Psychotische ervaringen bij jeugdigen met een migratieachtergrond: prevalentie, impact en culturele context

Dit onderzoek stelde zich ten doel om een grote groep jeugdigen met een migratieachtergrond uit verschillende sociale contexten te includeren. Omdat het risico op psychotische stoornissen in Nederland het hoogst is bij Marokkaanse Nederlanders (Veling et al. 2006), is de werving van scholen gericht op gemeentes met een verschillend aandeel Marokkaans-Nederlandse inwoners (1,9–9,2 % van de inwoners bestond uit Marokkaanse Nederlanders) om een groep te vormen die zowel groot genoeg, als variabel in sociale context was. Van de geselecteerde scholen heeft 78,2 % deelgenomen: acht basisscholen en tien middelbare scholen met verschillende onderwijsniveaus in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Leerlingen uit groep zes tot en met acht van de basisscholen (9- tot 12-jarigen) en uit klas één tot en met drie van de middelbare scholen (12- tot 15-jarigen) werden geïncludeerd. In totaal nam 85,7 % van de leerlingen uit de geselecteerde groepen en klassen deel aan het onderzoek. Zeven procent was afwezig op de dag van de afname van de vragenlijst, 6,3 % had geen toestemming van hun ouders of verzorgers om deel te nemen, en 1,0 % weigerde deelname. De totale onderzoeksgroep bestond uit 1.563 deelnemers. Enkele jeugdigen (n = 18) hebben de vragenlijst niet afgerond, wat resulteerde in een totale groep voor analyse van 1.545 deelnemers. Voor 91,8 % (n = 1.411) van de deelnemende leerlingen vulden leraren een vragenlijst in.

Analyses werden uitgevoerd met SPSS versie 20.0 (SPSS Inc., USA). De sociodemografische kenmerken werden beschreven voor elke herkomstgroep (leeftijd, geslacht, generatie migratieachtergrond). Verschillen tussen herkomstgroepen wat betreft deze kenmerken werden getest met behulp van χ2-toetsen en t‑toetsen.

De prevalentie van jeugdigen met minstens één PE en de prevalentie van jeugdigen met minstens één PE met veel impact werden berekend voor twee leeftijdsgroepen, voor jeugdigen met een migratieachtergrond van de eerste en tweede generatie en voor alle herkomstgroepen. Daarnaast is van alle jeugdigen die ten minste één PE hadden per herkomstgroep het percentage berekend dat veel impact rapporteerde. Ook is de prevalentie per herkomstgroep van elke PE afzonderlijk berekend. Met behulp van logistische regressies, gecontroleerd voor herkomst, werd getoetst of kinderen een hogere prevalentie van PE’n hadden dan adolescenten. Met behulp van logistische regressies, gecontroleerd voor leeftijd en herkomst, werd getoetst of er verschillen waren in de prevalentie van PE’n tussen jeugdigen met een migratieachtergrond van de eerste en van de tweede generatie. Verschillen tussen de verschillende groepen jeugdigen met een migratieachtergrond en de Nederlandse groep werden onderzocht met behulp van logistische regressies gecontroleerd voor leeftijd (hypothese 1 en 2). Om te controleren voor de mogelijke invloed van schoolniveau, werd hier een aanvullende toets op gedaan in de oudere leeftijdsgroep.

Om rekening te houden met de culturele context van de jeugdigen werden drie aanvullende analyses uitgevoerd (hypothese 3). Getoetst werd of verschillen tussen herkomstgroepen in de prevalentie van PE’n met veel impact bleven bestaan wanneer (A) een PE waarvan bekend is dat het culturele of religieuze overtuigingen zou kunnen weerspiegelen niet werd meegenomen en (B) er binnen de groep die ten minste één PE rapporteerde werd gecontroleerd voor de indicator van culturele context. Voor aanvullende analyse A is de controlewaan niet meegerekend omdat in sommige religies en culturen wordt geloofd dat een hogere kracht het menselijk leven beïnvloedt en mensen bezeten kunnen raken door spirituele wezens (Blom et al. 2010). Voor aanvullende analyse B werd berekend welk percentage van de verschillende herkomstgroepen de indicator voor culturele context als aanwezig rapporteerde. Vervolgens controleerden we voor deze indicator door deze als controlevariabele toe te voegen in een logistische regressieanalyse met herkomst als onafhankelijke variabele en impact als afhankelijke variabele bij jeugdigen die minstens één PE rapporteerden. Naast aanvullende analyse A en B werden logistische regressieanalyses uitgevoerd om te toetsen of PE’n met veel impact bij jeugdigen met een migratieachtergrond geassocieerd waren met bekende correlaten of risicofactoren voor psychotische stoornissen, zoals andere psychiatrische symptomen en een ongunstige sociale omgeving (hypothese 3c). Leeftijd en geslacht werden toegevoegd als covariaten. Er werd getoetst of deze verbanden hetzelfde waren bij Nederlandse jeugdigen, door de analyses uit te voeren voor de gehele groep en hierbij te toetsen in hoeverre er sprake was van een interactie op herkomst.

