Praktijkorganisatie voor apothekersassistenten

Bedrijven zijn op basis van wat zij doen of produceren, in te delen in vier sectoren: de primaire, secundaire, tertiaire of quartaire sector. De quartaire sector houdt zich, net als de tertiaire sector, bezig met dienstverlening. Maar bedrijven in de quartaire sector leveren een speciaal soort diensten, namelijk op het gebied van:

Een apotheek valt volgens deze definitie binnen de quartaire sector.

Een bedrijf kun je ook een plaats toekennen in de bedrijfskolom. Met ‘bedrijfskolom’ wordt de totale rij van bedrijven bedoeld, vanaf oerproducent tot consument. Wanneer er wordt gesproken over de farmaceutische bedrijfskolom, bedoelt men vaak maar een stukje uit de totale bedrijfskolom; namelijk de gang van farmaceutische industrie via groothandel naar apotheek en uiteindelijk naar de consument.

Er zijn verschillende soorten farmaceutische industrieën. Aan de ene kant is daar de innovatieve industrie die onderzoek doet naar de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en specialités maakt. Deze specialités zijn duurder dan de generieke geneesmiddelen, die de generieke farmaceutische industrie kan maken na afloop van een patent.

De farmaceutische groothandel koopt geneesmiddelen bij de farmaceutische industrie. Sommige groothandels hebben bijna alles op voorraad en worden om die reden ‘volgesorteerd’ genoemd. Andere groothandels hebben zich gespecialiseerd. Zij hebben een beperkt assortiment op de plank.

De groothandel levert aan de apotheek. Dit kan op een paar manieren gebeuren. Bij de in-nightlevering wordt de bestelling ’s nachts door de chauffeur van de groothandel in de apotheek geplaatst. Deze manier van leveren heeft zowel voor de apotheek als de groothandel voordelen. Bij de over-nightlevering wordt de bestelling de dag erna tijdens openingstijden in de apotheek afgeleverd. Bij de CITO- of spoedbestelling komt de bestelling dezelfde dag.

De apotheek speelt een rol in de gezondheidszorg. Gezondheidszorg en welzijnszorg vormen samen ‘de zorg’ in Nederland. Deze zorg wordt voor het grootste deel betaald door de overheid en de sociale verzekeringen. Deze sociale verzekeringen zijn bij wet geregeld. De belangrijkste wetten zijn de Zorgverzekeringswet die op 1 januari 2006 is ingevoerd en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ).

Ongeveer 10 procent van alle kosten van de gezondheidszorg komen voor rekening van geneesmiddelen. De kosten van de gezondheidszorg zullen naar verwachting de komende jaren alleen maar verder stijgen. Hiervoor zijn meer verklaringen te geven. De Nederlandse bevolking vergrijst én er komen steeds meer en dure medische technieken en geneesmiddelen beschikbaar.

De overheid vindt het belangrijk dat de kosten niet al te zeer stijgen. Zorgverzekeraars hebben van de overheid de belangrijke taak gekregen om voor de afhandeling van alle declaraties te zorgen en te zorgen voor een soepele uitvoering van alle wetten en regels.

Apotheken hebben vaak met heel veel verschillende zorgverzekeraars te maken. Dikwijls is er wel één zorgverzekeraar waar de meeste patiënten van de apotheek bij verzekerd zijn. Veel mensen zullen een in-naturapolis hebben. Om het betalingsverkeer voor alle partijen zo praktisch mogelijk te laten verlopen, maken apotheken gebruik van tussenpersonen zoals het Clearing House Apothekers en VECOZO. De mensen met een restitutiepolis krijgen van de apotheek een kwitantie of een factuur.

Een halve eeuw geleden werden nagenoeg alle geneesmiddelen door de apotheek bereid. Tegenwoordig gaat het in minder dan 5 procent van alle afleveringen om een eigen bereiding. De dienstverlening van de apotheek is van productgericht verschoven naar klantgericht.

Apotheken leveren zowel producten als diensten. Tot de producten behoren UR-, UA-, UAD-, AV-middelen en medische hulpmiddelen. Tot de diensten behoren zaken als medicatiebegeleiding, voorlichting en advisering. Onder medicatiebegeleiding vallen eerste-uitgiftesignalering, doseringscontrole, controle op interacties, controle op (pseudo)dubbelmedicatie, controle op contra-indicaties en controle op goed gebruik. Het doel van voorlichting zal in veel gevallen gedragsverandering zijn. Hoe beter de voorlichting aansluit bij de belevingswereld van de patiënt, des te groter wordt de kans dat het doel van de voorlichting wordt bereikt. Bij het geven van advies over zelfzorgartikelen wordt vaak gebruikgemaakt van de zelfzorgstandaarden van WINAp, waarin gewerkt wordt met WHAM-vragen.

