Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

3. Persoonlijkheidsstoornissen

Auteurs : dr. A. C. Videler, dr. B. Stringer

Gepubliceerd in: Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Volgens de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) spreek je van een persoonlijkheidsstoornis bij “een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van wat binnen de cultuur van betrokkene wordt verwacht.” Dat patroon uit zich op twee of meer van de volgende terreinen: cognitie, affect, onderling contact en impulsbeheersing. Onder invloed van diezelfde DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is de visie op persoonlijkheidsstoornissen de laatste decennia nogal veranderd. Lange tijd werd gedacht dat er weinig aan te doen viel, omdat de oorzaak vooral werd gezocht in een onveilige hechting in de vroege jeugd. Onderzoek maakte echter duidelijk dat de ernst van de stoornis behoorlijk kan fluctueren en dat behandeling, met name psychotherapie, wel degelijk zinvol kan zijn. In dit hoofdstuk vind je uitleg over het begrip ‘persoonlijkheid’ en de ontwikkeling daarvan, komen de verschillende persoonlijkheidsstoornissen aan bod en bijbehorende theorieën, handvatten voor behandeling en verbetertips voor de vaak uitdagende werkrelatie.

vorige hoofdstuk Oriëntatie op psychiatrische verpleegkunde

volgende hoofdstuk Autismespectrumstoornis

Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S., & Schweizer, S. (2010). Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30, 217–237.PubMedCrossRef

Aldao, A., Sheppes, G., & Gross, J. J. (2015). Emotion regulation flexibility. Cognitive Therapy and Research, 39, 263–278.CrossRef

Allport, G. W., & Odbert, H. S. (1936). Trait-names: A psycho-lexical study. Psychological Monographs, 47(1), 211.

APA (American Psychiatric Association) (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (3rd ed.). Washington DC: APA.

APA (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington DC: American Psychiatric Association. Nederlandse uitgave: APA (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen: DSM-5 (Vert. Hengeveld, M. W.). Amsterdam: Boom Uitgevers.

Andersen, H. K. (2015). Personality disorder and intellectual disability–concept and prevalence. Advances in Mental Health and Intellectual Disabilities, 9(4), 163–173.CrossRef

Appelo, M. T. (2013). Een spiegel voor narcisten. Amsterdam: Boom.

Arntz, A., Kamphuis, J. A., & Derks, J. (2017). SCID-5-P. Gestructureerd klinisch interview voor DSM-5 Persoonlijkheidsstoornissen. Amsterdam: Boom.

Bateman, A., & Krawitz, R. (2013). Borderline personality disorder: An evidence-based guide for generalist mental health professionals. Oxford: Oxford University Press.CrossRef

Bateman, A., & Fonagy, P. (2016). Mentalization based treatment for personality disorders. Oxford: Oxford University Press.CrossRef

Beck, A. T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New York: International Universities Press.

Beck, A. T., Davis, D. D., & Freeman, A. (Eds.) (2015). Cognitive therapy of personality disorders (3th ed.). New York: Guilford Press.

Beck, A. T., & Freeman, A. (1990). Cognitive therapy of personality disorders. New York: Guilford.

Bornstein, R. F. (2007). Dependent personality disorder: An effective, time-limited strategy. Current Psychiatry, 6(1), 37.

Bowlby, J. (1969). Attachment: Attachment and loss – Vol. 1. Loss. New York: Basic Books.

Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. London: Routledge.

Bradley, R., Jenei, J., & Westen, D. (2005). Etiology of borderline personality disorder: Disentangling the contributions of intercorrelated antecedents. The Journal of nervous and Mental Disease, 193(1), 24–31.PubMedCrossRef

Bulechek, G. M., Butcher, H. K., Dochterman, J. M. & Wagner, C. M. (Red.) (2016). Verpleegkundige interventies: Vertaling van nursing interventions classification (NIC). Houten: Springer Media.

Cassidy, J., & Shaver, P. R. (1999). Handbook of attachment: Theory, research, and clinical applications. New York: Guilford Press.

Cattell, R. B. (1943). The description of personality: Basic traits resolved into clusters. Journal of Abnormal and Social Psychology, 38, 476–507.CrossRef

Cloninger, C. R., Svrakic, D., & Przybeck, T. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives of General Psychiatry, 50, 975–990.

Cloninger, C. R., Svrakic, D. M., & Przybeck, T. R. (1998). A psychobiological model of temperament and character. The development of psychiatry and its complexity, 1–16.