Jongens en meisjes waren bijna gelijk vertegenwoordigd binnen alle herkomstgroepen (53,7 % jongens, 46,3 % meisjes in de totale onderzoeksgroep) (tab. 2). Omdat het aandeel Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse jeugdigen groter was binnen de onderzoeksgroep op de basisscholen dan op de middelbare scholen, was hun gemiddelde leeftijd lager dan die van de Nederlandse jeugdigen (Nederlands: gem. = 13,2 ± 1,7; Marokkaans-Nederlands: gem. = 12,7 ± 2,0; t = −4,2; p < 0,001; Turks-Nederlands: gem. = 12,8 ± 1,7; t = −2,48; p = 0,013). Er waren geen significante leeftijdsverschillen tussen Nederlandse en LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlandse jeugdigen. Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse jeugdigen behoorden bijna altijd tot de tweede generatie, terwijl jeugdigen uit de LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlandse groepen voor ongeveer 60 % behoorden tot de tweede generatie (χ2 = 114,89; p < 0,001).

De prevalentie van psychotische ervaringen (PE’n) daalde met de leeftijd: 45,8 % van de kinderen (9–12 jaar) meldde ten minste één PE in vergelijking met 31,4 % van de adolescenten (13–16 jaar) (OR = 0,6; 95%BI = 0,4–0,7). Van de kinderen meldde 9,3 % en van de adolescenten 4,2 % ten minste één PE met veel impact (OR = 0,5; 95%BI = 0,3–0,7). Er werden geen verschillen gevonden in de prevalentie van PE’n met of zonder veel impact tussen jeugdigen behorend tot de eerste en tweede generatie.

Zoals te zien is in fig. 1 varieerde de prevalentie van ten minste één PE tussen 33 % en 49 % in de verschillende herkomstgroepen. Alleen HIC-Nederlandse jeugdigen hadden een significant hogere prevalentie van PE’n dan Nederlandse jeugd (OR = 2,8; 95%BI = 1,6–4,8). De prevalentie van PE’n met veel impact was 3,1 % bij Nederlandse, 9,5 % bij Marokkaans-Nederlandse en 7,1 % bij Turks-Nederlandse jeugdigen. Wanneer impact mee werd gerekend hadden jeugdigen met een migratieachtergrond twee à drie keer meer kans om ten minste één PE met veel impact te rapporteren dan Nederlandse jeugdigen (Marokkaans-Nederlands: OR = 3,0; 95%BI = 1,7–5,1; Turks-Nederlands: OR = 2,2; 95%BI = 1,1–4,6; LMIC-Nederlands: OR = 2,6; 95%BI = 1,3–5,1; HIC-Nederlands: OR = 2,6; 95%BI = 1,0–6,6). Er werd een soortgelijke verdeling van PE’n gevonden voor de twee leeftijdsgroepen afzonderlijk (deze resultaten zijn beschikbaar bij de eerste auteur). In de oudere leeftijdsgroep bleven de verschillen bestaan na controle voor het schoolniveau van de jeugdigen.

