Skip to main content
Top

2019 | Boek | 1. editie

Emotieregulatietraining bij kinderen en adolescenten

Therapeutenboek

Redacteuren: Caroline Braet, Matthias Berking

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit boek Emotieregulatie; Training van kinderen en adolescenten, beschrijft een concreet stappenplan van een goed geëvalueerde emotieregulatietraining. Het boek is gericht op psychotherapeuten, klinisch psychologen, GZ-psychologen, orthopedagogen en psychiaters.

U leest in dit boek alle recente inzichten over goede emotieregulatiemethodieken en hoe deze toe te passen. Hieruit wordt duidelijk dat emotieregulatie méér is dan praten over gevoelens en ontspanningsoefeningen doen. Het resultaat is een training in 12 sessies waarbij geëvalueerde methodieken in een vaste volgorde worden aangeleerd en aangepast zijn aan de doelgroep: kinderen en adolescenten tussen 10 en 16 jaar.

De auteurs vormen samen de Gentse onderzoeksgroep ‘Klinische Ontwikkelingspychologie’. Ze werden getraind door Matthias Berking die het boek Emotieregulatie schreef dat eerder in 2017 is verschenen.

In Emotieregulatie; Training van kinderen en adolescenten wordt uitgelegd hoe het komt dat emoties zo overweldigend kunnen zijn dat kinderen ze niet meer goed kunnen reguleren. Sommige kinderen worden dan agressief, terwijl anderen blijven hangen in hun gevoel en gaan rumineren. Weer anderen zijn bang voor hun gevoelens en proberen ze te vermijden, bijvoorbeeld door ze weg te drinken of te eten. Dit boek legt uit waarom sommige kinderen en adolescenten emoties wel adequaat kunnen reguleren en anderen niet. Hierbij wordt de link met de ontwikkeling van psychopathologie gelegd. In het theoretische deel wordt vooraf ook uiteengezet wat emotieregulatie is, hoe het ontwikkelt in de kindertijd, hoe het wordt gemeten, en hoe het een rol speelt (transdiagnostisch) in heel veel probleemgebieden in de kindertijd.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Theoretische grondslagen: weten en meten

Voorwerk
1. Emotieregulatie bij kinderen: ontwikkeling en definities
Samenvatting
Emotieregulatie verwijst naar de pogingen die men onderneemt om invloed uit te oefenen op welke emoties men voelt, wanneer men die voelt en hoe deze emoties worden ervaren en uitgedrukt. Wanneer we spreken van emotieregulatie, kan dit zowel gaan om het zorgen voor een goed gevoel als het ‘controleren’ van een slecht gevoel. Kinderen kunnen verschillende strategieën aanwenden om hun emoties te reguleren, en het leren van deze emotieregulatiestrategieën kan dan ook beschouwd worden als een belangrijke component van een succesvolle ontwikkeling bij kinderen. Zowel intrapersoonlijke factoren, zoals het temperament van het kind, als interpersoonlijke factoren, zoals de familiale context, spelen een rol bij de ontwikkeling van emotieregulatie. Emotieregulatie kan worden gezien als een centraal mechanisme voor de verklaring van welbevinden en psychische problemen bij kinderen en jongeren.
Caroline Braet, Lien Goossens
2. Het meten van emotieregulatie bij kinderen en jongeren
Samenvatting
Een domein dat momenteel volop in ontwikkeling is, is het meten van emotieregulatie. Er zijn reeds heel wat mogelijkheden om zowel emotieregulatiestrategieën, reacties en processen als vaardigheden in kaart te brengen. Gezien de transdiagnostische aard van het concept emotieregulatie, wordt in dit hoofdstuk dieper ingegaan op het meten van emotieregulatie aan de hand van de verschillende niveaus zoals gedefinieerd door de Research Domain Criteria (RDoC), een theoretisch raamwerk dat de onderliggende mechanismen van psychopathologie in kaart tracht te brengen.
Marie-Lotte Van Beveren, Leentje Vervoort, Caroline Braet
3. Emotieregulatie bij klinische groepen
Samenvatting
De manier van omgaan met emoties speelt een belangrijke onderliggende rol in de ontwikkeling van psychopathologie, ook bij kinderen en jongeren. Over het algemeen blijkt uit onderzoek bij zowel kinderen en jongeren als volwassenen dat een overmatig gebruik van maladaptieve emotieregulatiestrategieën in het omgaan met negatieve emoties en een tekort in het gebruik van adaptieve emotieregulatiestrategieën verband houdt met de ontwikkeling en instandhouding van allerhande vormen van psychopathologie. Daarbij wordt onderzoek naar de rol van emotieregulatiestrategieën voor het begrijpen van psychopathologie grotendeels gestuurd vanuit twee visies, zijnde de transdiagnostische visie op emotieregulatie en de emotieregulatiespecificiteitshypothese. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op beide visies en illustreren we de rol van emotieregulatie bij vier klinische groepen: jongeren met depressie, eetstoornissen, obesitas en verslaving.
Marie-Lotte Van Beveren, Laura Wante, Lien Goossens, Brenda Volkaert, Eva Van Malderen, Taaike Debeuf, Sandra Verbeken