Coid, J., Yang, M., Tyrer, P., Roberts, A., & Ullrich, S. (2006). Prevalence and correlates of personality disorder in Great Britain. The British Journal of Psychiatry, 188(5), 423–431.PubMedCrossRef

Cristea, I. A., Gentili, C., Cotet, C. D., et al. (2017). Efficacy of psychotherapies for borderline personality disorder: A systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry, 74, 319–328.PubMedCrossRef

Cruitt, P. J., & Oltmanns, T. F. (2018). Incremental validity of self- and informant report of personality disorders in later life. Assessment, 25(3), 324–335.

De Koning, M. B., & Fouwels, A. J. (2005). Stoornis van asperger of persoonlijkheidsstoornis uit het A-cluster: Differentiële diagnostiek bij een volwassen patiënt. Tijdschrift voor Psychiatrie, 47(10), 707.

Diedrich, A., & Voderholzer, U. (2015). Obsessive–compulsive personality disorder: A current review. Current Psychiatry Reports, 17(2), 2.PubMedCrossRef

Digman, J. M. (1990). Personality structure: Emergence of the five-factor model. Annual Review of Psychology, 41(1), 417–440.CrossRef

Distel, M. (2014). Borderline persoonlijkheidsstoornis vanuit een genetisch perspectief. Tijdschrift voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 2, 48–59.

Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E., & Target, M. (2002). Affect regulation, mentalization, and the development of the self. New York: Other Press.

Fonagy, P., Luyten, P., Allison, E., & Campbell, C. (2018). Reconciling psychoanalytic ideas with attachment theory. New York: Guilford Press.

Friborg, O., Martinussen, M., Kaiser, S., et al. (2013). Comorbidity of personality disorders in anxiety disorders: A meta-analysis of 30 years of research. Journal of Affective Disorders, 145, 143–155.PubMedCrossRef

Gilboa, A., & Marlatte, H. (2017). Neurobiology of schemas and schema-mediated memory. Trends in Cognitive Sciences, 21(8), 618–631.PubMedCrossRef

Grenyer, B. F. S., Jenner, B., Jarman, H., et al. (2015). Treatment guidelines for personality disorders. Wollongong, Australia: University of Wollongong.

Gross, J. J., Tompson, R. A. (2007). Emotion regulation: Conceptual foundations. In J. J. Gross (Ed.) Handbook of emotion regulation (p. 3–24). New York: Guilford Press.

Heijnen-Kohl, S. M. J., Geurts, H. M., Videler, A. C., et al. (2018). Autismespectrumstoornissen. In S. P. J. van Alphen, R. C. Oude Voshaar, F. Bouckaert & A. C. Videler (Red.), Handboek persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen. Utrecht: de Tijdstroom.

Helleman, M. (2017). Brief admission for patients with BPD: Development of a self-management intervention to prevent or overcome crisis. Academisch proefschrift. Nijmegen: Radboud Universiteit.

Hermens, M. L. M., Van Splunteren, P. T., Van den Bosch, A., & Verheul, R. (2011). Barriers to implementing the clinical guideline on borderline personality disorder in the Netherlands. Psychiatric Services, 62, 1381–1383.PubMedCrossRef

Hersh, R. G., Caligor, E., & Yeomans, F. E. (2017). Fundamentals of transference-focused psychotherapy: Applications in psychiatric and medical settings. New York: Springer.

Hopwood, C. J. (2018). A framework for treating DSM-5 alternative model for personality disorder features. Personality and Mental Health, 12(2), 107–125.PubMedCrossRef

Hummelen, B., Pedersen, G., Wilberg, T., & Karterud, S. (2015). Poor validity of the DSM-IV schizoid personality disorder construct as a diagnostic category. Journal of Personality Disorders, 29(3), 334–346.PubMedCrossRef

Hutsebaut, J. & Kaasenbrood, A. (2015). De Geïntegreerde Richtlijn Behandeling persoonlijkheidsstoornissen I en II: Een behandelkader voor mensen met een persoonlijkheidsstoornis – Handleiding voor professionals. Utrecht: Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen.

Hutsebaut, J., & Hessels, C. J. (2017). Klinische stadiëring en vroege interventie bij borderline-persoonlijkheidsstoornissen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 59(3), 166–174.PubMed

Hutsebaut, J., Kamphuis, J. H., Feenstra, D. J., et al. (2016). Assessing DSM–5-oriented level of personality functioning: Development and psychometric evaluation of the semi-structured interview for personality functioning DSM–5 (STiP-5.1). Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 8, 94–101.CrossRef

Hutsebaut, J., Videler, A. C., Schoutrop, M. J. A., et al. (2017). Persoonlijkheidsstoornissen: Levensloopbenadering zinvol. Tijdschrift voor Psychiatrie, 59(1), 52–55.