Van de jeugdigen die ten minste één PE rapporteerden (n = 564), gaf 9,5 % van de Nederlandse en respectievelijk 23,9 %, 19,0 %, 20,8 % en 15,4 % van de Marokkaans-Nederlandse, Turks-Nederlandse, LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlands jeugdigen aan hier tevens veel lijdensdruk van te ervaren (hoge impact). Verschillen in de mate van impact bij jeugdigen met ten minste één PE tussen Nederlandse jeugdigen en Marokkaans-Nederlandse, Turks-Nederlandse en LMIC-Nederlandse jeugdigen waren statistisch significant (respectievelijk OR = 2,9; 95%BI = 1,6–5,1; OR = 2,2; 95%BI = 1,0–4,7; OR = 2,5; 95%BI = 1,2–5,2). Marokkaans-Nederlandse jeugdigen hadden een grotere kans om een waanachtige ervaring van controle te rapporteren dan Nederlandse jeugdigen (OR = 2,7; 95%BI = 1,2–5,8) (tab. 3). Turks-Nederlandse jeugdigen rapporteerden vaker een waanachtige ervaring van grootheid (OR = 1,9; 95%BI = 1,1–3,4) of akoestische hallucinatoire ervaringen (OR = 1,8; 95%BI = 1,1–2,9) dan Nederlandse jeugdigen. Zij hadden echter minder kans om een achtervolgingswaan-achtige ervaring te rapporteren dan Nederlandse jeugdigen (OR = 0,5; 95%BI = 0,3–0,9). LMIC-Nederlandse jeugdigen hadden een grotere kans om een waanachtige ervaring van controle te rapporteren (OR = 2,7; 95%BI = 1,1–6,8) en HIC-Nederlandse jeugdigen had een grotere kans om een waanachtige ervaring van gedachtenlezen te rapporteren dan Nederlandse jeugdigen (OR = 2,8; 95%BI = 1,5–5,3).

Om rekening te houden met de culturele context van de jeugdigen uit de verschillende herkomstgroepen, hebben we op drie manieren getoetst of verschillen in de prevalentie van PE’n met veel impact tussen herkomstgroepen bleven bestaan.

Ten eerste werd getoetst of de verschillen bleven bestaan wanneer een PE uit de analyse werd verwijderd die culturele of religieuze overtuigingen zou kunnen weerspiegelen. Wanneer de waanachtige ervaring van controle uit de analyse werd verwijderd, ervoer 3,1 % van Nederlandse jeugdigen en respectievelijk 9,2 %, 7,1 %, 7,3 % en 7,5 % van Marokkaans-Nederlandse, Turks-Nederlandse, LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlandse jeugdigen nog steeds ten minste één PE met veel impact. De eerder gevonden verschillen tussen Nederlandse jeugdigen en de verschillende groepen jeugdigen met een migratieachtergrond bleven statistisch significant.

Ten tweede werd getoetst wat de invloed was van de indicator van culturele context op de verschillen in PE’n met veel impact tussen de verschillende herkomstgroepen. Ongeacht herkomst rapporteerde de meerderheid van de jeugdigen met ten minste één PE, iemand te kennen in hun familie of cultuur die in dezelfde (psychotische) ervaringen geloofde. Dit was het geval bij 48,1 % van de Nederlandse jeugdigen, en respectievelijk 64,8 %, 73,0 %, 52,8 % en 56,4 % van de Marokkaans-Nederlandse, Turks-Nederlandse, LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlandse jeugdigen. Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse jeugdigen hadden meer kans om deze indicator van culturele context te rapporteren dan Nederlandse jeugdigen (respectievelijk OR = 1,9; 95%BI = 1,3–2,9; OR = 2,9; 95%BI = 1,5–5,3). Deze indicator werd bij jeugdigen die ten minste één PE rapporteerden als controlevariabele in een logistische regressieanalyse met herkomst als onafhankelijke en impact als afhankelijke variabele toegevoegd. Het verschil tussen Marokkaans-Nederlandse en Nederlandse jeugdigen bleef significant, waarbij de grootte van het effect licht daalde (OR = 2,8; 95%BI = 1,6–5,0). Het verschil in impact tussen Turks-Nederlandse en Nederlandse jeugdigen die ten minste één PE ervoer vertoonde een trend wanneer werd gecontroleerd voor culturele context (OR = 2,0; 95%BI = 0,9–4,5), terwijl dit verschil eerder significant was.

Ten derde werd onderzocht of er bij jeugdigen met een migratieachtergrond ook een verband was tussen PE’n met veel impact en bekende correlaten en risicofactoren voor psychotische stoornissen. Die resultaten zijn hieronder beschreven. Bij jeugdigen met een migratieachtergrond was de aanwezigheid van PE’n met veel impact geassocieerd met meer psychiatrische symptomen, een groter aantal traumatische ervaringen en ervaren discriminatie. Een hoge SES van het gezin bleek geassocieerd te zijn met meer PE’n met veel impact (tab. 4). Er waren geen interactie-effecten tussen de verschillende onafhankelijke variabelen en herkomst (jeugdigen met en zonder migratieachtergrond), hetgeen erop wijst dat deze verbanden niet significant anders waren voor de Nederlandse jeugdigen dan voor jeugdigen met een migratieachtergrond.

