Promoveren doe je zo!

Je bent zaalarts op de afdeling Oncologie. Een patiënt die twee jaar geleden werd behandeld voor borstkanker wordt weer opgenomen; een recidief, metastasen. Einde verhaal. Er gaat van alles door je hoofd: ‘Waarom nou juist zij? Zou je van tevoren kunnen voorspellen wie een recidief krijgt? En kun je dat dan ook voorkómen? Dat moet iemand uitzoeken!’

Hoewel het overgrote deel van de projecten begint met het aanvragen van een subsidie, hoeven de meeste promovendi deze subsidieaanvragen voor hun eigen project niet zelf te schrijven. Wel krijgt de promovendus vaak gedurende het promotietraject van zijn begeleider de vraag een nieuw project op te starten, om zo zijn opvolger ‘in het zadel’ te helpen. Hiervoor moet nogal eens een subsidieaanvraag worden geschreven. Op het moment dat je begeleider jou vraagt een subsidieaanvraag te schrijven, stap je in een nieuwe, tot dan toe nog onbekende wereld.

Je bent aangenomen om een prachtig onderzoeksproject uit te voeren en je wilt het liefst morgen beginnen met het includeren van patiënten. Dan komt je professor binnen: ‘Maak jij even een aanvraag voor de medisch-ethische toetsingscommissie (METC)?’ Ai, je dacht dat het onderzoek al was goedgekeurd! Nee dus.

Het onderzoek ‘randomized controlled trial (RCT)’ is de koningin onder de onderzoeken, omdat een RCT geldt als het onderzoekstype met de grootste bewijskracht. Eigenlijk kan alleen een systematische review van meerdere RCT’s die dezelfde vraagstelling onderzoeken, een RCT overtreffen wat betreft bewijskracht. Bij uitstek therapeutisch onderzoek vraagt om een gerandomiseerde trial. Gebaseerd op de effectmaat moeten namelijk behandelbeslissingen worden genomen waarbij de precisie van de effectschatting zo hoog mogelijk moet zijn.

Het lijkt eenvoudig: als je wilt weten hoe het afloopt met patiënten met je ‘favoriete aandoening’, begin je gewoon een cohortonderzoek. Misschien ook een leuk idee als je de invloed van bepaalde risicofactoren op de ziekte-uitkomst wilt bestuderen. En fijn dat je begeleider zo’n groot netwerk heeft, zodat je de kans krijgt ook patiënten uit andere centra te verzamelen. Een cohortonderzoek dus. Voor welke onderzoeksvragen is dat een goed idee en wat heb je ervoor nodig?

Een systematische review als eerste hoofdstuk van je proefschrift? Waarom niet? Je brengt systematisch en overzichtelijk in beeld wat de stand van zaken is betreffende jouw proefschriftonderwerp. Je kunt mooi laten zien wat nog verder onderzocht moet worden en daar gaat dan natuurlijk de rest van je proefschrift over.

Het doen van dierproeven kan veel vragen beantwoorden en zorgt bovendien voor een solide basis voor een subsidieaanvraag of een voorstel voor een humaan onderzoek. Een dierproef mag niet iedereen zomaar doen; er zijn regels om dierexperimenteel onderzoek goed te laten verlopen. Er is echter veel wet- en regelgeving, waardoor je soms door de bomen het bos niet meer ziet. Dit hoofdstuk is slechts een hulpmiddel, de meest actuele stand van zaken wat betreft wet- en regelgeving kan ieder jaar veranderen. Let dus zelf ook goed op en doe navraag bij je eigen onderzoeksinstituut.

Ga je medisch-wetenschappelijk onderzoek doen met mensen, dan is het belangrijk dat je weet welke specifieke verantwoordelijkheid je als klinisch onderzoeker hebt en aan welke wetten en regels je gebonden bent. Ga je onderzoek doen met patiënten uit het ziekenhuis, dan is er een aantal vragen die beantwoord moeten worden. Hoe ga je hen benaderen, hen informeren en toestemming vragen? Hoe ga je om met privacy, hoe is de verzekering geregeld? Ga je onderzoek doen met geneesmiddelen of medische hulpmiddelen, dan moet je gedegen kennis hebben van je onderzoeksproduct. Ga je gebruikmaken van laboratorium- of beeldvormende technieken, dan moet je weten hoe de kwaliteitscontrole hiervan geregeld is. Dit alles leer je in de BROK, de Basiscursus Regelgeving en Organisatie voor Klinisch onderzoekers.