Iedere apotheek heeft zowel interne als externe klanten en kan op verschillende locaties gevestigd zijn. De locatie van de apotheek is onder andere van invloed op het assortiment, het aantal recepten per patiënt, de bevoorrading, de samenwerking met de artsen en parkeergelegenheid.

De laatste jaren is de apotheek steeds meer onder druk komen te staan. Het ontbreekt vaak aan tijd, geld en kennis om op de juiste wijze op alle veranderingen in te spelen. Aansluiting zoeken bij een formule kan dan een goede beslissing zijn. Steeds meer apotheken sluiten zich bij een formule aan. Daarnaast worden steeds meer apotheken eigendom van groothandels en (in veel minder gevallen) van zorgverzekeraars.

Tot de taken van een ziekenhuisapotheek behoren het leveren en bereiden van geneesmiddelen, medicatiebegeleiding en informatieverstrekking. Daarnaast beschikt de ziekenhuisapotheek over een laboratorium waarin onderzoek wordt gedaan naar de aanwezigheid van geneesmiddelen en andere lichaamsvreemde stoffen in bijvoorbeeld bloed of urine ten behoeve van de behandeling, voor wetenschappelijk onderzoek of om een (al dan niet opzettelijke) vergiftiging te kunnen aantonen.

De ziekenhuisapotheek verschilt op een groot aantal punten van de openbare apotheek. Apothekersassistenten in een ziekenhuisapotheek hebben bijvoorbeeld meer contact met verpleegkundigen en artsen dan met patiënten. Daarnaast wordt er in een ziekenhuisapotheek op veel grotere schaal bereid.

Wanneer er in een gemeente geen apotheek is gevestigd, kan een huisarts een vergunning aanvragen om apotheekhoudend te zijn. Een apotheekhoudend huisarts mag overigens niet zelf geneesmiddelen bereiden, met uitzondering van eenvoudige eigen bereidingen. Verder mag hij alleen geneesmiddelen verstrekken aan patiënten die in zijn verzorgingsgebied wonen of verblijven.

In sommige ziekenhuizen tref je een zogenoemde hospitheek aan. Dit is een poliklinische apotheek, bestemd voor bezoekers van de poliklinieken. Politheek is een gedeponeerde merknaam van zo’n hospitheek.

Niet alle openbare apotheken maken nog eigen bereidingen. Dergelijke bereidingen kunnen ze betrekken bij een lokale of landelijk werkende bereidingsapotheek. De bereidingsapotheek heeft hiervoor wel een recept nodig. Verder moeten er schriftelijke afspraken zijn gemaakt tussen beide apotheken over de manier van overdracht van de bereiding. Anders mag een apotheek de bereiding niet door een andere apotheek laten maken.

Ongeveer de helft van alle ziekenhuizen beschikt inmiddels over een apotheekservicepunt of transmuraal steunpunt. Een apotheekservicepunt vraagt bij de openbare apotheek op, welke medicatie iemand bij opname in het ziekenhuis gebruikt, het geeft de ontslagmedicatie aan de openbare apotheek door, regelt administratieve zaken met de zorgverzekeraar en beantwoordt vragen over de medicatie.

Buiten openingstijden van een apotheek moet het voor mensen mogelijk zijn om aan geneesmiddelen te komen. In steeds meer plaatsen wordt hiervoor door de apotheken uit een plaats of regio een speciale dienstapotheek opgezet. Vaak is die dienstapotheek te vinden in de buurt van de huisartsenpost, van waaruit de huisartsen dienst doen. Een dienstapotheek heeft dikwijls een beperkt assortiment dat in overleg met de huisartsen tot stand is gekomen.

Een apotheek kan via een uitdeelpost mensen in verder afgelegen gebieden voorzien van geneesmiddelen.

In een organisatie werken mensen samen om een bepaald doel te bereiken. Een apotheek heeft een platte organisatiestructuur. De organisatiestructuur kan in een organigram worden uitgebeeld. In een apotheek werkt altijd een beherend apotheker, soms bijgestaan door een tweede apotheker en/of farmakundige en/of farmaceutisch consulent. Daarnaast werken in de gemiddelde apotheek vijf tot zes fte apothekersassistenten. Minder dan 30 procent van alle apothekersassistenten werkt fulltime. Het is voornamelijk een vrouwenberoep; rond de 1 procent is man. Een apothekersassistent kan zich in de apotheek specialiseren en zich toeleggen op FPZ, coördinatie of kwaliteitszorg. Voor het gratis thuisbezorgen heeft een apotheek een bezorger in dienst. De apotheek wordt schoongemaakt door een schoonmaker. Sommige apotheken maken gebruik van ondersteunend personeel voor diverse werkzaamheden. (Financieel-)administratief werk wordt door een administratieve kracht verricht. In sommige gevallen is dit een apothekersassistent die zich met de administratie is gaan bezighouden. In de apotheek kunnen zowel apothekersassistenten in opleiding als apothekers in opleiding stage lopen.