Jeugdigen met een migratieachtergrond hadden een twee tot drie maal zo hoge prevalentie van PE’n met veel impact vergeleken met jeugdigen zonder migratieachtergrond. Dit komt overeen met de verwachting uit de inleiding dat de verhoogde kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van psychotische stoornissen bij etnische minderheden al aanwezig is in de kindertijd (Cannon en Clarke 2005; Morgan et al. 2010; Os et al. 2010; Veling en Susser 2011) en met eerder onderzoek dat suggereerde dat PE’n in de kindertijd geassocieerd zijn met psychotische stoornissen op volwassen leeftijd (Poulton et al. 2000; Welham et al. 2009; Zammit et al. 2013). Alhoewel verschillen tussen de verschillende herkomstgroepen van jeugdigen met een migratieachtergrond niet zijn getoetst, werd de hoogste prevalentie van PE’n met veel impact gevonden bij Marokkaans-Nederlandse jeugdigen. Dit is in lijn met de zeer hoge incidentie van psychotische stoornissen op volwassen leeftijd bij deze groep (Veling et al. 2006). Daarnaast hebben voorgaande Nederlandse studies een hoger risico op persisterende PE’n bij niet-Nederlandse adolescenten geconstateerd vergeleken met Nederlandse adolescenten (Wigman et al. 2011) en een hoger risico op psychotische symptomen bij kinderen en adolescenten met een migratiegeschiedenis in de derdelijns ggz (Patino et al. 2005) aangetoond.

PE’n in de kindertijd zijn normaal gesproken van voorbijgaande aard (Kelleher et al. 2012a; Linscott en Os 2013; Os et al. 2009). Door omgevingsfactoren kunnen ze persisteren en zich verder ontwikkelen, wat mogelijk kan leiden tot een verhoogde transitie naar psychotische stoornissen in de volwassenheid (Collip et al. 2008; Os et al. 2009). Blootstelling aan een ongunstige sociale omgeving vanaf een jonge leeftijd (Veling et al. 2011) zou daarom een risicofactor kunnen zijn voor psychose bij etnische minderheden (Selten en Cantor-Graae 2005). Het verband tussen PE’n en een hogere SES van het gezin suggereert dat andere aspecten van de sociale context dan financiële middelen van belang zijn als indicator van een ongunstige sociale omgeving. In eerder onderzoek naar de invloed van de etnische dichtheid van de buurt op het voorkomen van psychotische stoornissen bij etnische minderheden, was een hoge SES van de buurt ook een risicofactor (Veling en Susser 2011). In zowel het huidige als eerder onderzoek werd daarnaast onderbouwing gevonden voor ervaren discriminatie als een belangrijk specifiek aspect van de ongunstige sociale omgeving bij etnische minderheden als risicofactor voor een psychose (Veling et al. 2007). Mogelijk spelen verschillende factoren, zoals de eigen sociale status ten opzichte van die van de mensen in de directe omgeving en geassocieerde factoren zoals ervaren discriminatie en uitsluiting, in complexe interactie met elkaar een rol.

De hogere prevalentie van PE’n bij etnische minderheden kan culturele of religieuze verschillen weerspiegelen (Vanheusden et al. 2008), omdat PE’n in de culturele of religieuze context kunnen passen van sommige (niet-westerse) culturen (Blom et al. 2010; Zandi et al. 2010). In onze studie rapporteerde de meerderheid van Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse jeugdigen met PE’n dat ze familieleden of mensen uit hun cultuur kenden die vergelijkbare ervaringen hadden. Bijna de helft van de Nederlandse jeugdigen rapporteerde dit eveneens. Met het controleren voor deze variabele bleef de grootte van het effect en de significantie van het verband tussen herkomst en impact grotendeels gelijk, alhoewel er in het verschil tussen Nederlandse en Turks-Nederlandse jeugdigen nog slechts sprake was van een trend. De bevinding dat (overwegend islamitische) Marokkaans-Nederlandse jeugdigen daarnaast vaker dan Nederlandse jeugdigen de waanachtige ervaring ‘controle’ rapporteren, zou kunnen weerspiegelen dat in de islam en de Marokkaanse cultuur wordt geloofd dat een hogere macht het leven beheerst en dat mensen bezeten kunnen raken door djinns (Blom et al. 2010). Het is echter onwaarschijnlijk dat dit fenomeen de resultaten verklaart, omdat de hogere prevalentie van PE’n met veel impact bij Marokkaans-Nederlands jeugdigen bleef bestaan wanneer dit item werd verwijderd. Daarnaast hielden PE’n met veel impact ook bij jeugdigen met een migratieachtergrond verband met bekende correlaten en risicofactoren van psychotische stoornissen, wat tegenspreekt dat het uitsluitend om een cultureel fenomeen gaat.