Eindelijk is het dan zo ver. Je onderzoeksprotocol is na veel overleg met je begeleiders en na veel aanpassingen klaar en door de METC goedgekeurd. De volgende stap die je moet zetten, is het ontwerpen van een onderzoeksformulier. Op dit formulier worden straks voor elke proefpersoon de resultaten genoteerd van de diverse onderzoeken, testen en bevindingen. Een onderzoeksformulier wordt soms een Case Record Form of Case Report Form genoemd; meestal spreken we kortweg van een ‘CRF’.

RE-LY, ARISTOTLE en ROCKET AF waren drie grote onderzoeken binnen de cardiologie die de werking van nieuwe antistolling bij patiënten met atriumfibrilleren hebben uitgezocht. In deze onderzoeken werden ruim 50.000 patiënten onderzocht. Zij werden dubbelblind gerandomiseerd naar een orale directe factor Xa-blokker of naar de standaardbehandeling met vitamine K-antagonisten (streef-INR tussen 2 en 3). De in- en exclusiecriteria waren voor alle drie de onderzoeken gelijkwaardig

Wellicht laat je voor jouw onderzoek alle bepalingen in het laboratorium door anderen uitvoeren en denk je dat je dit hoofdstuk kunt overslaan. Dus niet! Hier wordt uitgelegd waarom je wel degelijk wilt weten wat er in het laboratorium allemaal gebeurt. Het kan ook zijn dat je juist wél zelf experimenten gaat uitvoeren voor je promotieonderzoek, maar dat je daar niet voor bent opgeleid. Ook dán kan dit hoofdstuk nuttige informatie voor je bevatten.

Je baas komt naar je toe en vraagt of je alvast kunt kijken wat de uitkomsten van het onderzoek zijn. Je zucht en vraagt je af waar je moet beginnen aan de berg van data die je de afgelopen tijd hebt verzameld…

Goede ideeën te over. Je hebt net een vrij omvangrijk onderzoeksproject besproken dat goed bij je promotie zou passen. In overleg met je professor/begeleider heb je besloten dat het een goed idee is om met dit nieuwe onderzoek van start te gaan. Aan jou wordt gevraagd dit nieuwe project te leiden. Dat is goed nieuws. Maar ook gemakkelijker gezegd dan gedaan. Of jij even alles in de steigers wilt zetten, wilt aangeven wat het gaat kosten en ervoor wilt zorgen dat het niet ontspoort. Maar natuurlijk… alleen, hoe?

Als je aan een promotietraject begint, weet je waar je eindigt: in een rok (beide betekenissen) voor een commissie in de aula om je proefschrift te verdedigen. En je weet meestal ook wanneer. Dat maakt timemanagement lekker eenvoudig. Je hoeft alleen nog maar de tijd tussen de start en die verdediging in overzichtelijke stappen in te delen en te beginnen.

En, vond je het schrijven van je eerste wetenschappelijke artikel leuk? Of, als je een enthousiaste beginner bent in de wetenschap, kijk je ernaar uit? Wetenschap is schrijven. Je hebt waarschijnlijk weken gedaan over het schrijven van je protocol. Daarnaast heeft het misschien wel dagen geduurd voordat je je methode, dataverwerking en analyseplan op papier had. Uiteindelijk heb je dan de komende maanden gereserveerd voor het schrijven van je artikel. Hoe kan het schrijven van een artikel dat bedoeld is om wereldwijd gelezen te worden door onbekende collega’s leuk zijn? Wie is je publiek? Het kunnen clinici zijn die op de hoogte willen blijven, of biomedische wetenschappers die op zoek zijn naar het beste werk op hun vakgebied.