Werving van apothekersassistenten kan gebeuren via een eigen netwerk, door het plaatsen van een advertentie of door gebruik te maken van de diensten van een uitzendbureau of vacaturebank. Ingewikkelde selectieprocedures worden in apotheken niet vaak gebruikt.

Met uitzondering van apothekers vallen werknemers in openbare apotheken onder de CAO-Apotheken. Naast deze CAO zijn er nog twee andere CAO’s geldig, namelijk de CAO Arbeidsomstandigheden Apotheken en de CAO Regelingen Medewerkers Apotheken. Informatie over deze CAO’s is terug te vinden op de website van de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken; www.sbaweb.nl.

De CAO-Apotheken verplicht werkgevers om een schriftelijke arbeidsovereenkomst aan te gaan met de werknemers. In die arbeidsovereenkomst worden allerlei zaken vastgelegd, waaronder wel of geen proeftijd, de duur van de overeenkomst, het aantal uren dat iemand gaat werken, de werktijden, het aantal vakantiedagen en natuurlijk het salaris en de vakantietoeslag.

Een proeftijd kan nooit langer duren dan twee maanden. Tijdens de proeftijd kunnen beide partijen de arbeidsovereenkomst beëindigen. Daarna zal in de meeste gevallen de werkgever een ontslagvergunning moeten aanvragen bij het CWI. Meestal heeft de reden voor ontslag te maken met ongeschiktheid voor de functie, regelmatig ziekteverzuim, twee jaar ziekte, het weigeren van re-integratie of zijn er bedrijfseconomische redenen waardoor het bedrijf personeel moet ontslaan. Een ontslagvergunning is niet nodig bij ontslag op staande voet. Daarvoor moet dan wel een dringende reden aanwezig zijn. Een ontslagvergunning is ook niet nodig wanneer de kantonrechter de arbeidsovereenkomst beëindigt.

De Geneesmiddelenwet bevat een groot aantal bepalingen omtrent geneesmiddelen en de vervaardiging en distributie ervan. Zo stamt de indeling in AV-, UA-, UAD- en UR-geneesmiddelen uit deze wet. Verder waarborgt de wet de aanwezigheid van een apotheker in elke apotheek. De wet geeft aan wanneer een huisarts apotheekhoudend mag zijn.

Nederland kent al langer dan een eeuw een Opiumwet. De Opiumwet heeft als doel ongeoorloofde vervaardiging, sluikhandel en misbruik van de in de Opiumwet genoemde middelen tegen te gaan. De wet stelt verder strenge regels aan het vervaardigen, verspreiden en gebruiken van deze middelen. Voor de apotheek houdt dit in dat voor een aantal middelen, die in de Opiumwet worden genoemd, bepaalde recepteisen gelden. Sommige middelen moeten in een opiumkast worden opgeborgen, nadat men voor ontvangst van de groothandel een ontvangstbewijs heeft getekend. Iedere apotheek moet beschikken over een doorlopende voorraadregistratie van opiumwetmiddelen. Opiumwetrecepten moeten vijftien jaar worden bewaard en op een bepaalde manier worden opgeborgen.

De Wet BIG regelt voor een aantal beroepen, waaronder dat van arts en apotheker, titelbescherming, opleidingseisen, deskundigheidsgebied en voorbehouden handelingen, geheimhoudingsplicht en tuchtrecht. Het beroep van apothekersassistent wordt via een AMvB geregeld. De AMvB regelt titelbescherming, omschrijving van het deskundigheidsgebied en beroepsgeheim. Een apothekersassistent kan niet voor het tuchtrecht worden gedaagd.

De WGBO regelt de relatie tussen patiënt en zorgverlener. De WGBO verplicht apothekers om dossiers, waaronder ook recepten vallen, vijftien jaar te bewaren. Apothekersassistenten vallen niet onder de WGBO. Iedere zorgaanbieder moet volgens de Wet klachtrecht cliënten zorgsector een regeling treffen voor de behandeling van klachten en zijn cliënten wijzen op het bestaan van deze regeling. De KNMP heeft samen met de NPCF een klachtenregeling in het leven geroepen, waar apothekers gebruik van kunnen maken.

De Arbowet heeft ten doel het werken voor werknemers zo veilig mogelijk te maken. Voor de apotheek betekent dit dat bepaalde handelingen niet mogen worden uitgevoerd tenzij er speciale voorzorgsmaatregelen zijn getroffen, zoals werken in een downflow LAF-kast of onder gebruikmaking van PBM’s. Iedere apotheek moet beschikken over een preventiemedewerker. De arbeidsinspectie houdt toezicht op handhaving en naleving van de Arbowet en kan boetes opleggen wanneer de wet niet wordt nageleefd.

