 
53
Preciezer geformuleerd: de ouders die het ouderlijk gezag uitoefenen over de minderjarige.
 
54
Art. 7:465 lid 1 BW.
 
55
Art. 7:448 lid 1 BW, laatste volzin.
 
56
Art. 1:377c BW.
 
57
RTG Amsterdam 3 april 2007, Stcrt. 2007, 144, p. 18; in gelijke zin: Rb. Rotterdam 21 september 2016, ECLI:NL:RBROT:2016:7437.
 
58
RTG Zwolle 14 februari 2023, ECLI:NL:TGZRZWO:2023:45.
 
59
Kortheidshalve zal in het navolgende steeds worden gesproken van de ouders waar de wet spreekt van de ouders die het gezag uitoefenen c.q. voogd.
 
60
Art. 7:465 lid 2 BW.
 
61
Art. 7:450 lid 2 BW.
 
62
Ook met betrekking tot meerderjarige wilsonbekwamen.
 
63
Er is nog een derde grond om iemand onder curatele te stellen: gewoonte van drankmisbruik met schadelijke gevolgen.
 
64
Zoals eerder aangegeven komt dit recht niet toe aan 16- en 17-jarigen: zij worden in geval van wilsonbekwaamheid vertegenwoordigd door hun ouders.
 
65
Verschillende organisaties die zich inzetten voor het behartigen van patiëntenbelangen hebben gestandaardiseerde machtigingsverklaringen opgesteld. Het is evenwel niet verplicht van zo’n gestandaardiseerde verklaring gebruik te maken.
 
66
In deze paragraaf gaat het over ouders van meerderjarige patiënten en over meerderjarige kinderen van patiënten.
 
67
NB: hiertoe behoren niet de aangetrouwde familieleden. Dat zijn geen bloedverwanten maar aanverwanten.
 
68
Niet iedereen kan mentor worden. Uitgesloten zijn onder anderen de betrokken hulpverleners en personeel van de instelling waar de patiënt verblijft. Ook rechtspersonen kunnen geen mentor worden. Er zijn in Nederland meer dan tien regionale stichtingen actief die proberen te voorzien in de behoefte aan mentors voor wilsonbekwame patiënten. De diensten van deze stichtingen zijn niet kosteloos. Zie hierover: www.​mentorschap.​nl
 
69
CTG 26 juni 2012; Med Contact 2012;67:2040–1. Het voorbijgaan aan een weigering van toestemming door een vertegenwoordiger van een wilsonbekwame patiënt mag niet lichtvaardig plaatsvinden. Het RTG Eindhoven gaf een waarschuwing aan een arts die zonder toestemming – en zonder in te gaan op de vraag naar een second opinion – een wilsonbekwame patiënt overplaatste van een ggz-instelling naar een psychogeriatrisch verpleeghuis. RTG Eindhoven 18 juli 2012; Med Contact 2012;67:2284–5.
 
70
De uitspraak is er niet helemaal duidelijk over of de vader dan wel de ouders hier de patiënte vertegenwoordigde(n). Dat is in de praktijk wellicht ook niet zo duidelijk geweest, zij het dat art. 7:465 lid 3 BW spreekt van ‘een ouder’.
 
71
President Rb. Den Haag, 5 december 2001, TvGR 2002/31.
 
72
HR 12 december 2003, NJ 2004, 17. Zie voor een ander voorbeeld: Rechtbank Alkmaar, sector kanton, 18 juli 2007, TvGR 2008/3.
 
73
Zie hierover ook par. 1.​5.​3.
 
74
Zie H. 3.
 
75
Zie H. 6, 7 en 9.
 
76
Niet onder de WOD vallen de donatie van bloed, bloedbestanddelen en geslachtscellen.
 
Literatuur
1.
Engberts DP. Met permissie. Morele argumentaties inzake het toestemmingsbeginsel bij de totstandkoming van de Wet Geneeskundige Behandelings-Overeenkomst. Deventer: Kluwer; 1997.
2.
Kalkman-Bogerd LE. Rechten van de kwetsbare oudere. In: Muris JWM, Schols JMGA, Collet J, Janssen DJA, redactie. Ouderengeneeskunde in de eerste lijn. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 2023.
3.
Leenen HJJ, Gevers JKM, et al. Handboek Gezondheidsrecht. 8e druk. Den Haag: Boom; 2020.
4.
Sombroek van Doorm MP. Medisch beroepsgeheim en de zorgplicht van de arts bij vermoedens van kindermishandeling in de rechtsverhouding tussen arts, kind en ouders. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers; 2019.
5.
Tjong Tjin Tai TFE. Asser-serie 7-IV*. Bijzondere overeenkomsten. Opdracht, incl. geneeskundige behandelingsovereenkomst en de reisovereenkomst. Deventer: Wolters Kluwer; 2022.
6.
Putte EM van de, Russel IBM, Teeuw AH, redactie. Medisch handboek kindermishandeling, tweede druk. Houten: Bohn, Stafleu, Van Loghum; 2024.
7.
Berg JH van de. Medische macht en medische ethiek. Nijkerk: Callenbach; 1969.
8.
Wijmen FCB van. Een kleine mooie ritselende revolutie. Over de effectiviteit van 35 jaar patiëntenrechten in Nederland. Maastricht: Universiteit Maastricht; 2006.
9.
Wijmen FCB van. Goed patiëntschap als spiegelbeeld van verantwoorde zorg. Deventer: Kluwer; 1996. Herdrukt in: Vereniging voor Gezondheidsrecht: Oratiebundel Gezondheidsrecht. Verzamelde redes 1971–2011. Den Haag: Sdu Uitgevers; 2012.
10.
Wijne RP. Aansprakelijkheid voor zorggerelateerde schade – De geneeskundige behandeling en de aansprakelijkheid bij schade van de patiënt. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers; 2021.
11.
Wijne RP. De geneeskundige behandelingsovereenkomst. Monografieën BW; nr. B87, tweede druk. Deventer: Wolters Kluwer; 2021.
12.
ZonMw. Zelfbeschikking in de zorg. Thematische wetsevaluatie. Den Haag; 2013.
Metagegevens
Titel
Relatie arts-patiënt
Auteurs
Prof. mr. dr. D. P. Engberts
Prof. mr. dr. M. P. Sombroek van Doorm
Copyright
2024
Uitgeverij
BSL Media & Learning
Boek
Leerboek Gezondheidsrecht

Print ISBN: 978-90-368-3018-8

Elektronisch ISBN: 978-90-368-3019-5

Copyright: 2024

DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-3019-5_2