Wetenschappelijke teksten zijn vaak saaie monotone verhandelingen. De meest bekeken onderdelen van gepubliceerde artikelen zijn het abstract en de figuren, tabellen en grafieken. Het is dus belangrijk om daar veel tijd en aandacht aan te besteden. Behalve het verduidelijken van het verhaal komen verzorgde tabellen en grafieken goed over op degenen die je artikel moeten reviewen, en dat kan de acceptatiekans aanzienlijk verhogen.

Je artikel is helemaal verzendklaar, nu alleen nog even de begeleidende brief (‘cover letter’) aan de editor schijven. Snel even het artikel samenvatten en de editor ervan overtuigen dat dit artikel prima is en zeker in het tijdschrift thuishoort. Maken die twee kantjes tekst je artikel nu opeens aantrekkelijk voor de editor?

Met veel spanning heb je je abstract met de resultaten van je onderzoek ingestuurd voor je eerste congres. Een paar maanden later krijg je ’s middags een e-mail uit de Verenigde Staten: je abstract is geselecteerd voor een poster! Je kijkt je collega aan en vraagt je af of je nu blij moet zijn of niet. Je had liever een ‘oral’ gehad of is een poster eigenlijk wel zo veilig? Komt er eigenlijk wel iemand kijken naar zo’n poster?

Voor elke promovendus is het belangrijkste einddoel het voltooien van zijn proefschrift en de openbare verdediging. Sommige promovendi komen tijdens dit traject nooit verder dan een aantal interne presentaties. De meeste promovendi willen echter tijdens en na het promotietraject de resultaten van hun onderzoek ook extern presenteren, op nationale en soms ook internationale podia. Als je duizenden kilometers vliegt, inschrijfgeld betaalt, kosten maakt voor verblijf en vervolgens een onsamenhangende voordracht houdt, met onleesbare dia’s en ook nog voor het eind van je verhaal afgebroken wordt door de sessievoorzitter, omdat je over je tijd heen bent, is dit niet alleen frustrerend maar ook een volkomen misinvestering van je budget. Toch gebeurt dit maar al te vaak. Je wilt natuurlijk je toehoorders enthousiasmeren voor jouw unieke onderzoek en resultaten, je wilt vragen en discussie en met een goed gevoel weer naar huis gaan. Verschuil je niet achter de opmerking dat sommige mensen nou eenmaal meer talent voor spreken in het openbaar hebben dan andere. Een beetje aanleg is natuurlijk handig, maar soms ook gevaarlijk. Iedereen, echt iedereen kan het leren een goede voordracht te houden, als je maar bereid bent hier tijd in te stoppen. Natuurlijk zijn native speakers in het voordeel op buitenlandse congressen, en is er in Angelsaksische landen tijdens elke basisopleiding al aandacht voor publiekelijk voordragen en discuteren. Dit is echter geen reden om het er dan maar bij te laten zitten.

Een congres is een bijeenkomst waar wetenschappers of leden van een bepaalde vereniging ideeën uitwisselen over een bepaald thema. Een congres is een uitgelezen kans om je kennis te vergroten, de resultaten van je eigen onderzoek te tonen en/of contacten te leggen. Als beginnend promovendus gaat het je misschien voornamelijk om het vergaren van kennis. Je wilt immers in korte tijd leren wat er al bekend is over jouw onderwerp en vooral wat hot is. Als je eigen data hebt verzameld, wil je deze presenteren om duidelijk te maken wat jij en je collega’s hebben bereikt en daarop commentaar krijgen. Vervolgens ga je netwerken, om gezamenlijk met onderzoekers van elders ideeën te ontwikkelen en nieuwe onderzoeken te plannen. Jouw verwachtingen van een congres zijn dus afhankelijk van waar je in je promotietraject staat. Dit heeft invloed op de keuze van het congres, de data waarvan een abstract wordt geschreven, de voorbereiding en de selectie van de bij te wonen lezingen.

