Preventie door paramedici

Het Health Concept van Lalonde, het Conceptuele model van de volksgezondheid en het VTV-model bekijken gezondheid op groepsniveau. De kern wordt gevormd door gezondheid en gekoppeld aan de endogene gezondheidsdeterminant, de gezondheidsdeterminant leefstijl & (gezondheids)gedrag, de exogene gezondheidsdeterminant en de gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie. De endogene determinant betreft fysiologische en psychische factoren in de mens. Leefstijl & (gezondheids)gedrag betreft (gezondheids)gedragingen. De exogene gezondheidsdeterminant is de fysieke omgeving, de bodem, het water, de lucht, het klimaat en de ons omringende organismen. De exogene gezondheidsdeterminant is ook de maatschappelijke omgeving, betreft de invloed van werk, school en gezin, sociaaleconomische status en sociale omgeving. Positieve effecten van de gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie zijn: daling van totale sterfte, grotere kwaliteit van leven, vroegtijdige zorg en behandeling. Negatieve effecten zijn: ontstaan van resistentie tegen antibiotica, ziekenhuisinfecties en bijwerkingen van geneesmiddelen. Het relatieve risico geeft de sterkte van het verband weer tussen de gezondheidsdeterminant en het optreden van het gezondheidsprobleem.

Preventie is gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen. We maken een onderscheid in universele, primaire preventie, gericht op het bevorderen van gezondheid en gezond gedrag; selectieve, geïndiceerde en secundaire preventie, gericht op het opsporen en vroegtijdig behandelen van gezondheidsproblemen; en zorggerelateerde, tertiaire preventie, gericht op het optimaliseren van de gezondheidssituatie bij het gediagnosticeerd zijn van een of meerdere gezondheidsproblemen. Het combineren van de verschillende vormen van preventie geeft de beste kans op gezondheidswinst. Preventie is op verschillende manieren in te delen, bijvoorbeeld met de doelenboom van preventie. Voor succesvolle preventie is de betrokkenheid van de patiënt belangrijk. Er zijn twee niveaus: individuele preventie (hoogrisicobenadering) en collectieve preventie (populatiebenadering). Preventie vraagt om persoongecentreerde zorg en behandeling. Shared decision-making zou hierin een nadrukkelijke plaats moeten hebben. Preventie omvat gezondheidsbevordering, ziektepreventie en gezondheidsbescherming. Gezondheidsbevordering, ziektepreventie en zelfmanagementsupport worden steeds belangrijker binnen de beroepsuitoefening van de paramedicus. Het huidige uitgangspunt is dat preventie en het bevorderen van het zelfmanagement van de patiënt vanuit zorg en behandeling worden aangeboden. Er zal steeds meer sprake zijn van personalized prevention, P4-medicine en personalized selfmanagement.

Gezondheidsbevordering en gezondheidsvoorlichting zijn gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl en gewenst(er) gezondheidsgedrag. Het doel van intentionele gezondheidsvoorlichting is het veranderen van gedrag dat de gezondheid schaadt. Het doel van faciliterende gezondheidsvoorlichting is kennisoverdracht, maar het vergroten van kennis is op zichzelf onvoldoende voor gedragsverandering. Intervention Mapping is een protocol met zes stappen om op basis van evidence een interventie te ontwikkelen en uit te voeren. Intervention Mapping start met het needs assessment, waarbij met behulp van de Theory of Planned Behavior en het ASE-model inzicht wordt gegeven in de achterliggende redenen van mensen om zich op een bepaalde manier te gedragen. Deze achterliggende redenen, gedragsdeterminanten genoemd, vragen veelal doelgerichte verandering, om gezonder gedrag, een gezondere leefstijl bij de patiënt mogelijk te maken. In Intervention Mapping stap 2 worden de performance- of gedragsdoelen, samen met de change- of veranderdoelen bepaald en in een matrix geplaatst; dit biedt een overzicht van de doelen van de interventie. In Intervention Mapping stap 3 wordt een selectie gemaakt van de methoden die geschikt lijken om de doelen te behalen en welke geschikt lijken om de gedragsdeterminanten te veranderen. In Intervention Mapping stap 4 kan het model van gedragsverandering handvatten bieden om deze stap te concretiseren. Het model van gedragsverandering biedt een logische opeenvolging van methoden die de kans op gedragsverandering en gedragsbehoud vergroten, waarbij de methoden in een proces zijn geplaatst. Een training hierbij maakt de stappen in het proces van gedragsverandering naar gedragsbehoud concreet. In stap 5 wordt een adoptie- en implementatieplan ontwikkeld voor de uitvoering van de interventie. Ten slotte wordt in stap 6 een evaluatieplan ontwikkeld. De evaluatie is gericht op het beoordelen van zowel de effectiviteit van de interventie als van het gehele proces dat daaraan is voorafgegaan.

Belemmeringen voor zelfmanagement waar de patiënt tegenaan loopt, hebben te maken met de informatievoorziening en de communicatie tussen de professional en de patiënt. Factoren die meespelen, zijn het uitwisselen van informatie, participatie, het nemen van beslissingen en het omgaan met de negatieve kanten van gezondheidsadviezen. Belemmeringen in de communicatie tussen professional en patiënt zijn instrumenteel versus affectief gedrag, (non-)verbaal gedrag, privacy, taalgebruik en de mate van ervaren controle. Barrières en kansen voor het bevorderen van zelfmanagement en shared decision-making worden beschreven vanuit het perspectief van professionals. Kansen zijn betere patient outcomes en dat het behandelproces voorspoediger verloopt, naast dat de professional zelf gemotiveerd is. De training Gezondheidscoach biedt paramedici concrete handvatten om het zelfmanagement en symptoommanagement van de patiënt te hanteren en beter om te gaan met shared decision-making.