Het betrekken van de ouders en de school

Voorwerk
4. De rol van de ouders in de emotieregulatie van hun kinderen
Samenvatting
In dit hoofdstuk laten we zien hoe ouders cruciale partners zijn in het optimaal laten ontwikkelen van emotieregulatie bij kinderen. Ouders spelen namelijk op verschillende manieren een rol, zoals geconceptualiseerd in het model van Amanda Morris en collega’s (2007). Meer bepaald zijn ouders in de eerste plaats rolmodellen voor goede emotieregulatie. Ook kunnen ze specifieke opvoedingsvaardigheden hanteren om emotieregulatie te ondersteunen (emotie-coaching), en zorgen ze mee voor een emotioneel stabiel gezinsklimaat. Maar hun rol is niet unidirectioneel. In het model laten we zien hoe dit zich dit ontwikkelt in interactie met kindspecifieke kenmerken (zoals diens temperament) en hoe deze interacties dan bijdragen tot emotie-gerelateerde ontwikkelingsuitkomsten, maar ook, bij ongunstige ontwikkeling, tot depressieve symptomen of gedragsproblemen.
Tiffany Naets, Inez Buyck, Caroline Braet
5. Geïntegreerde aanpak van jonge kinderen met gedragsproblemen en hun ouders
Samenvatting
Tekorten in emotieregulatie vormen een van de belangrijke mechanismen voor de ontwikkeling van gedragsproblemen. Het is aanbevelenswaardig bij de hulpverlening zowel op de kinderen als op hun ouders in te zetten. Vooral bij jonge kinderen heeft het gezin namelijk een belangrijke rol in het aanleren van emotieregulatievaardigheden. Dit aanleren gebeurt via observatie van ouderlijk gedrag en emotiecoaching door ouders. Ook het emotionele klimaat in het gezin (o.a. de gehechtheidsrelatie) speelt hierbij een belangrijke rol. STOP4-7 is een behandelprogramma voor jonge kinderen met gedragsproblemen. In deze interventie wordt gewerkt met de kinderen, de ouders en de school. Het aanleren van emotieregulatie aan de kinderen en het stimuleren van emotiecoaching door ouders vormen belangrijke ingrediënten van dit programma. Zo zijn het leren herkennen en benoemen van emoties en vooral het leren hanteren van boosheid of agressie essentiële onderdelen van het aanbod.
Wim De Mey
6. Versterken van emotieregulatie bij kinderen en hun ouders binnen de eerstelijns-ggz
Samenvatting
Ook kortdurende behandelmodellen binnen de eerstelijns-ggz voor jongeren bij milde tot matige psychische klachten maken vaak gebruik van emotieregulatiemethodieken. Doel van deze eerstelijnsaanpak is het verminderen van klachten of problemen via het versterken van de coping of persoonlijke stijl. Daarnaast is er ook aandacht voor de omgevingsfactoren of omstandigheden. Het behandelmodel bestaat uit drie fasen, waarbij het versterken van de emotieregulatie een onderdeel vormt van de tweede fase. In dit hoofdstuk wordt dit behandelmodel geïllustreerd aan de hand van een casus, waarbij de emotieregulatievaardigheden van een twaalfjarige jongen worden versterkt die zich niet goed in zijn vel voelt zitten.
Nathalie Haeck
7. Emotieregulatie trainen binnen een schoolse context
Samenvatting
De adolescentie is een kritische periode voor de ontwikkeling van emotieregulatievaardigheden en wordt gekenmerkt door een toename in psychopathologie. School-gebaseerde preventieprogramma’s kunnen hierop anticiperen. In dit hoofdstuk bespreken we vooreerst Boost Camp, een universeel preventieprogramma voor leerlingen in een kwetsbare ontwikkelingsperiode, dat focust op het stimuleren van hun emotieregulatievaardigheden. Verder moet er ook aandacht zijn voor secundaire en tertiaire preventie. Als illustratie bespreken we hier TIME-IN, een schoolbreed zorgbeleid, primair gericht op het versterken van sociale en emotionele competenties van risicoleerlingen, gedragen door het ganse schoolteam. Beide programma’s worden reeds enkele jaren geëvalueerd door de Universiteit Gent en bovendien warm ontvangen door leerlingen, leerkrachten en andere betrokkenen.
Brenda Volkaert, Laura Wante, Henk Weymeis, Caroline Braet