Het leven van een promovendus is niet altijd eenvoudig. Op onverklaarbare wijze willen de gekweekte cellen niet meer delen, gaan alle muizen tijdens het experiment voortijdig dood en zijn er in geen velden of wegen patiënten te bekennen die in jouw studie passen. Het schiet niet op met de discussie in je nieuwe artikel en het vorige stuk is nu al drie keer door een ‘journal’ afgewezen. Kortom, je kunt wel wat hulp en steun gebruiken. Gelukkig heb je een ideale copromotor, die je door deze moeilijke tijden heen sleept. Maar wat als dit niet zo is?

Je zit achter je bureau en vraagt je vertwijfeld af ‘wat heb ik het afgelopen jaar in vredesnaam gedaan?’ Je bent ruim een jaar geleden vol enthousiasme begonnen aan je promotieonderzoek. Je hebt het gevoel nauwelijks iets bereikt te hebben. Het gevoel van mislukking is benauwend, je ziet het niet meer zitten. Een ervaren begeleider kan je vertellen dat je in de ‘promotiedip’ zit. Vrijwel elke promovendus maakt dit mee en gelukkig gaat het bijna altijd vanzelf over. Hoewel de promotiedip geen deel uitmaakt van de tijdlijnen van een promotietraject, komt hij zo vaak voor dat hij in een hoofdstuk over fasen tijdens het promotietraject niet mag ontbreken. De ‛dip’ geeft de aanvang van de productieve fase aan.

Enthousiast, ambitieus en vol grootse plannen. Zo begint een gemiddelde promovendus aan zijn onderzoek. Je hebt misschien al van anderen vernomen dat het ‘echte’ onderzoek niet altijd even succesvol is als je stage uit je studententijd, dus je blijft enigszins nuchter. Je hebt een aantal jaren de tijd, maar je denkt dat het toch wel moet lukken om dat eerste jaar heel ver te komen. Dan begint je eerste dag; hoe moet je beginnen?

Zo, het eerste jaar is afgerond, achteraf is het allemaal erg snel gegaan. De eerste resultaten van je noeste arbeid zijn binnen en ze zien er hoopvol uit. Er zit misschien al een publicatie aan te komen, waarvan je tweede, of beter nog, eerste auteur zult worden! Eerst maar eens zorgen dat alles op papier staat. Dat is op zich al een hele klus, aangezien je bureau vol ligt met een steeds groter wordende stapel met artikelen die je nog moet lezen. Opeens dringt het ook tot je door dat de vraagstelling van je eerste hypothese al beantwoord is; dus hoe nu verder?

De eerste twee jaar van enthousiast data verzamelen zitten erop. Waarschijnlijk heb je zowel met succes te maken gehad als met tegenslagen. Wellicht heb je je eerste eigen artikel gepubliceerd, maar een tweede project blijkt om logistieke redenen niet goed te lopen. Nu is het derde jaar aangebroken. Tijd om een selectie te maken van bruikbare data en een plan van aanpak op te stellen welke extra data er nog verzameld moeten worden.

De tijd als promovendus gaat razendsnel en ineens realiseer je je: ik zit in mijn laatste jaar! Paniek! Heb ik wel genoeg data om op te promoveren? Krijg ik mijn proefschrift op tijd af?

Je loopt ’s ochtends vroeg met een gespannen gezicht je afdeling op. De collega’s die je tegenkomt, zien direct aan je dat het jouw dag niet is. Ze hebben al een vermoeden, maar je legt het ze uit. Het botert niet tussen jou en je begeleider. Afspraken worden niet nagekomen, stukken worden niet gelezen en het laatste overleg verliep chaotisch. De laatste weken wordt het steeds erger, je neemt het mee naar huis en kunt er maar slecht van slapen. Overdag ben je moe, je komt vaak te laat en je bent gespannen. Je wilt het graag van je afzetten, je schouders eronder zetten, helemaal nu de deadline voor je artikel nadert…

‘Wie heeft er nog iets voor de rondvraag…?’

Twee hoofdtaken van een supervisor en promotor van een promovendus – academisch onderwijs verzorgen, en wetenschappelijk onderzoek doen – komen op een natuurlijke wijze samen in het begeleiden van promovendi. Derhalve is dit een zeer boeiende taak. Bovendien heeft deze begeleiding nog vele kenmerken van een meester-gezelrelatie, wat met name terugkomt in de een-op-een relatie. Elke promovendus heeft zijn/haar eigen karaktertrekken en dat maakt het begeleiden van promovendi tot een taak die nooit verveelt.

