Nieuwe EIQ-vragenlijst stelt emotionele intelligentie vast

Emotionele intelligentie heeft betrekking op de niet-cognitieve aspecten van de intelligentie. Salovey & Mayer (1990)1 omschreven emotionele intelligentie als: the ability to monitor one’s own and others’ feelings and emotions, to discriminate among them and to use this information to guide one’s thinking and actions. Emotionele intelligentie is op te vatten als het vermogen om emoties te onderkennen én als een vaardigheid om effectief met emoties om te gaan. Het is het resultaat van een complexe interactie tussen emoties, cognitie en persoonlijkheid. Het gaat om kenmerken als: waarnemen, inschatten, uitdrukken van emoties, gevoelens onderkennen en activeren om situaties te doorzien en problemen op te lossen. Maar het is ook: begrijpen, kennen en benoemen van emoties alsmede het reguleren en hanteren van emoties.

Waarom is emotionele intelligentie zo belangrijk? Onderzoek laat zien dat de emotionele intelligentie een sterke invloed heeft op het functioneren van personen (Warwick & Nettelbeck, 20042). Zo doen kinderen en jongeren met meer emotionele intelligentie het beter in het gezin, op school en in hun vrije tijd. Jeugdigen met een gebrek aan emotionele intelligentie zijn minder zorgvuldig en sociaal, tonen vaker leer-, gedrags- en emotionele problemen en rapporteren minder gevoelens van welzijn. Al met al blijkt dat emotionele intelligentie een belangrijke voorspeller is voor de wijze waarop jeugdigen zich zullen ontplooien (Mavroveli et al., 20093). Daarom is het belangrijk vroegtijdig vast te stellen hoe jeugdigen ervoor staan met hun emotionele intelligentie.

Voor het vaststellen van de emotionele intelligentie wordt meestal gebruik gemaakt van vragenlijsten die de ondervraagden zelf invullen. Maar soms beantwoorden anderen die het kind goed kennen, zoals ouders en leerkrachten, deze vragen. In de loop der jaren zijn in het buitenland meerdere van dergelijke vragenlijsten ontwikkeld.

In Nederland hebben wij onlangs de vragenlijst Emotionele Intelligentie Quotiënt (EIQ) ontwikkeld (Scholte & van der Ploeg, 20154). Wij hebben ervoor gekozen geen vertaling te gebruiken, maar een nieuwe vragenlijst te maken die geënt is op de Nederlandse situatie en die gemakkelijk is toe te passen. Met behulp van inhouds-, factor- en itemanalyse werd in een landelijke steekproef een pool van 60 items over emotionele intelligentie bij jeugdigen gereduceerd tot 36 items. Deze zijn ondergebracht in de volgende drie basisdimensies:

De EIQ kan in de psychodiagnostiek worden gebruikt om een beeld te krijgen van de totale emotionele intelligentie van jeugdigen. Bovendien laat het instrument zien welke onderdelen van de emotionele intelligentie goed en minder goed ontwikkeld zijn.

Hoe meer emotionele intelligentie, hoe beter jongeren presteren

Hoe komt de emotionele intelligentie tot stand en hoe kunnen we de ontwikkeling stimuleren?

Kinderen verschillen in aanleg van elkaar. Dat geldt ook voor de intelligentie, zowel wat betreft de cognitieve als de emotionele kanten. De ontwikkeling van het brein speelt hierin een belangrijke rol (Killgore & Yurgelun- Todd, 20075). Zo blijkt dat bepaalde hersengebieden het herkennen en reguleren van emoties beïnvloeden. Het gaat met name om de amygdala en de prefrontale cortex. Deze gebieden zorgen voor het signaleren, monitoren en stoppen van emotionele opwinding. Een onvoldoende werking van deze delen van het brein verlaagt de gevoeligheid voor het waarnemen van emoties en leidt tot onderkoelde en emotioneel inadequate reacties. Een te sterke werking kan een overgevoeligheid voor het signaleren van emoties bevorderen en dat heeft tot gevolg dat er emotioneel veel te heftig wordt gereageerd gezien de aard van de situatie.

De ontwikkeling van de emotionele intelligentie is echter ook een kwestie van opvoeden. Gebleken is dat de ouders buitengewoon belangrijk zijn in de ontwikkeling van de emotionele intelligentie.

Het gaat vooral om de wijze waarop ouders met de emoties van hun kinderen omgaan. Ouders kunnen met hun gedrag de emoties van hun kinderen afzwakken (knuffelen, geruststellen) maar ook versterken (paniek zaaien, overdreven boos worden). Ook ouders die de emoties van hun kinderen niet serieus nemen, bagatelliseren of bestraffen, helpen hun kinderen niet. Kinderen hebben baat bij ouders die hun emoties begrijpen, uitleggen wat er aan de hand is en aangeven hoe er mee om te gaan.

Als de opvoeding tekortschiet, kan het nodig zijn de emotionele intelligentie via specifieke trainingen of cursussen te vergroten.

Er zijn geen bewezen effectieve interventies in Nederland die specifiek gericht zijn op het stimuleren van de emotionele intelligentie bij kinderen. Wel zijn er commerciële cursussen en trainingen die de emotionele intelligentie bij volwassenen trachten te versterken; meestal richten deze zich op conflicthantering en effectief leiding geven. Om kinderen en jongeren te helpen hun emotionele intelligentie te ontwikkelen, zijn we vooral aangewezen op bestaande sociale vaardigheidstrainingen die mogelijk positieve effecten hebben, en die meestal ook aandacht schenken aan de regulatie van emoties en de ontwikkeling van emotionele intelligentie.