De praktijk

Voorwerk
8. Emotieregulatie aanleren aan kinderen en adolescenten
Samenvatting
Tijdens de vroege adolescentie worden jongeren geconfronteerd met intense en vaak overweldigende gevoelens waardoor hun vermogen tot emotieregulatie op de proef wordt gesteld. Om die reden is het uiterst belangrijk om te weten welke emotieregulatiestrategieën werkzaam zijn en hoe we deze kunnen aanleren aan jongeren. In dit hoofdstuk komen drie emotieregulatiestrategieën aan de orde die reeds vaak wetenschappelijk onderzocht zijn en adaptief blijken te zijn voor jongeren, namelijk afleiding zoeken, cognitieve herbeoordeling en probleemoplossing. Daarnaast wordt ook stilgestaan bij een aantal basisvaardigheden waarover jongeren moeten beschikken om hun emoties adequaat te kunnen reguleren. Bovendien krijgt de lezer meer informatie over kortdurende interventies die ontwikkeld zijn om het gebruik van specifieke adaptieve emotieregulatiestrategieën aan te leren aan jongeren. Er wordt dieper ingegaan op de structuur en inhoud van deze interventies, en er worden ook steekkaartjes aangeboden die jongeren kunnen helpen bij het toepassen van deze emotieregulatiestrategieën.
Laura Wante, Marie-Lotte Van Beveren, Brenda Volkaert, Caroline Braet
9. EuREKA: een transdiagnostisch emotieregulatietrainingsprotocol voor kinderen en adolescenten met psychische klachten
Samenvatting
In dit hoofdstuk wordt stapsgewijs de EuREKA-training besproken. De EuREKA-training is een transdiagnostisch emotieregulatietrainingsprotocol voor jongeren met psychische klachten. De training is gebaseerd op de goed geëvalueerde Affect Regulation Training (ART) voor volwassenen, ontwikkeld door Berking en Whitley (2014). Deze bestaat uit zes basiscompetenties die in twaalf sessies sequentieel aangeleerd worden. Uniek is dat in deze training eerst bottom-upcompetenties geleerd worden en pas daarna de bekendere top-downstrategieën, wat ervoor zorgt dat de noodzakelijke basiscompetenties reeds aanwezig zijn en het leereffect van de regulatiestrategieën vergroot wordt. De EuREKA-training is ontworpen als een groepsprogramma. Het protocol is  per bijeenkomst uitvoerig beschreven, er is een werkboek voor de jongeren, en er is audiovisueel materiaal voor het geven van psycho-educatie.
Sandra Verbeken, Elisa Boelens, Taaike Debeuf, Brenda Volkaert, Eva Van Malderen, Laura Wante, Caroline Braet
10. Afsluiting
Samenvatting
In dit afsluitende hoofdstuk stellen we onszelf enkele kritische vragen en illustreren we deze met eigen ervaringen.
Caroline Braet, Elisa Boelens, Inez Buyck, Taaike Debeuf, Wim De Mey, Lien Goossens, Nathalie Haeck, Els Merlevede, Tiffany Naets, Marie-Lotte Van Beveren, Eva van Malderen, Sandra Verbeken, Leentje Vervoort, Brenda Volkaert, Laura Wante, Henk Weymeis
Nawerk
Meer informatie
Titel
Emotieregulatietraining bij kinderen en adolescenten
Redacteuren
Caroline Braet
Matthias Berking
Copyright
2019
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2308-1
Print ISBN
978-90-368-2307-4
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2308-1