Ingenhoven, T., & Rinne, R. (2017). Farmacotherapie persoonlijkheidsstoornissen. In E. H. M. Eurelings-Bontekoe, R. Verheul & W. M. Snellen (Red.), Handboek persoonlijkheidspathologie (pp. 407–427). Houten: Bohn, Stafleu van Loghum.

Kernberg, O. F. (1984). Severe personality disorders. New York: Yale University Press.

Koekkoek, B. (2004). Tussen afwijzing en houdgreep: Over het verplegen van borderline-cliënten op een gesloten opnameafdeling. Psychopraxis, 6, 122–127. https://doi.org/10.1007/BF03072158.CrossRef

Koekkoek, B. (2011). Ambivalent connections. Improving community mental health care for non-psychotic chronic patients perceived as ‘difficult’. Academisch proefschrift. Nijmegen: Radboud Universiteit.

Kool N., Van Meijel, B., Koekkoek, B., et al. (2014). Improving communication and practical skills in working with inpatients who self-harm: A pre-test/post-test study of the effects of a training programme. BMC Psychiatry, 14, 64. https://doi.org/10.1186/1471-244x-14-64.

Kring, A. M., & Sloan, D. M. (2010). Emotion regulation and psychopathology: A transdiagnostic approach to etiology and treatment. New York: Guilford Press.

Lenzenweger, M. F., Hallquist, M. N., & Wright, A. G. (2018). Understanding stability and change in the personality disorders. In W. J. Livesley & R. Larstone (Eds.), Handbook of Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, (2nd ed.). New York: Guilford Publications.

Lieb, K., Zanarini, M. C., Schmahl, C., et al. (2004). Borderline personality disorder. The Lancet, 364(9432).CrossRef

Linehan, M. M., Cochran, B. N., & Kehrer, C. A. (2001). Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder. In D. H. Barlow (Ed.), Clinical handbook of psychological disorders: A step-by-step treatment manual (4th ed.) (pp. 365–420). New York: Guilford Press.

Livesley, W. J., & Larstone, R. (Eds.). (2018). Handbook of personality disorders: Theory, research, and treatment (2nd ed.). New York: Guilford Publications.

Lugnegård, T., Hallerbäck, M. U., & Gillberg, C. (2012). Personality disorders and autism spectrum disorders: What are the connections? Comprehensive Psychiatry, 53(4), 333–340.PubMedCrossRef

Martinussen, M., Friborg, O., Schmierer, P., et al. (2017). The comorbidity of personality disorders in eating disorders: A meta-analysis. Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 22(2), 201–209.CrossRef

McCrae, R. R., & Costa, P. T., Jr. (2008). The five-factor theory of personality. In O. P. John, R. W. Robins & L. A. Pervin (Red.), Handbook of personality: Theory and research (3rd ed.) (pp. 159–181). New York: Guilford.

National Institute for Health and Care Excellence (2015). Quality standard personality disorders: Borderline and antisocial. London: NICE.

Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz (2018). Zorgstandaard Persoonlijkheidsstoornissen. Utrecht: Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz.

Newton-Howes, G., Clark, L. A., & Chanen, A. (2015). Personality disorder across the life course. The Lancet, 385, 727–734.CrossRef

Oldham, J. M. (2015). The alternative DSM-5 model for personality disorders. World Psychiatry, 14(2), 234–236.PubMedPubMedCentralCrossRef

Oltmanns, T. F., Rodrigues, M. M., Weinstein, Y., & Gleason, M. E. (2014). Prevalence of personality disorders at midlife in a community sample: Disorders and symptoms reflected in interview, self, and informant reports. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 36(2), 177–188.PubMedCrossRef

Osterloh, J. W. S. A., Videler, A. C., Rossi, G., & Van Alphen, S. P. J. (2018). Mediatietherapie bij ouderen met een persoonlijkheidsstoornis: Een verpleegkundige benadering. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 5, 210–212.CrossRef

Paris, J. (2018). Clinical features of borderline personality disorder. In W. J. Livesley & R. Larstone (Eds.), Handbook of personality disorders: Theory, research, and treatment. New York: Guilford Press.

Preuss, U. W., Johann, M., Fehr, C., et al. (2009). Personality disorders in alcohol-dependent individuals: Relationship with alcohol dependence severity. European Addiction Research, 15, 188–195.PubMedPubMedCentralCrossRef

Rafaeli, E., Bernstein, D., & Young, J. (2011). Schema therapy. Hove, East Sussex: Routledge.

