Dat het begrip intelligentie meer omvat dan alleen het cognitieve vermogen is al lang bekend. Toch blijft het bepalen van de intelligentie beperkt tot tests als de WISC (Wechsler Intelligence Scale for Children), de GIT (Groninger Intelligentie Test) en de Raven (Nonverbale Test). Tests die louter de cognitieve vaardigheden meten, terwijl de emotionele kanten van de intelligentie minstens zo belangrijk zijn om goed te kunnen functioneren in het dagelijks leven. De recent ontwikkelde vragenlijst EQI stelt de emotionele intelligentie vast.
Opmerkingen
Jan van der Ploeg is emeritus hoogleraar Orthopedagogiek, Universiteit Leiden Evert Scholte is bijzonder hoogleraar Orthopedagogiek, Universiteit Leiden
In deze rubriek vindt u korte bijdragen over specifieke werkwijzen of problemen in de psychodiagnostiek.
Begripsbepaling
Emotionele intelligentie heeft betrekking op de niet-cognitieve aspecten van de intelligentie. Salovey & Mayer (1990)1 omschreven emotionele intelligentie als: the ability to monitor one’s own and others’ feelings and emotions, to discriminate among them and to use this information to guide one’s thinking and actions. Emotionele intelligentie is op te vatten als het vermogen om emoties te onderkennen én als een vaardigheid om effectief met emoties om te gaan. Het is het resultaat van een complexe interactie tussen emoties, cognitie en persoonlijkheid. Het gaat om kenmerken als: waarnemen, inschatten, uitdrukken van emoties, gevoelens onderkennen en activeren om situaties te doorzien en problemen op te lossen. Maar het is ook: begrijpen, kennen en benoemen van emoties alsmede het reguleren en hanteren van emoties.
Waarom is emotionele intelligentie zo belangrijk? Onderzoek laat zien dat de emotionele intelligentie een sterke invloed heeft op het functioneren van personen (Warwick & Nettelbeck, 20042). Zo doen kinderen en jongeren met meer emotionele intelligentie het beter in het gezin, op school en in hun vrije tijd. Jeugdigen met een gebrek aan emotionele intelligentie zijn minder zorgvuldig en sociaal, tonen vaker leer-, gedrags- en emotionele problemen en rapporteren minder gevoelens van welzijn. Al met al blijkt dat emotionele intelligentie een belangrijke voorspeller is voor de wijze waarop jeugdigen zich zullen ontplooien (Mavroveli et al., 20093). Daarom is het belangrijk vroegtijdig vast te stellen hoe jeugdigen ervoor staan met hun emotionele intelligentie.
Vragenlijst eiq
Voor het vaststellen van de emotionele intelligentie wordt meestal gebruik gemaakt van vragenlijsten die de ondervraagden zelf invullen. Maar soms beantwoorden anderen die het kind goed kennen, zoals ouders en leerkrachten, deze vragen. In de loop der jaren zijn in het buitenland meerdere van dergelijke vragenlijsten ontwikkeld.
In Nederland hebben wij onlangs de vragenlijst Emotionele Intelligentie Quotiënt (EIQ) ontwikkeld (Scholte & van der Ploeg, 20154). Wij hebben ervoor gekozen geen vertaling te gebruiken, maar een nieuwe vragenlijst te maken die geënt is op de Nederlandse situatie en die gemakkelijk is toe te passen. Met behulp van inhouds-, factor- en itemanalyse werd in een landelijke steekproef een pool van 60 items over emotionele intelligentie bij jeugdigen gereduceerd tot 36 items. Deze zijn ondergebracht in de volgende drie basisdimensies:
1.
Onderkennen van emoties
Voor een adequaat functioneren is het noodzakelijk dat kinderen en jongeren zich bewust zijn van hun emoties en begrijpen wat er in hen omgaat. Ook het vermogen om de eigen emoties te uiten is belangrijk. Zo worden de gevoelens ook voor anderen duidelijk.
2.