In overeenstemming met literatuur op het gebied van wereldwijde volksgezondheid hebben wij jeugdigen uit een herkomstgroepering met te kleine aantallen voor afzonderlijke analyses geclassificeerd als jeugdigen met een migratieachtergrond uit LMIC of HIC. Beide groepen hadden een verhoogde prevalentie van PE’n met veel impact in vergelijking met de Nederlandse jeugdigen. Voorgaande incidentiestudies over psychotische stoornissen in Nederland vonden geen verhoogd risico bij migranten uit westerse of verwesterde landen die over het algemeen HIC zijn (Veling et al. 2006). De interpretatie van onze resultaten is evenwel niet eenvoudig, omdat HIC zeer heterogene sociale kenmerken hebben en de kleine aantallen het moeilijk maken om harde conclusies te trekken.

Hoewel PE’n in de kindertijd voorspellend zijn voor psychotische stoornissen op volwassen leeftijd (Poulton et al. 2000; Welham et al. 2009; Zammit et al. 2013), is het voorkomen van dergelijke ervaringen gangbaar in de kindertijd en adolescentie en in de meeste gevallen van voorbijgaande en niet-pathologische aard (Kelleher et al. 2012a; Linscott en Os 2013; Os et al. 2009). Het ervaren van ten minste één PE was ook heel gebruikelijk in onze onderzoeksgroep en daalde met de leeftijd, in overeenstemming met de bevindingen van twee systematische reviews en meta-analyses (Kelleher et al. 2012a; Linscott en Os 2013). Prevalenties varieerden van 33–49 % in verschillende herkomstgroepen. Om de pathologische betekenis van psychotische ervaringen te vergroten hebben we ook de impact gemeten, waarmee de prevalentiecijfers verminderden tot 3 à 10 %. Wij denken dat de aanvullende meting van impact een waardevolle methode is om de klinische betekenis en voorspellende waarde van PE’n in de kindertijd te vergroten, omdat het de definities volgt van psychiatrische stoornissen in classificatiesystemen zoals de DSM en ICD, de psychosecontinuüm-hypothese (Os et al. 2009) en klinische stageringsmodellen (McGorry et al. 2010), waarin ernst, lijdensdruk en disfunctioneren het onderscheid tussen normaliteit, subklinische symptomen en stoornis bepalen (Fusar-Poli et al. 2014). Bovendien was impact in eerder onderzoek geassocieerd met persisterende PE’n bij adolescenten (Wigman et al. 2011) en onderscheidde het een klinische groep van een niet-klinische groep met PE’n (Lovatt et al. 2010).

Aangezien PE’n met veel impact een duidelijk verband liet zien met andere psychiatrische symptomen, kan het zijn dat de aanwezigheid van PE’n niet jeugdigen identificeert met een specifiek risico op psychose, maar op psychiatrische problemen in het algemeen. Voorgaand onderzoek heeft aangetoond dat kinderpsychiatrische problemen vooraf kunnen gaan aan PE’n (Scott et al. 2009), dat persisterende PE’n op kinderleeftijd verband houden met (latere) psychopathologie (Downs et al. 2013; Wigman et al. 2011) en dat de meerderheid van adolescenten die PE’n rapporteert ook een of meerdere diagnosticeerbare as I‑stoornissen volgens DSM-IV had (Kelleher et al. 2012b). Deze bevindingen komen overeen met het klinische stageringsmodel van McGorry en anderen (2010), waarin vroege psychiatrische symptomen in de adolescentie in ontwikkeling zijn en nog niet zijn uitgegroeid tot een goed definieerbare psychiatrische stoornis. Toch weten we eveneens uit eerder onderzoek dat de aanwezigheid van PE’n in de kindertijd relevant is voor de ontwikkeling van latere psychoses (Poulton et al. 2000; Welham et al. 2009; Zammit et al. 2013).