Ook al ben je al een tijdje bezig met je promotieonderzoek, soms voel je je nog een leek binnen je vakgebied. Je hebt veel zaken geleerd, waaronder het uitvoeren van statistische analyses en laboratoriumtechnieken. Het leerproces blijft echter altijd doorgaan! Zodra je denkt dat je het onder de knie hebt, ontdek je dat je toch net niet de goede statistische test hebt gebruikt of een werkprotocol niet volledig hebt gevolgd. Net op het moment dat je besluit dat je jezelf gaat verbeteren en geen ‘domme’ fouten meer gaat maken, komt je copromotor met het ‘geniale’ idee om een student met je onderzoek te laten meelopen. Aan de ene kant heel erg leuk, maar nog een extra verantwoordelijkheid is wel pittig.

Menig promovendus zal het volgende beeld herkennen: je bent hard bezig met het uitwerken van je data achter je computer als je ineens merkt dat je afgeleid wordt door aantrekkelijke congres- of stagemogelijkheden die voorbijkomen in e-mails, openstaande internetbrowsers en verhalen van collega’s die naast je zitten. Vaak ontbreken echter op je afdeling de middelen om alle excursies die je zou willen maken ook te kunnen financieren. Neem dan het heft in eigen hand en zorg voor je eigen financiering!

Eindelijk is het zover, na jaren van ploeteren in het lab of achter je computer komt het einde in zicht en kun je een datum plannen voor je promotie. De laatste loodjes wegen echter vaak het zwaarst, want nu moet er nog van alles geregeld worden: het proefschrift moet gedrukt worden, uitnodigingen verstuurd en collega’s bedankt. Als de promotie met succes is volbracht, is er natuurlijk alle reden voor een mooi feest. De truc is de feestvreugde niet te veel te laten bederven door alle kosten die deze vaak feestelijke dag met zich mee zal brengen. Wees echter niet bevreesd, want met de volgende tips and tricks maken sommige promovendi zelfs winst met hun promotie!

Daar sta je dan, over vijf minuten heb je een arbeidsvoorwaardengesprek. Ben je tot je tanden toe gewapend voor de onderhandelingen om te komen tot een goed salaris of heb je geen idee waar je aan begint?

Bij belastingen denken de meeste promovendi aan ‘money out of the pocket’, maar vaak is het ook ‘money in the pocket’. De fiscaliteit is iedere dag aan wijziging onderhevig, soms zelfs met een concreet tijdstip, bijvoorbeeld de wetswijziging van 31 maart 1995, 18.00 uur. Om te voorkomen dat niet-fiscale promovendi dagelijks de fiscale vakliteratuur en jurisprudentie moeten bijhouden, kan meestal worden volstaan met één keer per jaar surfen naar www.​belastingdienst.​nl. Deze site wordt steeds gebruikersvriendelijker, heeft veel simpele rekenhulpen, die al snel aangeven waarop een promovendus recht heeft.

Je bent druk bezig met het invullen van aanvraagformulieren voor je promotie, met het nadenken over een mooie promotiecommissie en tal van andere zaken die geregeld moeten worden om de grote dag zo goed mogelijk te laten verlopen. Tegelijkertijd is er nog heel wat te schrijven; verschillende hoofdstukken van het proefschrift en hier een daar een manuscript voor een artikel dat nog verzonden moeten worden naar een gerenommeerd tijdschrift. Het is een extreem drukke tijd waarin er veel op je af komt. Enkele collega’s zijn, anders dan jij, arts-onderzoeker en gaan weer terug de kliniek in. Maar heb je er al over nagedacht wat jij gaat doen na je promotie?

Het is eindelijk zover; de einddatum is in zicht, de aula is geboekt, je proefschrift is naar de drukker en je hebt de feestlocatie gevonden. Wat ga je echter als arts-onderzoeker daarna doen? Mogelijk heb je er al over nagedacht, maar misschien heb je die keuze steeds voor je uit geschoven en moet je er nu echt aan.