Reguleren van emoties
Voor veel jeugdigen is het reguleren van de eigen emoties een lastige opgaaf. Toch lukt het de meeste kinderen na verloop van tijd hun impulsen en aandriften te beheersen. Dat is ook nodig, omdat jeugdigen die geen controle hebben over hun emoties gemakkelijk in conflict kunnen komen met hun omgeving.
3.
Toepassen van emoties
Het gaat hier om het vermogen de eigen emoties niet alleen te onderkennen en te reguleren, maar ook in te zetten bij het denken over het oplossen van problemen en het ondernemen van nieuwe activiteiten. De emoties staan in dienst van het denken en faciliteren het denken. Het gaat om het vermogen om positief te blijven en zelfbewust de eigen emoties actief te gebruiken.
De EIQ kan in de psychodiagnostiek worden gebruikt om een beeld te krijgen van de totale emotionele intelligentie van jeugdigen. Bovendien laat het instrument zien welke onderdelen van de emotionele intelligentie goed en minder goed ontwikkeld zijn.
×
Hoe meer emotionele intelligentie, hoe beter jongeren presteren
Aanleg en opvoeding
Hoe komt de emotionele intelligentie tot stand en hoe kunnen we de ontwikkeling stimuleren?
Kinderen verschillen in aanleg van elkaar. Dat geldt ook voor de intelligentie, zowel wat betreft de cognitieve als de emotionele kanten. De ontwikkeling van het brein speelt hierin een belangrijke rol (Killgore & Yurgelun- Todd, 20075). Zo blijkt dat bepaalde hersengebieden het herkennen en reguleren van emoties beïnvloeden. Het gaat met name om de amygdala en de prefrontale cortex. Deze gebieden zorgen voor het signaleren, monitoren en stoppen van emotionele opwinding. Een onvoldoende werking van deze delen van het brein verlaagt de gevoeligheid voor het waarnemen van emoties en leidt tot onderkoelde en emotioneel inadequate reacties. Een te sterke werking kan een overgevoeligheid voor het signaleren van emoties bevorderen en dat heeft tot gevolg dat er emotioneel veel te heftig wordt gereageerd gezien de aard van de situatie.
De ontwikkeling van de emotionele intelligentie is echter ook een kwestie van opvoeden. Gebleken is dat de ouders buitengewoon belangrijk zijn in de ontwikkeling van de emotionele intelligentie.
Het gaat vooral om de wijze waarop ouders met de emoties van hun kinderen omgaan. Ouders kunnen met hun gedrag de emoties van hun kinderen afzwakken (knuffelen, geruststellen) maar ook versterken (paniek zaaien, overdreven boos worden). Ook ouders die de emoties van hun kinderen niet serieus nemen, bagatelliseren of bestraffen, helpen hun kinderen niet. Kinderen hebben baat bij ouders die hun emoties begrijpen, uitleggen wat er aan de hand is en aangeven hoe er mee om te gaan.
Trainingen
Als de opvoeding tekortschiet, kan het nodig zijn de emotionele intelligentie via specifieke trainingen of cursussen te vergroten.
Er zijn geen bewezen effectieve interventies in Nederland die specifiek gericht zijn op het stimuleren van de emotionele intelligentie bij kinderen. Wel zijn er commerciële cursussen en trainingen die de emotionele intelligentie bij volwassenen trachten te versterken; meestal richten deze zich op conflicthantering en effectief leiding geven. Om kinderen en jongeren te helpen hun emotionele intelligentie te ontwikkelen, zijn we vooral aangewezen op bestaande sociale vaardigheidstrainingen die mogelijk positieve effecten hebben, en die meestal ook aandacht schenken aan de regulatie van emoties en de ontwikkeling van emotionele intelligentie.
Met BSL Psychologie Totaal blijf je als professional steeds op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen binnen jouw vak. Met het online abonnement heb je toegang tot een groot aantal boeken, protocollen, vaktijdschriften en e-learnings op het gebied van psychologie en psychiatrie. Zo kun je op je gemak en wanneer het jou het beste uitkomt verdiepen in jouw vakgebied.