De Kwaliteitswet Zorginstellingen vereist onder andere dat instellingen verantwoorde zorg leveren. In de Nederlandse Apotheek Norm (NAN) wordt vervolgens aangegeven wat er in de openbare apotheek wordt verstaan onder ‘verantwoorde’ zorg. De NAN bevat zowel proces- als structuurnormen.

De Kwaliteitswet Zorginstellingen vereist ook dat de kwaliteit systematisch bewaakt, beheerst en waar mogelijk verbeterd moet worden. Door te werken met een kwaliteitszorgsysteem kan een apotheek aan deze eis voldoen. De KNMP heeft een voorbeeldkwaliteitszorgsysteem ontwikkeld. Dit bestaat uit een kwaliteitshandboek, procedures, werkinstructies en formulieren.

De cirkel van Deming (PLAN DO CHECK ACT) illustreert een belangrijk principe in de kwaliteitszorg. Door op ieder gebied volgens dit principe te werken, kan een organisatie de kwaliteit steeds verder verbeteren.

Een apotheek met een goed functionerend kwaliteitszorgsysteem kan zich laten certificeren. De Stichting HKZ heeft op basis van de ISO-normen HKZ-normen opgesteld voor de zorgsector. Een HKZ-certificaat maakt duidelijk dat de apotheek op goede en structurele wijze bezig is met kwaliteitszorg.

Een goede financiële administratie is een voorwaarde voor een goede bedrijfsvoering. De meeste apotheken hebben een financieel-administratief medewerker in dienst, die alle financiële transacties vastlegt in een boekhoudpakket. Een enkele apotheek besteedt de boekhouding uit aan een administratiekantoor.

Natuurlijk moeten alle gegevens kloppen. In de praktijk blijkt dat met name kassafouten relatief veel voorkomen en leiden tot een kasverschil of foutieve btw-aangiften. Door secuur te werken kan een apothekersassistent dit soort fouten voorkomen. Verder kan iedere apothekersassistent de werkdruk van de financieel medewerker verlagen door in het groot in te kopen en niet telkens bij nieuwe leveranciers te bestellen.

Aan het eind van ieder jaar maakt de accountant de jaarrekening op. Deze jaarrekening bestaat uit een balans en een winst-en-verliesrekening. Belangrijke posten in de winst-en-verliesrekening zijn de inkoop en de personeelskosten. Wanneer een apotheker het financiële resultaat van zijn apotheek wil verbeteren, zal hij vaak in eerste instantie kijken of hij op het gebied van inkoop of personeel besparingen kan realiseren.

De koepelorganisatie voor apothekers, KNMP, behartigt de belangen van haar leden op allerlei manieren. Ze draagt de standpunten van de KNMP uit in politiek en media en biedt de leden wetenschappelijke ondersteuning. Om goed te kunnen inspelen op regionale ontwikkelingen heeft de KNMP het land verdeeld in departementen. Bekende producten en onderdelen van de KNMP zijn het Informatorium Medicamentorum, het FNA, GIC, de Z-index en de KOMBI/rom, waarop een combinatie van allerlei informatie te vinden is.

Ziekenhuisapothekers, apothekers die werkzaam zijn in de industrie en jonge apothekers kunnen behalve lid van de KNMP, ook lid worden van een eigen vereniging.

De beroepsorganisatie voor apothekersassistenten is Optima Farma. Optima Farma wil apothekersassistenten graag informeren, motiveren en stimuleren bij de uitoefening van hun vak en hun eigen ontwikkeling. Het Optima Farma congres wordt jaarlijks door honderden assistenten bezocht. Iedere gediplomeerde apothekersassistent kan het vakblad Optima Farma thuis ontvangen.

Apothekersassistenten kunnen lid worden van FNV Bondgenoten of CNV Publieke Zaak. Deze vakbonden behartigen de belangen van hun leden en onderhandelen namens hen in CAO-besprekingen.

De Stichting Bedrijfsfonds Apotheken is de uitvoeringsinstantie van de CAO Apotheken. De SBA houdt zich bezig met arbeidsvoorwaarden en scholing voor apothekersassistenten en initieert allerlei projecten, onderzoeken en campagnes.

De Stichting Accreditatie Nascholing Apotheekmedewerkers (SANA) heeft als doel de kwaliteit van de nascholing binnen de apothekersbranche te waarborgen. SANA is door de sociale partijen (vakbonden en werkgeversorganisatie KNMP) in het leven geroepen. Nascholing die aan de eisen van SANA voldoet krijgt het SANA-keurmerk.