Er zijn ook enkele beperkingen. Ten eerste werden PE’n uitgevraagd door middel van zelfrapportage en is het mogelijk dat de items gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd zijn door jeugdigen. Ook is onbekend hoe goed PE’n toekomstige psychotische stoornissen in onze onderzoeksgroep voorspellen. De formulering van de vragen leek echter sterk op die van de items die voorspellend waren voor schizofreniforme stoornissen in een geboortecohort-studie in Nieuw-Zeeland (Poulton et al. 2000). Bovendien waren we zeer strikt door alleen jeugdigen die de extreemste scores op de antwoordschalen behaalden te includeren in de groep met een aanwezig symptoom en hebben we vragen toegevoegd over de impact en culturele context om de klinische betekenis van de bevindingen te vergroten.

Ten tweede zijn psychometrische eigenschappen en normen van de vragenlijsten die andere psychiatrische symptomen en de sociale omgeving hebben gemeten, niet geëvalueerd in alle herkomstgroepen afzonderlijk. We hebben echter vragenlijsten geselecteerd die wereldwijd gebruikt worden en gevalideerd zijn in verschillende culturen (Achenbach et al. 2008; Currie et al. 2008) of die specifiek ontwikkeld zijn voor gebruik bij jeugdigen met een migratieachtergrond (Stevens et al. 2005).

Ten derde is de indicator van de culturele context van PE’n alleen uitgevraagd bij jeugdigen die dergelijke ervaringen rapporteerden. Daarom kunnen we niet nagaan of verschillen tussen herkomstgroepen in de prevalentie van PE’n verklaard kunnen worden door culturele overtuigingen. Ook is de indicator van culturele context niet gevalideerd. Deze betreft de vraag of deelnemende jeugdigen iemand kennen uit de familie of cultuur die hetzelfde gelooft. Vanwege de lage prevalentie van psychotische stoornissen, is het onwaarschijnlijk dat het grote deel van de jeugdigen dat de indicator als aanwezig rapporteerde, refereerde aan de waangedachten of hallucinatoire ervaringen van een lid van de familie of cultuur met een psychose. Tegelijkertijd is door de formulering van het item niet bekend of de uitgevraagde waanachtige gedachten deel uitmaken van het eigen geloof.

Ten vierde is de aanwezigheid van PE’n slechts eenmaal gemeten. Aangezien de kindertijd en adolescentie turbulente perioden zijn, zal de mate van PE’n waarschijnlijk over de tijd variëren. Onderzoek wijst uit dat toenemende of persisterende PE’n in het bijzonder een hoge voorspellende waarde hebben voor psychotische stoornissen (Downs et al. 2013; Wigman et al. 2011).

Ten vijfde is de interpretatie van de resultaten bij LMIC-Nederlandse en HIC-Nederlandse jeugdigen niet eenvoudig, omdat de aantallen klein zijn en deze groepen bestaan uit jeugdigen met een herkomst uit vele verschillende landen met zeer heterogene sociale kenmerken.

Het verhoogde risico op psychotische stoornissen bij etnische minderheden in de volwassenheid, is mogelijk al in de kindertijd te herkennen, aangezien psychotische ervaringen (PE’n) met veel impact vaker voorkwamen bij jeugdigen met een migratieachtergrond dan bij jeugdigen zonder migratieachtergrond. Deze verhoogde prevalentie werd niet verklaard door culturele of religieuze verklaringen van psychotische ervaringen.

Daarnaast werd er onderbouwing gevonden dat ervaren discriminatie een belangrijk aspect is van de ongunstige sociale omgeving als risicofactor voor het verhoogde risico op psychose bij etnische minderheden. Het aanvullend meten van de impact van PE’n lijkt waardevol te zijn om de risicogroep te verkleinen, en mogelijk die jeugdigen te identificeren die vooral risico lopen om een psychotische of andere psychiatrische stoornis te ontwikkelen.

Professionals werkzaam in de ggz zouden bij jeugdigen met een migratieachtergrond extra alert moeten zijn op psychotische ervaringen als alarmsignaal voor ernstige psychopathologie. Bij het bespreken van psychotische ervaringen dienen de eigen verklaringsmodellen aan bod te komen, om de PE’n te kunnen plaatsen in de socioculturele context van de jeugdige. Om te voorkomen dat psychotische ervaringen of (comorbide) psychiatrische problemen persisteren of zich verder ontwikkelen, is het belangrijk om in diagnostiek en behandeling ook rekening te houden met factoren als sociale ongelijkheid en discriminatie.