Ronningstam, E. (2009). Narcissistic personality disorder: Facing DSM-V. Psychiatric Annals, 39(3).CrossRef

Rosell, D. R., Futterman, S. E., McMaster, A., & Siever, L. J. (2014). Schizotypal personality disorder: A current review. Current Psychiatry Reports, 16(7), 452.PubMedPubMedCentralCrossRef

Rydén, G., Rydén, E., & Hetta, J. (2008). Borderline personality disorder and autism spectrum disorder in females: A cross-sectional study. Clinical Neuropsychiatry, 5, 22–30.

Shaw, P., Stringaris, A., Nigg, J., & Leibenluft, E. (2014). Emotion dysregulation in attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 171(3), 276–293.CrossRef

Soloff, P. H. (2000). Psychopharmacology of borderline personality disorder. Psychiatric Clinics of North America, 23, 169–192.CrossRef

Stern, A. (1938). Psychoanalytic investigation of and therapy in the border line group of neuroses. The Psychoanalytic Quarterly, 7(4), 467–489.CrossRef

Stoffers, J. M., Völlm, B. A., Rücker, G., et al. (2012). Psychological therapies for people with borderline personality disorder. Cochrane Database of Systematic Reviews, 15(8).

Stringer, B. (2013). Collaborative care for patients with severe personality disorders: Challenges for the nursing profession. Academisch Proefschrift. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Ten Have, M., Verheul, R., Kaasenbrood, A., et al. (2016). Prevalence rates of borderline personality disorder symptoms: A study based on the Netherlands mental health survey and incidence study-2. BMC Psychiatry, 16(1), 249.

Torgersen, S. (2014). Prevalence, sociodemographics, and functional impairment. The American psychiatric publishing textbook of personality disorders (2nd ed.) (pp. 109–129). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Van Alphen, S. P. J., Van Dijk, S. D. M., Videler, A. C., et al. (2015). Personality disorders in older adults: Emerging research issues. Current Psychiatry Reports, 17(1), 538–545.

Van der Heijden, P., Ingenhoven, T., Berghuis, H., & Rossi, G. (2014). DSM-5 persoonlijkheidsvragenlijst (PID-5-NL). Amerikaanse uitgave: American Psychiatric Association (2011). The personality inventory for DSM-5® (PID-5) – Adult. Amsterdam: Boom uitgevers.

Verheul, R., Bartak, A., & Widiger, T. (2007). Prevalence and construct validity of personality disorder not otherwise specified (PDNOS). Journal of Personality Disorders, 21(4), 359–370.PubMedCrossRef

Verona, E., Patrick, C. J., & Joiner, T. E. (2001). Psychopathy, antisocial personality, and suicide risk. Journal of abnormal psychology, 110(3), 462.PubMedCrossRef

Videler, A. C., Van Alphen, S. P., Van Royen, R. J., et al. (2018a). Schema therapy for personality disorders in older adults: A multiple-baseline study. Aging & Mental Health, 22(6), 738–747.CrossRef

Videler, A. C., Delescen, E. C. J., & Ouwens, M. A. (2018b). Handvatten voor differentiële diagnostiek bij autisme of persoonlijkheidsstoornis bij ouderen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 60(5), 343–346.PubMed

Videler, A. C., Van de Sande, J. A. A. M., & Van Alphen, S. P. J. (2018c). Psychologische behandeling. In S. P. J. van Alphen, R. C. Oude Voshaar, F. Bouckaert & A. C. Videler (Red.), Handboek persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen. Utrecht: De Tijdstroom.

Weinbrecht, A., Schulze, L., Boettcher, J., & Renneberg, B. (2016). Avoidant personality disorder: A current review. Current Psychiatry Reports, 18(3), 29.PubMedCrossRef

Werner, K. B., Few, L. R., & Bucholz, K. K. (2015). Epidemiology, comorbidity, and behavioral genetics of antisocial personality disorder and psychopathy. Psychiatric Annals, 45(4), 195–199.PubMedPubMedCentralCrossRef

Young, J. E. (1990). Cognitive therapy for personality disorders: A schema-focused approach. Sarasota, FL, England: Professional Resource Exchange.

Young, J. E., Klosko, J., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. New York: Guilford Press.

Zikos, E., Gill, K. J., & Charney, D. A. (2010). Personality disorder among alcoholic outpatients: Prevalence and course in treatment. The Canadian Journal of Psychiatry, 55, 65–73.PubMedCrossRef

Titel: Persoonlijkheidsstoornissen
Auteurs: dr. A. C. Videler
dr. B. Stringer
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Leerboek psychiatrie voor verpleegkundigen
Print ISBN: 978-90-368-2373-9

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2374-6

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2374-6_3

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen